Mijn vader over de prijs die betaald werd voor Algerijnse onafhankelijkheid

Mijn vader, Mohammed Cheurfi (64 jaar), is afkomstig uit Azzaba. In de Franse tijd heette die gemeente, gelegen in het district Skikda in het oosten van Algerije, nog Jemmapes. Hij woonde er tot zijn 24e en is daarna via een beurs naar België gekomen om aan de Kunstacademie in Luik te studeren. In 1982 ontmoette hij mijn moeder, Françoise de Lannois (65 jaar), in de Carré. Sindsdien zijn ze onafscheidelijk.

Ik heb een dubbele nationaliteit, net zoals mijn broer Mehdi (29) en mijn zus Siham (33). Het grootste deel van mijn vaders familie woont in Avignon, maar mijn grootmoeder en haar zus wonen samen in Azzaba. We zijn er een paar keer op bezoek geweest. Ik ging er als laatste van ons drieën heen, toen ik 15 jaar oud was geworden. Daarvoor zei mijn vader dat het er voor ons niet veilig was, omdat er nog steeds aanslagen plaatsvonden. 

Mijn vader is trots op zijn afkomst en cultuur. Hij praat er soms over, maar laten we zeggen dat in ons gezin communicatie niet het sterkste punt is. We hebben een paar keer over de Algerijnse oorlog gepraat, terwijl we naar een documentaire op tv keken. Wat ik weet, en mij geraakt heeft, is dat zijn geboortedatum niet op zijn identiteitskaart staat, dat onze familienaam verkeerd gespeld is, dat hij zijn vader op driejarige leeftijd verloor door de oorlog en dat de enige foto die we van onze grootvader hebben, een foto van zijn lijk is. 

Op 19 maart 1962 kwam er een staakt-het-vuren in de Algerijnse oorlog, naar aanleiding van de ondertekening van de Verdragen van Evian. Het betekende het einde van 132 jaar Franse kolonisatie en een oorlog van 7 jaar en 5 maanden - het burgerconflict dat volgde niet meegerekend. Volgens Wikipedia vochten tijdens de onafhankelijkheidsoorlog ongeveer 130.000 Algerijnse strijders tegen 400.000 Franse strijders en kwamen daarbij 250.000 tot 400.000 Algerijnen om het leven (volgens de Algerijnse staat zelfs 1,5 miljoen), om nog maar te zwijgen over de Harki’s (Algerijnen die voor Frankrijk vochten). 

In plaats van mij te verliezen in data en cijfers, besloot ik om met mijn vader over de Algerijnse onafhankelijkheid te praten en hem alle vragen te stellen waar ik tot nog toe geen antwoord op had gekregen.

VICE: Hoe oud was je toen Algerije onafhankelijk werd?
Mohammed: Ik ben geboren in 1957, dus ik was 5 jaar oud. 

Heb je nog herinneringen aan de oorlog?
Ik herinner me het Franse leger en de Senegalezen die met vrachtwagens langskwamen om te patrouilleren. Ik herinner me ook de vliegtuigen en parachutisten.

Senegalezen?
Ja, het Franse leger had een Senegalese commandant ingehuurd voor de Algerijnse oorlog, aangezien ook Senegal een Franse kolonie was. 

Je vader is een shahid (martelaar) en hij overleed toen je drie jaar oud was. Wat weet je over zijn verhaal?
Mijn vader ging in het maquis, wat wil zeggen dat hij deel uitmaakte van het Nationaal Bevrijdingsleger (ALN, het gewapende departement van het Nationaal Bevrijdingsfront, n.v.d.r.). Hij was een maquisard, een Algerijnse verzetsstrijder die de bergen introk om te vechten. Wie in de maquis gaat, verbergt dat voor de Fransen in de hoop zijn familie te beschermen. Dus liet hij mij achter bij zijn ouders, samen met mijn moeder en mijn vier zussen. Aangezien mijn vader gezocht werd en ik tijdens de oorlog geboren ben, werd mij vanaf mijn geboorte wijsgemaakt dat ik de broer van mijn moeder was, en dus geen band had met mijn vader. Op zich was mijn moeder jong toen ze mij kreeg: ik ben in hetzelfde jaar geboren als haar jongste zus. Het was meestal mijn grootmoeder die me borstvoeding gaf: ik werd echt als haar zoon beschouwd en beschouwde zelf mijn tantes als zussen (in de islam worden kinderen die borstvoeding krijgen van dezelfde vrouw beschouwd als ‘broers en zussen van melk’, red.).

