Wat levert het exposen van vermeende aanranders en verkrachters op?

Een instagramaccount zorgde vorige week voor de nodige ophef. Op de pagina abusers_nl, sinds 12 juli in de lucht, worden verhalen gedeeld van mensen die zeggen slachtoffer te zijn geweest van seksueel misbruik. De een vertelt over de keer dat een jongen haar chanteerde met naaktfoto’s, een andere deelt hoe ze gedrogeerd en verkracht werd door twee vrienden. Bij veel van de berichten worden de naam, woonplaats en een link naar de instagramaccounts van de vermeende dader vermeld.

Afgelopen dinsdag kondigde de admin van abusers_nl aan dat de pagina stopgezet zal worden. “Ik had nooit verwacht dat dit zoveel ophef zou veroorzaken, maar blijkbaar leeft dit meer dan ik dacht,” staat er in een post geschreven. Binnen een week tijd kreeg het account meer dan 12.000 volgers. De een vindt dat het account gerapporteerd moet worden en dat het aan een rechter is om over dergelijke zaken te beslissen. De ander vindt pagina’s als deze hard nodig.

Hoe ethisch verantwoord is zo’n expose-pagina? En waarom is het voor slachtoffers nodig om het recht in eigen handen te nemen?

VICE spreekt de admin van abusers_nl via privéberichten op Instagram. De beheerder, die het voornaamwoord ‘hen’ verkiest, vertelt ons degene te zijn die ook de berichten op de pagina plaatst. Hen wil uit veiligheidsredenen, ook tegenover ons, anoniem blijven. De admin vertelt dat hen de pagina begon omdat hen zelf slachtoffer is geweest van seksueel misbruik. “Ik vond het moeilijk om te leven met zo’n traumatische ervaring. Met dit account wil ik een veilige plek vormen voor slachtoffers waar ze wel geloofd worden. Ook wil ik dat slachtoffers zich kunnen herkennen in verhalen van anderen. Ook wil ik anderen waarschuwen voor bepaalde mensen.”

Volgens Ivonne Meeuwsen is een pagina zoals abusers_nl geen schandpaal, maar een noodkreet. Meeuwsen is coach en expert op het gebied van hulpverlening na seksueel misbruik. Ze verwijst naar de Nederlandse cijfers over verkrachting: bijna driekwart van de Nederlandse vrouwen is al eens seksueel geïntimideerd, 45 procent van de Nederlandse vrouwen heeft te maken gehad met seksueel geweld en een tiende van de Nederlandse vrouwen is verkracht. Dertig procent van de verkrachte vrouwen stapt uiteindelijk naar de politie. Vorig jaar leidde slechts 102 van de 1224 aangiften tot een veroordeling.

“Ik kan uit eigen ervaring, de ervaring van cliënten en van mede-therapeuten zeggen dat de weg naar een rechtszaak voor slachtoffers van seksueel misbruik vaak geblokkeerd wordt.” Volgens Meeuwsen begint dat al bij de aangifte. Het is een lang en moeilijk proces voordat je klacht uiteindelijk tot een veroordeling leidt. Vorige maand legde strafrechtadvocaat Leonie van der Grinten uit aan VICE dat er vaak te weinig bewijsmateriaal is voor een rechtszaak. Ook worden slachtoffers in het begin van hun traject door de zedenpolitie ontmoedigd om de zaak door te zetten. “De wet is vooral gericht op seks met dwang en geweld,” legt de beheerder van abusersnl uit, “Bij de meeste verkrachtingen bevriezen de slachtoffers. Hun verhaal wordt minder serieus genomen,” vertelt hen. Een pagina zoals abusersnl is volgens Meeuwsen een laatste poging van slachtoffers om gehoord te worden.

Volgens strafrechtadvocaat Patrick Grijpstra van Schouten Legal, een advocatenkantoor dat zich bezighoudt met ‘trial by media’, is zo’n instagrampagina echter niet de oplossing. “Bij ‘trial by media’ wordt een verdachte door de klassieke media veroordeeld. In dit geval kan je spreken over ‘trial by social media,” vertelt hij. Volgens hem kan zo’n ‘trial by media’ invloed hebben op de uitkomst van een rechtszaak. “In veel gevallen kan die persoon strafkorting krijgen, omdat die persoon volgens de rechter al een deel van de straf heeft gehad. ‘Trial by social media’ is echter nog zo nieuw dat ik moeilijk kan inschatten welk effect dit heeft op een rechtszaak,” vertelt Grijpstra.

Volgens Meeuwsen is de voornaamste reden waarom slachtoffers op een pagina als ‘abusers_nl’ hun verhaal doen niet per se om een stevige rechtszaak te bouwen, maar om elkaar te waarschuwen. “Dit is ook de meest voorkomende reden waarom slachtoffers aangifte doen bij de politie,” vertelt ze. Meeuwsen haalt een voorbeeld aan van een cliënt die misbruikt werd door haar vader. Pas acht jaar later besloot ze aangifte te doen. “Toen ze ontdekte dat haar vader kinderporno bezat, en er dus hoogstwaarschijnlijk andere slachtoffers zouden zijn, ging ze het proces aan,” vertelt Meeuwsen. “Als je niet gehoord wordt door de politie, maar je wel weet dat een dader niet ophoudt, is dit waarschijnlijk de enige optie om andere vrouwen te waarschuwen.”

