De rijkste man ter wereld wil dat we massaal in de ruimte gaan leven

Afgelopen week schetste Jeff Bezos, de rijkste man ter wereld, een toekomstbeeld waarin biljoenen mensen in de ruimte leven. Dat deed hij op een klein evenement voor genodigden in Washington D.C.

Hij had het evenement georganiseerd om de nieuwe maanlander van zijn ruimtevaartbedrijf Blue Origin te onthullen, maar dat deed er na afloop een stuk minder toe dan zijn utopische toekomstvisie.

Het beeld dat hij schetste staat ver af van de realiteit van onze wereld. Bezos geeft toe dat je niet eindeloos kunt groeien op een onbewoonbare aarde, maar heeft een totaal andere oplossing in gedachten dan investeren in hernieuwbare energie en een beetje gas terugnemen: we moeten gewoon de planeet verlaten.

Als het aan Bezos ligt, gaan we massaal in ruimtekolonies wonen. Daarmee kunnen we volgens hem de menselijke bevolking toch uitbreiden, maar de impact van de industrie wel beperkt houden. De aarde wordt daarbij een soort idyllisch paradijs waar je naar op vakantie kunt gaan, of kunt studeren. Met andere woorden: een plek voor de elite.

“Op deze manier behouden we alles,” zegt Bezos. “Onze planeet is onvervangbaar, een uniek juweel dat we moeten redden. Maar tegelijkertijd moeten we er ook voor zorgen dat de kleinkinderen van onze kleinkinderen een toekomst hebben. En het kan allebei.”

Nee, dat kan niet.

Bezos vindt dat de kapitalistische logica van eindeloze groei de manier is om de aarde te redden van armoede en milieurampen. (Bezos heeft het zelf overigens niet over “klimaatverandering” of “opwarming van de aarde”, maar over “vervuiling”). Maar het kapitalisme gaat uit van het idee om zoveel mogelijk uit de aarde te halen, en is onlosmakelijk verbonden met het kolonialisme en het uitbuiten van arbeiders. Het kapitalisme is niet de oplossing voor de problemen die Bezos beschrijft, maar juist de kern.

Lisa Lowe, een hoogleraar American studies aan Yale, heeft veel geschreven over de koloniale en kapitalistische geschiedenis. Ze zegt in haar boek The Intimacies of the Four Continents dat de liberale, pro-kapitalistische ideeën over vrijheid, eerlijk loon en vrijhandel, altijd hebben gesteund op mensen die juist geen toegang hebben tot die privileges: mensen die oorspronkelijk uit Amerika, Afrika en Azië komen.

Met de verschuiving van het mercantilisme naar het kapitalisme in de negentiende eeuw, maakten westerse, koloniserende landen een sterke economische groei door, maar de gekoloniseerde landen merkten daar niets van. De privileges van het kapitalisme zijn vanaf het begin niet voor iedereen toegankelijk geweest.

“In het kolonialisme van de mensheid is een uitgesproken tweedeling te zien,” schrijft Lowe. “Sommige samenlevingen worden bevoorrecht en als rationeel, beschaafd en menselijk gezien. Maar andere worden behandeld als werkende, vervangbare vormen van samenlevingen.”

De uitbuiting van bepaalde mensen ging direct gepaard met de exploitatie van de aarde. Naomi Klein verwees in haar boek This Changes Everything naar deze logica als ‘extractivisme’: de gedachte dat mensen de heersers van de aarde zijn en daarom het recht hebben om er zoveel van te nemen als ze willen.

“Het is het tegenovergestelde van rentmeesterschap, waarbij je ook dingen neemt, maar er tegelijkertijd op let dat het leven op de lange termijn door kan gaan,” zegt Klein. “Als rentmeester zorg je er ook voor dat mensen minder gedwongen worden om bruut werk te verrichten of over grenzen te gaan, en zie je ze niet als problemen die in gevangenissen of reservaten opgesloten kunnen worden als ze dat niet doen.”

Klein legt uit dat extractivisme ook leunt op het idee van ‘offerzones’, plekken waarvan kapitalistische leiders het prima vinden als ze verloren gaan. Deze zones kunnen “leeggemaakt, vergiftigd of op een andere manier vernietigd worden” in het belang van de winst van bedrijven of aandeelhouders.