Mijn grootvader (de vader van mijn moeder) zamelde geld en voedsel in voor de verzetsgroep van mijn vader. Hij ging regelmatig heen en weer. Toen de Fransen en de Harki’s erachter kwamen dat mijn vader een maquisard was, kwamen ze naar ons huis en probeerden ze mijn grootvader aan het praten te krijgen. Hij zei niets, dus doodden ze hem met een hooivork en staken ze het huis van mijn grootouders in brand - we woonden op het platteland in een huis van riet en stro.

Ik wist niet dat je grootvader ook een shahid was...
Ja, ze hebben alletwee hun leven gegeven voor de onafhankelijkheid. Mijn grootmoeder, mijn moeder, haar vier zussen en ik bleven over. We werden naar een opvangkamp gestuurd, waar we tot de onafhankelijkheid hebben gewoond. Omdat mijn moeder de oudste was, moest ze voor haar jongere zussen zorgen. Het was vooral mijn grootmoeder, Aïsha, die voor mij zorgde. Ik sliep altijd bij haar, tot ze op een nacht in haar slaap stierf terwijl ik naast haar lag. Ik moet toen 6 jaar geweest zijn. 

Wat weet je over de dood van je vader?
Blijkbaar werd zijn groep door het Franse leger gevonden en in een hinderlaag gelokt. Dat was het moment waarop hij stierf. 

Wat weet je nog meer over hem?
Verder weet ik niets over hem. Ik heb hem nooit gekend.

Praat oma nooit over hem?
Jawel, ze heeft me hetzelfde gezegd als wat ik je net heb verteld. Ik heb wel overlevenden van de maquis kunnen ontmoeten. Zij vertelden me dat hij zeer moedig en intelligent was. Daarnaast vertelden ze me ook een anekdote: in hun groep hadden ze een horloge dat niet meer werkte, waardoor ze geen besef van tijd hadden. En mijn vader slaagde erin het te repareren met een stok. 

We hebben zijn graf in Algerije nooit bezocht. Waar ligt hij begraven?
Destijds werden martelaren begraven in de natuur, in een soort van kuil. Na de onafhankelijkheid werd zijn lichaam overgebracht naar de anonieme begraafplaats voor martelaren in Azzaba. Er zijn geen namen te vinden op het kerkhof, omdat men niet meer goed wist welk lichaam precies van wie was.

Is deze foto van zijn lijk de enige die we hebben?
Ja. Het is een foto van de onderprefectuur van Skikda. Mijn moeder wist die te bemachtigen, al weet ik niet hoe ze dat gedaan heeft. Volgens mijn moeder fotografeerden de Fransen de mensen die ze gedood hadden voordat ze werden begraven voor hun archieven, en brachten ze vaak lichamen terug naar het stadhuis om de mensen ervan te weerhouden zich bij het maquis te voegen. Alsof ze wouden zeggen: "Dit is wat er met je gebeurt als je tegen Frankrijk vecht”.

