De student uit Duitsland die vermoord werd door nazi's omdat ze verzet pleegde

Tegenwoordig wordt Sophie Scholl door heel Duitsland herinnerd als een legendarische vrouw die tegen de nazi’s vocht met de kracht van het geschreven woord, en als een van de belangwekkendste vrouwen van de twintigste eeuw. Er zijn talloze straten en scholen die haar naam dragen en openbare gedenktekenshouden de herinnering aan Weiße Rose levend.

Buiten Duitsland is het verhaal van Scholl veel minder bekend. In veel schoolboeken staat natuurlijk veel over de wreedheden tijdens de Holocaust, maar minder over het dappere verzet vanuit Duitsland. Centraal in dat verzet is het verhaal van Scholl, een jonge vrouw die opkwam voor haar overtuigingen toen veel anderen hun blik afwenden.

Sophie Scholl was nooit van plan om een martelaar te worden, maar onder Hitlers dictatuur was het voor haar onmogelijk om de beperkingen die aan de individuele vrijheden werden opgelegd te negeren. Toen zij in 1942 naar de universiteit van München ging en berichten hoorden over het ‘euthanasieprogramma’ van de nazi’s en de gruwelijke genocide van joden en minderheden in Oost-Europa, spoorden dit haar en haar broer Hans aan tot actie.

De broer en zus richtten al snel de niet-gewelddadige verzetsgroep Weiße Rose op, samen met vrienden Alexander Schmorell, Willi Graf en Christoph Probst. Hun intentie was duidelijk: pamfletten schrijven, drukken en verspreiden, die het apathische Duitse volk ertoe zouden bewegen om Hitler en de tirannie van het naziregime af te wijzen. Tussen 1942 en 1943 produceerde de Weiße Rose zes radicale pamfletten, waarin tot actief verzet werd opgeroepen, details over de volkerenmoord werden onthuld en plannen werden opgesteld voor een nieuwe parlementaire democratie.

Zoals historicus Frank McDonagh schrijft in het boek Sophie Scholl: The Real Story of the Woman who Defied Hitler, waren de leden van de Weiße Rose niet bereid om hun menselijkheid voor het vaderland op te offeren. “Ze wilden dat individuen een vrije keuze hadden en niet moesten dansen naar de wil van een seculiere dictator, die massapropaganda gebruikte om mensen te misleiden en zich niets aantrok van fundamentele burgerrechten.”

Scholl bleek een waardevolle aanwinst bij het verspreiden van de pamfletten van de verzetsgroep. SS-officieren waren aanzienlijk minder achterdochtig jegens vrouwen, waardoor Scholl een efficiënte koerier werd. Ze verspreidde honderden pamfletten aan mensen in Augsburg, stopte folders in de postbussen rond Stuttgart en reisde in het holst van de nacht met de trein om kopieën te verspreiden in haar geboortestad Ulm.

Ondertussen raakte de Gestapo ervan overtuigd dat er een groot verzetsnetwerk in het hele land actief was. Er werd een speciale taakgroep opgericht om de leiders van de Weiße Rose op te sporen – maar een tijd lang lukte dat niet. Tegen het einde van 1942 was de Weiße Rose gegroeid van een kleine groep moedige studenten naar een georganiseerde anti-nazi-verzetsgroep.

Het activisme van Scholl was vooral radicaal als je kijkt naar de historische context: van vrouwen werd destijds verwacht dat ze door baby’s te baren meehielpen bouwen aan het Derde Rijk, en niet dat ze het met verzet probeerden te ontmantelen. “We mogen nooit vergeten dat zij een vrouw was die vocht tegen het extreme idee van mannelijke dominantie, dat ingebed was in de nazi-ideologie,” schrijft McDonagh.

Haar aanwezigheid op de universiteit van München was al een feministische overwinning, gezien de wijdverbreide propaganda “Kinder, Küche, Kirche” [Kinderen, Keuken, Kerk] en het feit dat het aantal vrouwelijke studenten daaldevan 17.000 in 1932 tot slechts 6000 in 1939. McDonagh schrijft hierover: “Om zelfs maar te denken om naar de universiteit te gaan, als vrouw in die omstandigheden, was een opperste daad van verzet.”

Uiteindelijk leidde een klein moment van impulsiviteit tot de ondergang van de Weiße Rose. Op 18 februari 1943 waren broer en zus Scholl bezig pamfletten te verspreiden op hun universiteitscampus. Toen de bel ging gooide Sophie haar laatste stapel pamfletten naar beneden, het atrium in. Een conciërge keek toe en dat was het enige dat nodig was, want kort daarop werden de twee meegenomen door de Gestapo.

Tijdens het verhoor van Scholl bood Robert Mohr, chef van de Gestapo, haar een kans om haar leven te redden: dan moest ze wel haar broer verraden en loyaliteit aan Hitler zweren. Ze weigerde, nam de volledige verantwoordelijkheid op zich en stond er zelfs op dat ze dezelfde straf als haar broer en hun vriend Probst zou krijgen.

“Opkomen voor datgene waar je in gelooft is makkelijker gezegd dan gedaan, vooral in een maatschappij die verlamd is door angst, willoosheid en tirannieke controle,” zegt dr. Roderick Bailey, historicus moderne oorlog en conflicten aan de universiteit van Oxford, in een mail. “Sophie wist wat ze riskeerde door te handelen zoals ze deed. Elke Duitser die bereid was om zich tegen de nazi’s te verzetten, stond een gruwelijke afstraffing te wachten als hij of zij werd gepakt.”

De broer en zus Scholl en Probst kregen een schijnproces in het Volksgerichthof, waar Sophie de beruchte nazi-rechter Roland Freisler woedendmaakte met haar rebelse getuigenis. “Iemand moest ermee beginnen,” riep ze uit. “Wat wij schreven en zeiden wordt ook door veel anderen zo gezien en geloofd. Alleen durfden zij zich gewoon niet uit te drukken zoals wij dat deden.”

Freisler besloot een voorbeeld te stellen: ze werden alle drie ter dood veroordeeld, en een paar uur later al werden ze geëxecuteerd. Met haar laatste adem verdedigde Sophie de vrijheid: “Zo’n mooie, zonnige dag, en ik moet gaan, maar wat maakt mijn dood uit, als door ons duizenden mensen ontwaken en tot actie worden aangezet?”

Ondanks de dood van het trio werd een kopie van de zesde en het laatste pamflet uit Duitsland naar het Verenigd Koninkrijk gesmokkeld, waar het werd herdrukt als The Manifesto of the Students of Munich. In het najaar van 1943 werden miljoenen exemplaren door geallieerde vliegtuigen boven Duitsland gedropt.

Nu, meer dan 75 jaar later, herinnert het verhaal van Scholl ons eraan wat het betekent om je te verzetten tegen onrecht, en hoe het is om fundamentele mensenrechten te verdedigen – zelfs als degenen om ons heen onverschillig zijn of te diep in ontkenning zitten om te handelen. Met twee typemachines, een kopieermachine en stapels krantenpapier liet een groep studenten zien dat het mogelijk is om je te verzetten tegen monsterlijke tirannie en je stem te laten horen.

Zoals Bailey zegt: “Haar moed en haar oprechte motivatie zijn een inspirerend voorbeeld van hoe de beste mensen reageren wanneer ze worden geconfronteerd met de wereld op haar slechtst.”