Als Nederland niet innoveert, loopt antibioticaresistentie hier ook uit de hand
Afbeelding via Wikimedia

FYI.

This story is over 5 years old.

Tech

Als Nederland niet innoveert, loopt antibioticaresistentie hier ook uit de hand

We spraken hoogleraar medische microbiologie Heiman Wertheim over de risico’s van resistente bacteriën en of we straks moeten screenen op de grens.

De tijd dat een antibioticapilletje al onze problemen oplost is binnenkort voorbij, en dat heeft levensbedreigende gevolgen. Faagtherapie is een controversieel, maar veelbelovend alternatief. Daarom deze weken op Motherboard de vraag: Wat zijn de werkelijke mogelijkheden van deze methode? En wat moet er gebeuren voordat het beschikbaar wordt als medicijn? Klik hier voor onze docu en al onze artikelen over fagen en antibioticaresistente.

Advertentie

Tijdens de uitreiking van de Nobelprijs die de Schotse arts en microbioloog Alexander Fleming voor “de ontdekking van penicilline en het genezende effect ervan bij verschillende infectieziekten” kreeg, waarschuwde hij ironisch genoeg al voor het gevaar van ongecontroleerd gebruik van antibiotica. Fleming vertelde dat het mogelijk was om bacteriën resistent te maken voor antibiotica.

Maar deze waarschuwing was snel vergeten en antibiotica zijn in veel landen ongecontroleerd beschikbaar voor een lage prijs. Antibiotica worden zonder gedetailleerde kennis over infectieziekten gebruikt, ook wanneer ze niet nodig zijn zoals voor een virale infectie (bijvoorbeeld bij een verkoudheid of griep). Hierdoor verliezen antibiotica aan kracht, omdat bacteriën weten hoe ze zich aan deze medicatie moeten aanpassen.

Om erachter te komen of we deze resistentie hadden kunnen voorkomen en wat nu nog kunnen doen, gingen we in gesprek met hoogleraar medische microbiologie Heiman Wertheim. Wertheim doet onderzoek aan het Radboudumc naar verschillende strategieën om onnodig antibioticagebruik en de ontwikkeling van resistentie terug te dringen. Door zijn werk in Vietnam kreeg hij het idee om aldaar mede een nationaal actieplan tegen antibioticaresistentie op te stellen. Verder is hij ook coauteur van de Atlas of Human Infectious Diseases, dat een overzicht geeft van de mondiale verspreiding van infectieziekten.

Advertentie

Motherboard: Als ik een antibioticakuur krijg, zegt de arts vaak dat ik ‘m helemaal moet afmaken. Waarom moet dat eigenlijk?
Heiman Wertheim: Miljarden bacteriën zitten over ons lichaam verspreid zonder dat deze noodzakelijkerwijs een infectie veroorzaken. Door antibiotica in te zetten voor een infectie, worden daarnaast ook veel van deze ‘nuttige’ of ‘goede’ bacteriën gedood, maar een aantal die van nature resistent zijn, zullen gaan domineren en kunnen zich verder verspreiden, en zo ook resistentie. Verder, mocht je te vroeg denken dat je beter bent en antibiotica stoppen voor de geadviseerde datum, kunnen overgebleven ziekmakende bacteriën gewoon weer uitgroeien. Door zo’n terugval komt een infectie even hard terug en kan een bacterie tevens resistent zijn geworden.

“Je ziet dat 30% van de Nederlanders die uit Afrika of Azië terugkomt een resistent micro-organisme in hun darmen heeft.”

Heeft het antibioticagebruik in een land dan eigenlijk ook invloed op de hoeveelheid infectieziekten?
Niet echt, wel op de hoeveelheid resistente infecties. Je moet je vooral afvragen of je niet té veel voorschrijft. Er zijn landen waar je voor een snotneus al antibiotica krijgt. Je ziet dat er meer resistente bacteriën op zulke plekken zijn, waardoor de ziekteoverdracht door resistente micro-organismen ook hoger ligt.

Hoe zijn de infectieziekten nu eigenlijk verspreid?
In Afrika en Azië is er te weinig medische kennis, onvoldoende infectiepreventie, een slechte infrastructuur en wordt antibiotica veelal verkeerd toegepast. Bacteriën worden daardoor niet goed bestreden of voorkomen, waardoor ze relatief makkelijk verspreiden. De ziektelast van infecties is daar te hoog. Je merkt ook dat een grote groep Nederlanders die naar deze landen reist, terugkomt met een resistent micro-organisme in de darmen – zo’n dertig procent.

Advertentie

En dan?
Sommige mensen worden niet ziek van zo’n besmetting, maar voor anderen loopt het slechter af. Soms werkt een pilletje niet meer tegen een simpele infectie en moet antibiotica via de bloedbaan (infuus) worden toegediend. Of krijgt een patiënt vijf verschillende middelen, omdat de artsen écht niet weten welke werkt. En in het ergste geval is er geen middel dat helpt. Zo was er een Nederlander bij ons opgenomen die in Zuid-Europa op vakantie was en daar een resistentie luchtweginfectie had opgelopen, en door ons na repatriëring niet kon worden behandeld. De patiënt is overleden. Dit zien we steeds vaker.