Waar ben je na de Onafhankelijkheid naartoe gegaan?
Mijn grootouders waren overleden en mijn moeder zorgde voor haar vier zussen en moest werken om hen te onderhouden; ik stond er dus alleen voor. Op een gegeven moment vertrok ze naar Frankrijk, om daar te hertrouwen. Daarom liet ze me achter bij mijn tantes van vaders kant. We leefden een beetje van het liefdadigheidswerk dat tijdens de oorlog en na de onafhankelijkheid werd verricht. Ik ging niet naar school. Ik moest op mijn eigen benen staan en niemand dwong me om te gaan. Ik werkte met kinderen van mijn leeftijd (8 jaar): we wasten wortelen en rapen in de rivier en werden ook met die groenten betaald, die ik vervolgens vol trots terugbracht naar mijn tante. Ik verzorgde ook de geiten en ‘s zomers oogstten we de (water)meloenen. Ik hield erg veel van dit leven. Helaas werd ik ziek; ik kreeg schurft. Het ging niet goed en uiteindelijk werd de bruiloft van Jeddah (‘oma’ in het Arabisch, red.) geannuleerd. Drie of vier maanden later kwam ze me halen om terug te gaan naar Azzaba. 

Toen ik negen jaar was werd ik door mijn moeder ingeschreven in een centrum voor martelaarskinderen in Annaba. Het was een centrum voor arme kinderen, wezen, enz. Een lastige periode, omdat het om een zeer strenge kostschool ging. Ik verbleef er twee of drie maanden, waarna we overgeplaatst werden naar een nieuw centrum in Constantine - hetzelfde centrum dat ik jullie heb laten zien toen we in 2006 naar Algerije gingen. Ik herinner me nog dat we met een honderdtal kinderen in militaire trucks zaten. 

Kon je in dit centrum naar school gaan?
Ja. Omdat ik pas laat aan mijn studies ben begonnen, heb ik de lagere school versneld afgewerkt. Ik heb heel hard gewerkt. We kregen er wel eten en onderdak en kwamen dus niets tekort, maar men was er zo streng dat we het gevoel hadden dat we in een gevangenis zaten. Mijn moeder wist niet dat ik overgeplaatst was naar Constantine. Ze heeft me pas twee jaar later teruggevonden. Wanneer ze me kwam opzoeken, vertelde ik haar dat ik het centrum wou verlaten. Voor haar was het evenwel onmogelijk om naast haar vier zussen ook voor mij te zorgen. De staat betaalde trouwens voor ongeveer alles wat ik nodig had. 

Uiteindelijk ben ik tot mijn 21ste in het centrum gebleven. Ik maakte er mijn lagere school af en vertrok naar een technische middelbare school. Omdat ik goed was in het industrieel tekenen, besloot ik binnenhuisarchitectuur te gaan studeren aan de kunstacademie - zij hadden een samenwerkingsverband met Constantine. 

Zo belandde ik in Algiers, waar ik vier jaar aan de kunstacademie heb gestudeerd. Ik ontving er ook een beurs om naar België te komen. Het vervolg ken je al.

Kreeg Jeddah geen financiële hulp zodat ze voor je kon zorgen?
We hadden recht op een toelage van de staat, maar het was een moeilijke bevalling en het duurde jaren voordat we die kregen. Het was slecht georganiseerd en oneerlijk: net na de onafhankelijkheid was er een democratisch project in Algerije, maar helaas viel het land ten prooi aan een militair systeem dat het land met geweld bestuurde. Het FLN heeft de macht gegrepen zonder inspraak van het volk en de rijkdommen van het land verspild. Veel intellectuelen werden ook vermoord.

Zorgde de donkere FLN-periode ervoor dat de Algerijnse bevolking terug verlangde naar de koloniale periode? 
Nee. Algerijnen hielden niet van de Franse periode omdat we als minderwaardig werden beschouwd. De Algerijnen vochten voor hun vrijheid en het land was blij dat het terug vrij en onafhankelijk was. Er is geen nostalgie; we betreuren enkel het wanbeheer van ons land na de onafhankelijkheid.

Was je als tiener in die periode politiek geëngageerd? 
Er was maar één partij, de FLN, en we waren allemaal nationalisten. We waren gehersenspoeld. In die periode werd veel energie gestoken in de islamisering en arabisering van het land: de humane ontwikkeling werd terzijde geschoven. Zo kwam Algerije tot stilstand. De leiders beslisten voor het volk, zonder naar hen te luisteren. Algerijnen die afstudeerden, kwamen in een ‘leeg’ land terecht. Zij waren genoodzaakt om het land te verlaten, of verdwenen.

