Als vijftienjarig meisje verleidde Freddie NSB’ers die ze vervolgens fusilleerde

Freddie Oversteegen (90) is een van de weinige vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het gewapend verzet opereerde, samen met haar zus Truus en de beroemde Hannie Schaft, die vlak voor het einde van de oorlog werd vermoord in de duinen bij Haarlem. Freddie was 14 toen er werd aangebeld en er een hoge pief ("hij had een hoed op en geen pet") aan haar communistische moeder kwam vragen of de twee jonge dochters niet mee wilden vechten in het gewapend verzet – juist omdat het jonge meisjes waren zouden ze niet snel verdacht worden.

En dat klopte. Er werd door de zussen Oversteegen onder valse voorwendselen bijvoorbeeld geflirt met NSB'ers en andere "echte rotzakken", die vervolgens mee het bos in werden genomen – maar in plaats van een potje vrijen stond de mannen een kogel te wachten. Of ze leidden een groep Duitse militairen af met hun verleidingstechnieken, terwijl ze ondertussen buisjes met brandbare stof tussen de strobalen stopten die de muur vormden van een militaire opslagplaats. Vervolgens fikte de hele boel af, en zochten de woedende Duitsers met aanplakbiljetten naar de brandstichters, alleen kwamen ze niet eens op het idee dat het vrouwen konden zijn geweest. "Daderessen bestonden niet, daar dachten ze niet aan," vertelt Freddie.

Hannie Schaft werd wereldberoemd; er werd een speelfilm gemaakt over 'het meisje met het rode haar', ze werd (her)begraven op een erebegraafplaats in het bijzijn van Koningin Wilhelmina en Prins Bernhard, en minstens vijf gemeenten in Nederland hebben een Hannie Schaftstraat. Truus Oversteegen maakte na de oorlog naam als spreker op oorlogsherdenkingen en daarnaast als kunstenaar – ze maakte onder meer het bronzen beeld 'vrouw in het verzet', dat werd gemaakt in nagedachtenis van Hannie Schaft. Kleine zusje Freddie werd veel minder bekend door haar verzetsdaden, terwijl zij samen met Hannie en Truus als drie-eenheid opereerde in de oorlog.

Documentairemakers Thijs Zeeman en Manon Hoornstra besloten een film te maken over de twee zusjes – nu 90 en 92 jaar oud – om, nu het nog kan, van henzelf te horen hoe het is om als jong meisje met een pistool op zak te lopen en collaborateurs te fusilleren. De documentaire Twee zussen in verzet wordt 16 mei uitgezonden op NPO2. Gisteren, op 4 mei, ging ik bij Freddie langs om te vragen hoe zij deze dagen beleeft.

VICE: Dag Freddie, ik begrijp dat we niet al te lang de tijd hebben voor het interview.
Nee dat klopt, om twee uur heb ik een afspraak om te scrabbelen. Dat doe ik twee keer per week. Je kan de mensen niet laten zitten als je het hebt afgesproken.

Wint u vaak?
Geen commentaar.

Hoe is het voor u om de oorlog te herdenken? Hoe wordt u wakker op een dag als 4 mei?
Met een beetje een vervelend gevoel. En vandaag is dat dubbel, want ik moet vanmiddag naar de tandarts. Daar zie ik tegenop, ik hoop niet dat ik een spuitje krijg. Ik heb liever pijn dan een spuitje.

Gaat u ergens heen voor de dodenherdenking?
Ja, naar IJmuiden. Daar worden kransen gelegd, ook een uit mijn naam. Ik mag op de eerste rij zitten hoor, tussen de notabelen.

Waar denkt u aan tijdens de twee minuten stilte?
Aan helemaal niks, ik kan mijn gedachten dan even uitschakelen. Daarna denk ik: er zijn toch wel heel veel mensen gevallen. En ik herinner me hoe de mensen werden weggehaald uit hun huizen. De Duitsers stonden op de deuren te bonken met de kolven van hun geweer – dat maakte zo veel lawaai, dat hoorde je door de hele buurt. En ze schreeuwden erbij; het was heel beangstigend. In welke krant komt dit interview eigenlijk?

Op VICE, dat is een online krant. Ik zie dat u een computer heeft, dus…
Ja, maar daar zit geen internet op, dat zit hier niet in de muur. En mijn kinderen vinden het ook beter als ik er maar niet op ga.

Ik zorg ervoor dat u het te lezen krijgt. Terug naar toen er nog lang geen internet was – u was veertien toen u en uw zus Truus, die toen zestien was, werden gevraagd om mee te vechten in het gewapend verzet. Vond jullie moeder dat gelijk goed?
De meneer met de hoed die aan de deur kwam vroeg het eerst aan onze moeder, of hij het ons mocht vragen. En dat heeft hij gedaan – dus ja, ze vond het goed.