Wow, maar je zou dan dus eigenlijk thuis moeten blijven als je vatbaarder bent?
Je kunt het niet verplichten, maar mensen met risicofactoren op ernstige infecties (zoals na een transplantatie) kun je wel afraden om naar bepaalde landen te gaan. Stel mijn moeder ondergaat een niertransplantatie, en heeft daarna last van urineweginfecties, dan zou ik haar afraden om bijvoorbeeld naar India te gaan. Daar heb je zeker de kans om een vervelende bacterie in je darm en uiteindelijk urineweg te krijgen.

“Er is al heel wat beweging, maar je moet een lange adem hebben om verandering te zien.”

Hadden we de wijdverspreide resistentie in delen van de wereld kunnen voorkomen?
Ja, met een gericht antibioticabeleid en goede infectiepreventie. Dan zag de wereld er meer zoals Nederland uit. Hier zijn maar relatief weinig mensen drager van een resistente bacterie. Infecties lopen hier bovendien zelden uit de hand. In veel andere landen gaat het er heel anders aan toe. Aziatische patiënten nemen een flinke lading antibiotica na operaties om infecties te voorkomen. Dat is een verkapte manier van infectiepreventie die nu door resistentie niet meer werkt. Je ziet deze landen langzaam in beweging komen omdat simpele operaties te risicovol kunnen worden.

Advertentie

Jouw onderzoek naar infectieziekten en het antibioticagebruik in Vietnam leidde tot een nationaal actieplan. Wat is daar veranderd?
Er zijn antibioticarichtlijnen, een infectiepreventie en een registratiesysteem opgezet. Ook zijn we bezig om een nationaal resistentielaboratorium op te zetten. Er is al heel wat beweging, maar je moet een lange adem hebben om verandering te zien.


Bekijk onze nieuwe docu ‘Fagen: De strijd tegen antibioticaresistentie’


Toen ik twee jaar geleden door de Vietnamese apotheek liep, leek het gewoon een soort snoepwinkel. Je kon kopen wat je wilde.
Ja, dat maakt in Vietnam echt geen bal uit. Je kunt voor ieder kuchje antibiotica krijgen. Het gaat wel even duren voordat je een land zo ver hebt om dat te veranderen – dat kost ook veel geld. Thailand heeft onlangs een nationaal beleid opgezet met goede richtlijnen en instructies voor apotheken. Daarna zag je een drastische daling in antibioticaverstrekking uit de apotheek. Misschien kan er stiekem nog wat medicatie worden gekocht als je de apotheker heel goed kent, maar als onbekende van de apotheker, zoals een toerist, lukt dat niet meer. Ze weigeren het echt en dat is echt heel anders dan een jaar of twee geleden.

“In het slechtste geval eindigen we straks als Zuid-Europa.”

Jij probeert dit antibioticaresistentie terug te dringen door het gebruik te verminderen. Loop je niet een beetje achter de feiten aan. Is het tijd voor iets nieuws?
Het is niet zo simpel. Er wordt momenteel veel preventieve antibiotica gegeven, bijvoorbeeld vlak voor een operatie om wondinfecties te voorkomen. Mijn team denkt dat dit te lang wordt doorgeslikt, dus daar is nog best veel winst te halen. Ook bleken de putjes van wastafels in ziekenhuizen een bron voor micro-organismen. Alle intensive cares in ons ziekenhuis zijn daarom wastafelvrij gemaakt, en aantal andere ziekenhuizen doen dit inmiddels ook. Dit zijn we nu ook aan het implementeren in een aantal lage- en middeninkomenslanden om te zien of het daar ook werkt om resistentie te bedwingen Maar er moet nog heel wat gebeuren om infecties in ontwikkelingslanden te voorkomen.

Advertentie

Zouden bacteriofagen geen goed alternatief zijn?
Bacteriofagen hebben zeker potentie, maar het is nu nog onduidelijk hoe of wat werkt; er moet eerst goed klinisch onderzoek worden gaan Je kunt waarschijnlijk winst met fagen halen bij de behandeling van chronische infecties, zoals een diabetische wond. Maar voor acuut gebruik heb je andere medicatie nodig.

Dit is een veelvoorkomende bacterie die o.a. wondinfecties kan veroorzaken. De zogenoemde ziekenhuisbacterie (MRSA) kwam tot voor kort in Nederland alleen in ziekenhuizen voor, maar tegenwoordig worden MRSA-stammen ook aangetroffen buiten het ziekenhuis. Afbeelding via European Centre for Disease Prevention and Control

Hoe zou Nederland er straks uit zien als we niks aan de toenemende antibioticaresistentie zouden doen?
Nederlanders reizen ontzettend veel, wonen dicht op elkaar, en intensieve veeteelt. Als we niets doen zal de resistentie ook hier tot vervelende niveaus kunnen toenemen. Wanneer dat keerpunt zal plaatsvinden, is lastig te zeggen. Maar in het slechtste geval eindigen we als Zuid-Europa.

Wat moeten we doen als andere landen straks lak hebben en geen actie ondernemen?
Dan moeten we mensen met risico op ernstige infecties afraden om naar bepaalde landen te gaan. Als mensen toch vertrekken, kunnen we bij terugkomst op resistente bacteriën screenen bij onder andere ziekenhuis of huisarts bezoek. Welke bacteriën neem je mee terug het land in en hoe erg is dat? Daar moeten we een antwoord op vinden en zinnige beleidsmaatregelen implementeren.

Bedankt, Heiman.

Volg Motherboard op Facebook, Twitter en Flipboard.