Kende je eigenlijk een Harki persoonlijk?
Nee. Na de onafhankelijkheidsverklaring zijn ze allemaal vertrokken. Persoonlijk koester ik geen wrok tegenover die mensen. Ik denk dat de meerderheid niet wist wat ze deden. 

Ik heb trouwens nooit begrepen waarom op je identiteitskaart alleen je geboortejaar staat, terwijl we je verjaardag altijd op 4 augustus vieren. 
Ik ben wat men een "présumé 1957” (‘verondersteld 1957’, red.) noemt. Dat wil zeggen dat ik niet op de hoogte ben van mijn exacte geboortedatum, wat het geval is voor veel mensen die tijdens de oorlog geboren zijn. Zoals ik je al uitlegde, werd de schijn hoog gehouden dat ik de broer was van mijn moeder om ons te beschermen. Pas later werd erkend dat ik de zoon van mijn ouders was. De uitspraak waarbij mijn geboorte werd erkend vond plaats op 4 augustus 1961. Daarom wordt mijn verjaardag op die dag gevierd. Voor officiële documenten nemen we altijd 1 januari.

Dus je weet je echte geboortedatum niet?
Nee. Volgens mijn moeder ben ik in de lente geboren.

Toen we onze neven in Algerije bezochten, was hun achternaam ‘Chorfi’ en niet ‘Cheurfi’. Waarom staat er een fout in onze naam?
Dat hebben we te danken aan de administratie, die onze naam verdraaid heeft. In het Arabisch is onze echte naam ‘Chorfi’, maar er zijn er ook met ‘a’ en ‘eu’. Ik weet niet waarom, maar het is verloren gegaan door de chaotische administratie van die tijd. 

Om nog even terug te keren naar de oorlog: veel getuigenissen wijzen erop dat er systematisch gebruik is gemaakt van foltering. Macron heeft onlangs de foltering en moord op Ali Boumendjel erkend. Wacht Algerije nog steeds op een verontschuldiging van Frankrijk?
Frankrijk zal nooit erkennen wat het in Algerije heeft gedaan, aangezien het Algerijnse systeem corrupt is en het geïmplementeerd werd tegen, en niet met de Algerijnen. Ze willen zichzelf en het westen verrijken met de olie- en gasrijkdommen van het land, ten koste van het Algerijnse volk.

Wat vind je van het vertrek van Bouteflika (Algerijns president van 1999 - 2019, red.) en de huidige situatie?
Bouteflika heeft het Algerijnse volk bedrogen. Bij zijn aantreding heeft hij beloofd om het land te ontwikkelen. Hij kwam op het juiste moment en bracht de ‘vrede van de dapperen’ tot stand, waardoor er een einde kwam aan de burgeroorlog. De eerste vier jaar hadden de Algerijnen vertrouwen in hem.

Maar daarna werd hij ziek en vertikte hij het om een stap opzij te zetten, puur uit machtswellust. Het werd een politieke catastrofe: het was niet hij die de beslissingen maakte, maar een ware presidentiële clan die een akkoord had met Algerijnse generaals omtrent de verdeling van de inkomsten (150 miljard dollar werd slecht beheerd en in projecten gestoken die niet voltooid of gewoonweg opgedoekt werden). Boutef' regeerde over Algerije met geweld en onder de bescherming van het leger. 

In 2019 werd de Hirak opgericht om het vijfde mandaat aan te vechten en af te zeggen, om zo een einde te maken aan dit machtssysteem dat niets heeft gedaan voor het Algerijnse volk. Door de Covid-crisis hebben de politieke leiders het perfecte excuus gevonden om te voorkomen dat de Algerijnse jeugd de macht overneemt. 

Dat is het zowat, bondig samengevat.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.