Deze offerzones zijn dezelfde plekken waar kolonisatoren inheemse bevolkingsgroepen tot slaaf maakten en uitbuitten, en die het kwetsbaarst zijn voor klimaatverandering. Denk aan Mozambique, een ongekende reeks tropische cyclonen op zich af heeft gekregen. Denk aan Jakarta, de stad die tegelijkertijd zinkt en overstroomt, waardoor de inwoners uit het eeuwenoude centrum worden verjaagd. En denk aan Myanmar, een land dat wordt geteisterd door burgeroorlog en genocide, en waar laatst meer dan vijftig doden vielen na een modderstroom.

Geen van deze gebeurtenissen zijn natuurrampen of toevalligheden. Het zijn rampen die door het aardse systeem aangestuurd worden, in gebieden waarvan de ‘onzichtbare’ hand van de markt het oké vond om ze op te offeren en te vernietigen. Dit is klimaatverandering en kolonialisme tegelijk.

Ondertussen stelt Bezos zich voor dat er biljoenen mensen in roterende cilinders in de ruimte zullen leven, inclusief treinen, boerderijen en recreatieve gewichtsloosheidgebieden. Hij heeft het niet over de grondstoffen die daarvoor gewonnen moeten worden, of de arbeiders die ervoor aan de slag moeten. In plaats daarvan herhaalt hij klassieke scifi-clichés over gewichtsloze avonturen.

Bezos gebruikt dezelfde logica als ‘klimaatrealisten’, die zeggen dat economische regelgeving en herverdelende beleidsmaatregelen minder realistisch zijn dan geo-engineering, of in dit geval: honderden miljarden euro’s uitgeven om infrastructuur te bouwen die nodig is om mensen naar de ruimte te transporteren.

Bezos ziet de ruimte als plek voor de industrie, die bestuurd zal worden door particuliere ondernemingen, ondernemers en mensen die er het eerste heen gaan. “Er zullen hele industrieën zijn,” zegt hij. “Duizenden bedrijven zullen er werken, met allemaal creatieve mensen met nieuwe ideeën over hoe we de ruimte kunnen gebruiken.”

Particuliere partijen als Amazon zullen verantwoordelijk zijn voor het verdelen van de ruimte en het ethisch behandelen van werknemers. Maar waarom zouden we ervan uitgaan dat Bezos op een ethisch verantwoorde manier over de beschaving van de aarde en de ruimte zal heersen, als hij zijn eigen bedrijf niet eens ethisch bestuurt?

Er lopen verschillende rechtszaken van moslimvrouwen en zwangere werknemers tegen Amazon die zich gediscrimineerd voelen, en er zouden bezorgers en magazijnmedewerkers worden uitgebuit. Ondertussen krijgt het bedrijf miljarden dollars subsidie van de Amerikaanse overheid om nieuwe faciliteiten te bouwen. Als die er komen, kan dat kettingreacties veroorzaken die het plaatselijk bestuur achterlaten zonder voldoende belastinggeld, kleine bedrijven vernietigen en uiteindelijk een uithollingseffect hebben op veel Amerikaanse steden en dorpen.

De enorme inkomsten van Amazon worden mogelijk gemaakt door mensen uit te buiten die minder rijk en machtig zijn dan Bezos zelf (wat vrij veel mensen zijn), en door een schaduwinfrastructuur te bouwen die veel van de diensten heeft vervangen waar Amerika van oudsher van afhankelijk is.

Het plan van Bezos is niet heel realistisch – althans niet op de specifieke manier die hij voor ogen heeft. Hij gebruikt dezelfde pr-strategie die zo succesvol is gebleken voor Elon Musk: praten over een uitgebreide, buitenaardse toekomst, om de aandacht af te leiden van de ernstige problemen die hun huidige, aardse ondernemingen (en imago’s) hebben.

Bezos zet zichzelf neer als de geniale pionier met het hart, de geest en de moed die nodig zijn om de mensheid naar een betere toekomst te leiden. “Willen we stilstand en rantsoenering, of willen we dynamiek en groei?” vraagt hij. “Het is een makkelijke keuze. We weten wat we willen.”

Je zou ook een toekomstbeeld kunnen schetsen waarin het geld juist opnieuw verdeeld wordt. Een wereld waarin subsidies niet worden gegeven aan industrieën die fossiele brandstoffen gebruiken, maar aan de duurzame-energiesector, en overheden investeren in openbaar vervoer en sociale diensten. Het Amerikaanse beleidsvoorstel Green New Deal is daar een goed voorbeeld van: een versie van de toekomst die gebaseerd is op eerlijkheid en rechtvaardigheid. Gebaseerd op de aarde, en niet op sciencefiction.

We hoeven niet in te zetten op Bezos’ versie van de toekomst. We – de aarde en de mensen die erop leven – verdienen beter.