De vrouwelijke Amazone-strijders hebben echt bestaan en waren nogal cool

In de Griekse mythologie lijken Amazonen alleen maar te bestaan in dienst van de mannelijke helden. In de verhalen komen ze naar voren als vrouwelijke strijders om mee te vechten of seks mee te hebben, of als hulpje in de vele queesten van de helden. Maar bovenal zijn ze er om overwonnen te worden, om getemd te worden. Zoals Amazone-koningin Antiope, die ontvoerd werd door Koning Theseus en gedwongen werd zijn vrouw te zijn.

In stripboeken en verfilmingen als Wonder Woman dwalen de Amazonen meestal rond in een fantasiewereld van sprookjes, als krijgers met fabelachtige krachten. Veel historici zien de Amazonen als een van de vele bedenksels van de Grieken; zelfbedachte monsters die uiteindelijk verslagen worden door de mens.

Maar de vroeg-Griekse kunst vertelt een heel ander verhaal. In die werken worden de Amazonen afgebeeld in Scythische kledij – een groep nomadische stammen die rondzwierf over de steppen en bergen van de Kaukasus tussen 900 en 200 voor Christus. Het British Museum in Londen heeft onlangs nog een volledige tentoonstelling aan ze gewijd: Scythians: warriors of ancient Siberia.

In latere afbeeldingen van de Amazonen in Griekse kunst werd hun kledij steeds sensueler. Sommige experts denken dat die artistieke keuze bedoeld was om de Amazonen te exotiseren. Weer anderen geloven dat het het een aanwijzing is dat de mythische krijgers gebaseerd zijn op echte, levende vrouwen – Scythische vrouwen.

In de periode dat de Scythen door Europa en Azië rondzwierven en plunderden, lieten ze grote begraafplaatsen achter in de Kaukasus, van de Zwarte Zee tot aan China. Toen deze plekken voor het eerst ontdekt werden, nam men aan dat de graven waarin wapens lagen wel van mannen moesten zijn. De onderzoekers gingen er vanuit dat de graven waarin spiegels en weefgetouwen lagen van vrouwen waren geweest.

Maar nu is er dankzij nieuwe technologie iets anders onthuld: toen wetenschappers nieuw bio-archeologisch onderzoek deden, waaronder DNA-testen, kwamen ze erachter dat de skeletten die worden omringd met bogen, pijlen en andere wapens, net zo goed vrouwen als mannen kunnen zijn.

Een skelet vertelt natuurlijk nooit het volledige verhaal over iemands geslacht of genderidentiteit – interseksualiteit bestaat, en er hebben altijd al transmensen bestaan. Maar het feit dat meer dan een derde van de Scythische skeletten met littekens van zware gevechten in sommige graven getypeerd werden als vrouwen, geeft aan dat het gebruikelijk was dat vrouwelijke krijgers meevochten bij de gevreesde Scythen.

“De ideeën en afbeeldingen van Amazonen die we nu kennen zijn gebaseerd op vrouwelijke krijgers van vlees en bloed – nomadische paardrijdende boogschutters die echt hebben bestaan op de steppes van Eurazië,” zegt Adrienne Mayor, een historicus en Amazone-expert aan de universiteit van Stanford. “En nu hebben we hun botten als bewijs.”

Maar wat voor leven had een gemiddelde Scythische vrouw? Een zilveren kommetje, dat werd opgegraven in het zuidoosten van Kazachstan, is misschien een van de weinig aanwijzingen dat er een Scythisch schrift bestond. Andere experts geloven dat ze geen geschreven taal hadden. In de puzzel van archeologische vondsten en observaties van de oude Grieken missen er teveel stukjes om daar uitsluitsel over te geven.

Het gros van wat de Grieken over de Amazonen schreven kan waarschijnlijk bij voorbaat al worden verworpen. Hun beschrijving dat het een stam van vrouwen was, die zich voortplantte door vreemden te dwingen tot seks en de mannelijke baby's te vermoorden, klinkt meer als een paranoïde mannenfantasie dan een historisch feit. Het verhaal dat Amazonen een van hun borsten afsneden om beter te kunnen boogschieten, klinkt iedere vrouw die met een volledige boezem kan scherpschieten lachwekkend in de oren. (En dan hebben we het nog niet eens over de kans op overlijden na zo een ingreep, gezien de staat van de geneeskunde in die tijd.)

Deze mythe heeft later nog een rol gespeeld in een poging om de herkomst van de niet-Griekse naam van de Amazonen te ontcijferen. Schrijver Hellanikos betoogde dat mazon lijkt op maston, het woord voor borst. En dat de toevoeging van de leter ‘a’ betekent dat er één mist. Moderne geleerden denken echter dat de naam afkomstig is van de legendarische Circassische krijger-koningin Amezan.

De enige betrouwbare informatie die we over de Scythen uit Griekse bronnen kunnen halen is dat in veel (maar niet alle) stammen, boogschietende vrouwen naast de mannen op paarden reden. Mayor gelooft dat deze vechtstijl, hun nomadische levensstijl en vakkundige ruiterschap, ervoor hebben gezorgd dat de vrouwen mee vochten. Bij boogschieten speelt de fysieke voorsprong die mannen eventueel hebben in lengte en kracht een minder grote rol, zoals bijvoorbeeld wel het geval tijdens zwaardvechten. Daarbij was het in de vaak kleine reizende gemeenschappen van belang dat zoveel mogelijk mensen meevochten als ze werden aangevallen, man en vrouw.

Het wordt vaak verondersteld dat alleen ongehuwde vrouwen naast de mannen vochten, en dat het huwelijk betekende dat de vrouw van krijger transformeerde in een meer huiselijke rol. Maar dat is niet per se waar: er zijn meerdere graven gevonden waarin vrouwelijke krijgers met hun kinderen lagen.

Onze aannames over culturen uit de oudheid worden vaak geleid door hedendaagse denkbeelden, en hoe we verwachten dat de evolutie van genderrollen in verschillende fases van culturele ontwikkeling verloopt. Er zijn veel bekende verhalen over vrouwen die weigerden aan die normen te voldoen – van koningin Macha Mong Ruadh in Ierland tot de vrouwelijke krijgers in Scandinavië. We gaan er vaak vanuit dat dit fictieve verhalen zijn, puur door onze assumpties over wat vrouwen in die tijd mochten en deden. Maar we worden constant verrast door nieuw archeologisch bewijs dat ons iets anders vertelt, hoewel die informatie vaak allang in oude teksten te lezen was.

“Er kan niet langer beweerd worden dat Amazonen alleen fantasiefiguren waren die werden vermoord door mythische Griekse helden. Of dat de mythe van de Amazonen puur werd bedacht om Griekse vrouwen ervan te weerhouden om sterke vrouwen te bewonderen. Of dat de Amazonen in Griekse kunst puur dienden als stand-ins voor Perzische mannen,” zegt Mayor.

In plaats van dat we de mythe over de Amazonen zien als een verhaal over mannelijk geweld tegen vrouwen, vertellen bewijzen uit de literatuur, kunst en archeologie dat er nomadische samenlevingen bestonden waarin mannen en vrouwen gelijk waren, en dat het deze levensstijl was waar de Grieken gefascineerd tegenop keken.”

Volg Broadly op Facebook, Twitter en Instagram.