Waar was jullie vader?
Mijn moeder was van hem gescheiden, wat best bijzonder was voor die tijd. Ze had er op een dag genoeg van – we woonden op een groot schip in Haarlem, maar mijn vader verdiende helemaal geen geld en betaalde niks voor de tjalk. "Je hoeft niet voor alles te betalen," zei hij dan. Het was geen lelijke scheiding hoor, hij zong een Frans afscheidslied vanaf de boeg van het schip toen we vertrokken. Hij was gek op ons, maar ik heb hem daarna niet vaak meer gezien.

En toen gingen jullie met z'n drieën ergens anders wonen?
Ja, op een bovenwoning waar we op strozakken sliepen. Die had mijn moeder zelf gemaakt. Ik kwam uit een origineel gezin; we hadden helemaal niks, maar mijn moeder verzon overal wat op. En we waren altijd aan het zingen. Later kwam er nog een broertje bij, van een andere vader.

Hadden jullie ook onderduikers in huis?
Ja zeker, zelfs al voor de oorlog in Nederland begon en we nog op de boot woonden, toen zaten er mensen uit Litouwen verborgen in het ruim. En tijdens de oorlog woonde er een Joods echtpaartje bij ons, daardoor wisten mijn zusje en ik ook al heel veel van wat er aan de hand was. Zij waren eigenlijk onze vijand want het waren kapitalisten, en wij waren communisten.

Toen jullie werd gevraagd om in het gewapend verzet te dienen, had u toen enig idee wat dat inhield?
Nee. Ik dacht dat we een soort geheim leger gingen oprichten. De man die aan de deur kwam vertelde ons dat we militaire begeleiding zouden krijgen, en dat gebeurde ook wel. Iemand heeft ons leren schieten en in het bos hebben we leren marcheren. We waren toen met zeven man ongeveer, Hannie was er nog niet bij en wij waren de enige meisjes. In datzelfde bos is toen veel later een hele hoge piet doodgeschoten en die is daar ook begraven. Maar daar mochten Truus en ik niet bij zijn, dat vonden ze niks voor meisjes.

Wat was uw rol in die missie?
Ik heb 'm niet gefusilleerd – dat heeft een van de mannen gedaan. Ik moest mijn zuster in de gaten houden en vanaf een uitkijkpost in het bos kijken of er niet iemand aankwam. Truus had hem meegenomen uit een duur café, ze had hem verleid en toen gingen ze daarna nog een stukje wandelen in het bos. Zo van: "Zullen we het bos in?" Nou dat deed-ie graag. Toen kwamen ze daar zogenaamd iemand tegen, dat was iemand van ons, en die zei tegen Truus: "Meisje, je weet dat je hier niet mag komen." Ze verontschuldigden zich, draaiden zich om en liepen weg. Toen werd er geschoten, dus die man heeft er niets van geweten. Het gat was al gegraven, maar daar mochten wij dus niet bij zijn.

Vond u dat terecht?
Ja, dat had ik niet hoeven zien. Ze vertelden later aan ons dat ze ook al zijn kleren hadden uitgetrokken zodat je niet kon zien wie het was. Volgens mij ligt-ie er nog.

U was twee jaar jonger dan uw zus. Was zij ook de dappere van jullie twee?
Toen we klein waren kroop ze altijd achter mij: "dit is mijn mooie zusje", zei ze dan. Dat was ook zo, zij was een lelijk kind. Maar ze was wel de dappere. En ze kon zo goed spreken – dat heeft ze na de oorlog ook heel veel gedaan, bij de jaarlijkse herdenking van Hannie Schaft ook. En alles uit haar hoofd, geen briefje of niks. Dat is nu niet meer zo.

Nee, ze is nu aan het dementeren vertelde je. Hebben jullie het samen wel veel over de oorlog gehad?
Ja altijd, in vijf jaar maak je veel mee. En we hoefden niet te zeggen "weet je nog wel", want het zat aan de bovenkant van onze hersenen.

Truus verwerkte haar oorlogstrauma deels in de kunst die ze maakte. Hoe deed u dat?
Trouwen en kindjes krijgen. En ik paste veel op de kindjes van Truus ook, want zij had het heel druk. Dan moest ze langs bij Hannie, de moeder van Hannie Schaft. Ik ben wel een beetje jaloers op haar geweest omdat ze veel aandacht kreeg na de oorlog, ook omdat ze er zo goed over kon spreken. Dan dacht ik: ik heb toch ook in het verzet gezeten? Weet je wat ik nu ga doen?

Nou?
Een boterham maken en een kopje thee drinken. Ik ben al vanaf zes uur op. De documentaire Twee zussen in verzet werd op 16 mei 2016 uitgezonden op NPO2 en is nu nog te zien op NPO Gemist. Volg VICE via Facebook, Instagram en Twitter.