Dat beaamt de beheerder van abusers_nl. Het meest controversiële aspect van hun pagina, is dat de naam van de vermeende dader wordt genoemd. “De reden waarom ik de naam noem, is omdat ik mensen wil waarschuwen,” legt de admin uit. “Ook wil ik graag de mensen met hun neus op de feiten drukken. Al jaren vertellen slachtoffers hun verhalen, zonder namen te noemen. Daardoor blijft het verhaal ‘vaag’ en ver weg, maar ik wil aantonen dat iedereen in je dichte omgeving een verkrachter of aanrander kan zijn, zelfs je beste vriend. Door de verhalen te delen, kunnen ze eindelijk een pijnlijke periode afsluiten. Ook vinden ze het fijn om hun verhaal te herkennen in anderen. Het is een bevestiging dat we niet gek zijn,” legt de admin uit.

Hoewel Meeuwsen snapt waarom slachtoffers het heft in eigen handen nemen, vindt ze het ook een valkuil dat daders genoemd worden in de posts. In haar boeken, waar ze ook over haar eigen ervaring als slachtoffer van seksueel misbruik praat, heeft ze de daders anoniem gelaten. “Het is hallucinant hoe weinig adequate hulpverlening er op dit moment is. Kinderen die seksueel misbruikt worden, hebben twaalf keer meer kans om voor hun dertigste zelfmoord te plegen,” vertelt ze. “Door te hard te focussen op wie de dader is en hoe die verantwoordelijk gehouden kan worden, verdwijnt de aandacht voor het slachtoffer. Dat kan het genezingsproces in de weg staan.”

Ook Grijpstra vindt dit het grootste pijnpunt van expose-pagina’s op Instagram. Volgens Grijpstra bewandelt de admin van een exposé-pagina een dunne scheidslijn tussen recht in eigen handen nemen en smaad. “We leven in een rechtsstaat. Als advocaat vind ik dat zo’n zaak via een gerechtelijke procedure moet worden beslecht. Niet op social media,” legt hij uit. Hij geeft als voorbeeld de ongeschreven regels die klassieke media hanteert bij een rechtszaak. Daar wordt altijd de privacy van de verdachte gewaarborgd. “Die regels zijn er niet voor niets. De admin van zo’n instagrampagina loopt het risico om medeplichtig te zijn aan smaad als die zonder bewijs mensen bij hun naam noemt,” vertelt hij.

Volgens Grijpstra is het grootste probleem hiermee dat er een kans bestaat dat iemand onterecht beschuldigd wordt. “Het eerste wat je doet als je iemand aanneemt voor een baan, is die persoon opzoeken. Als diegene valselijk beschuldigd wordt, beïnvloedt dat de rest van zijn of haar leven. Als die persoon wel schuldig is, wil je vooral dat die persoon gepast gestraft wordt.” Volgens Grijpstra is dit een bekend dilemma onder advocaten: wil je liever dat één onschuldige wordt veroordeeld of dat tien schuldigen worden vrijgesproken? “Vanuit de lessen ethiek krijg je mee dat het eerder beter is als schuldigen vrij kunnen komen, dan dat onschuldigen vast komen zitten,” legt hij uit.

“In de praktijk blijkt dat ongeveer vijf procent van de aangiftes vals te zijn. Dat betekent ook dat 95 procent de waarheid zegt,” legt Meeuwsen uit. Volgens haar is het vergelijkbaar met de Weinstein-zaak die #MeToo in gang zette: daarin werden er meerdere uitspraken gedaan over dezelfde dader, wat de aanklacht veel sterker maakte. Hetzelfde geldt, volgens haar, bij abusers_nl. Ook daar kwamen sommige namen van mogelijke misbruikers herhaaldelijk terug. Dit zijn, volgens haar, ook de namen die we zullen blijven onthouden.

Ook de admin van abusers_nl snapt de angst voor mogelijke valse beschuldigingen. Toch hield dat hen niet tegen. “Ik denk dat mensen onderschatten hoe risicovol het is om als slachtoffer eindelijk je verhaal te delen. Ik denk niet dat iemand zijn of haar leven op het spel zet voor een leugen,” vertelt hen. De admin haalt een geval aan van een valse beschuldiging. “Ik werd hierop gewezen door verschillende volgers,” legt de beheerder uit. “Uiteindelijk bleek dat die beschuldigde al een tijd lastig gevallen werd door een man, die ook bekend is bij de politie.” De admin vertelt dat deze man een nep-account had aangemaakt waarmee hij een verzonnen verhaal opstuurde. Sommige volgers kenden de beschuldigde en wisten ook dat de beschuldigde aangifte had gedaan tegen de man. “Ik heb de fout rechtgetrokken, het bericht verwijderd en publiekelijk en privé mijn excuses aangeboden. De man die valselijk beschuldigd werd, reageerde erg begripvol. Hij zei dat hij het belang van deze pagina snapt.” Volgens de beheerder zijn er altijd wel mensen die ervan uitgaan dat een verhaal nep is, omdat ze de beschuldigde kennen en die altijd tegen hen erg aardig is. “Dat zegt dan natuurlijk helemaal niets over of dat verhaal klopt of niet,” vertelt hen.

Afgelopen dinsdag kondigde de admin van abusers_nl aan dat de pagina gesloten zou worden. “Ik vrees voor mijn eigen veiligheid. Toch heb ik niet het gevoel dat het niet voor niets is geweest. Ik ben blij dat mensen met hun neus op de feiten gedrukt worden” legt hen uit. “Ik hoop dat mensen kritisch blijven, in de spiegel durven kijken en over dit onderwerp blijven praten. Een van mijn doelen was het gesprek op gang brengen. Dat is gelukt.”