Kan de Albert Heijn niet gewoon KLM redden?

Er liggen steeds minder mensen rochelend met een besmettelijke longziekte op de intensive care, wat goed nieuws is. Het slechte nieuws: bijna iedereen is failliet en Mark Rutte houdt zoveel mogelijk de hand op de knip. De zwaar getroffen kunstsector kreeg tot nu toe bijvoorbeeld slechts een schamele 300 miljoen euro aan overheidssteun. De enige uitzondering op de zuinigheid van Rutte lijkt ‘nationale trots’ KLM, die waarschijnlijk twee tot vier miljard uit de staatskas krijgt.

Maar waarom moet de belastingbetaler eigenlijk opdraaien voor de redding van de KLM? Kunnen grote bedrijven niet een keer solidair met elkaar zijn? Neem bijvoorbeeld Albert Heijn: die hebben prima gecasht dankzij corona-hamsteraars, en vandaag bleek dat ze ook nog eens hun prijzen omhoog gooien. Er zijn al meer dan genoeg Albert Heijn-winkels, dus waarom stoppen zij die extra winst dan niet gewoon in KLM? Het klinkt misschien absurd, maar belastinggeld pompen in de zieltogende luchtvaartsector klinkt minstens zo absurd. Bovendien: de logo’s van KLM en AH zijn nagenoeg dezelfde kleur blauw, beide bedrijven hebben ruime ervaring met matige magnetronmaaltijden en of je nou iemand zo snel mogelijk door een paspoortcontrole of een zelfscankassa jaagt maakt volgens mij ook niet zoveel uit. Ja, ik zie het helemaal voor me: de KAHLM, oftewel de Koninklijke Albert Heijn Luchtvaartmaatschappij.

Bij Ahold Delhaize, het moederbedrijf van Albert Heijn, denken ze daar anders over. "Wij hebben onze handen vol aan supermarkten en online, zeker in deze tijd. Het ligt niet voor de hand dat we gaan uitbreiden naar een andere sector,” zegt woordvoerder Maarten van Tartwijk aan de telefoon. Wel noemt hij mijn idee verrassend. “Het prikkelt onze fantasie, maar het ligt niet in de lijn der verwachtingen. We richten ons op het versterken van onze marktpositie. Je moet doen waar je goed in bent. Een supermarkt runnen is iets heel anders dan een vliegtuig van A naar B brengen.”

Ik heb ook geen verstand van vliegtuigen, en met mij vele anderen wiens geld straks toch gebruikt gaat worden om KLM te redden. Ik ga niet wachten tot de fantasie van de Ahold-top voldoende geprikkeld is om dat te beseffen, dus ik verken alternatieven. Kan de overheid ze niet gewoon dwingen om KLM over te nemen? Dat vraag ik aan Hans Schenk, emeritus hoogleraar Economie aan de Universiteit Utrecht. Schenk is gespecialiseerd in fusies en overnames, maar kwam in dat vakgebied ook nationalisering en privatisering tegen, bijvoorbeeld tijdens de vorige crisis. Daarnaast is hij expert in luchtvaarteconomie.

Schenk zegt dat de overheid een bedrijf niet kan dwingen tot elke willekeurige overname die de staatskas ten goede zou komen. Maar, zegt hij, er is wel een andere oplossing voor dit probleem. “In principe zou het zo moeten zijn dat goedlopende ondernemingen gewoon hun belasting betalen,” zegt hij. “Die belasting is dan bestemd om bedrijven die slecht draaien te redden van de ondergang, of om die middelen in te zetten voor bedrijven die je als maatschappij graag wilt hebben.” Helaas hebben goedlopende bedrijven de neiging zo min mogelijk belasting te betalen, en mag dat ook van de overheid. Die soepele regels zijn er zodat buitenlandse bedrijven een brievenbusfirma opzetten, waar Nederland enigszins van profiteert. “In verhouding niet veel: van de 1000 miljard euro die er per jaar ongeveer naar Nederland wordt gesluisd, verdwijnt 990 miljard weer. Maar dan heb je er toch weer mooi tien miljard op verdiend.”

Het belastinggeld dat wél binnenkomt wordt verdeeld over de ministeries. Daarover moeten de ministers met elkaar onderhandelen. Volgens Schenk hebben de ministers met de minderbedeelde sectoren (zoals de cultuursector) in hun portefeuille gewoon niet hard genoeg met hun vuist op tafel geslagen bij het bepalen van de steunpakketten. Het is namelijk moeilijk te bepalen hoeveel de redding van KLM precies moet gaan kosten. “Je kijkt naar de overheden in het buitenland en past daar je eigen steunbeleid op aan,” zegt Schenk.

Maar wat voor verstandige financiële argumenten kun je in hemelsnaam hebben voor het investeren in een verlieslijdend bedrijf, behalve: we doen andere landen na? “Het is niet het doel van de overheid om winst te maken, maar om de economie aan de gang te houden,” zegt Schenk erover. Hij adviseerde de regering ook over de fusie tussen KLM en Air France. De minister kocht aandelen, ondanks de slechte perspectieven. “Je moet niet verwachten dat je een klapper maakt met aandelen KLM. Maar je zit pas aan tafel als je een financieel belang hebt, en er zijn geopolitieke overwegingen,” zegt Schenk. “Het gaat om internationale bereikbaarheid, om transportstromen. Stel dat je het op de beurs verkoopt: welke partijen zouden in hemelsnaam KLM Air France in handen willen krijgen?” Ik zwijg. Mij niet gezien, in elk geval. Albert Heijn blijkbaar ook niet. “Een Arabische of een Chinese maatschappij,” vult Schenk zelf dan maar in. De staat kan dan geen invloed meer uitoefenen op de luchtvaart, en dat heeft gevolgen voor het bedrijfsleven. Hij noemt een extreem scenario waarin er enkel nog vakantievluchten vanuit Schiphol zouden worden georganiseerd, en waarbij er helemaal niks meer aan de Nederlandse strijkstok zou blijven hangen. Bovendien is het hebben van aandelen een goede manier om invloed uit te oefenen op de vergroening van de luchtvaart. “En zelfs politici beginnen inmiddels wel te geloven dat dat nodig is.”

De KAHLM is, ondanks het goede logo, geen reëel toekomstscenario. Schenk ziet nog wel een paar andere oplossingen dan collectief onze portemonnee trekken voor de luchtvaartsector. “Je zou als overheid kunnen proberen te bewerkstelligen dat pensioenfondsen een deel van hun enorme vermogen investeren in de Nederlandse economie. Maar de trend van de afgelopen jaren is dat onze machtige pensioenfondsen, de rijksten ter wereld, van 80 procent nationaal beleggen, naar 70 procent internationaal beleggen zijn gegaan.” Dwang zou daarbij niet mogelijk zijn, en waarschijnlijk zouden pensioenfondsen de KLM ook niet willen hebben zonder garanties of participaties van de overheid. Een andere geldschieter zou de farmaceutische industrie kunnen zijn, ook een branche die lekker veel winst pakt op de pandemie. Maar ook dan zijn belastingen volgens Schenk de manier, en niet een branche-overstijgende overname. “De farmaceuten maken superwinsten van soms wel twintig procent. Je zou die kunnen afromen via een efficiënt belastingsysteem, om te zorgen dat ze hun winsten niet stallen op de Bahama’s.” Helaas is het nog niet zover. Voorlopig ziet het ernaar uit dat de Albert Heijns zullen blijven voortwoekeren in het straatbeeld, en dat wij allemaal moeten betalen voor het redden van de KLM.