Verslaving is geen excuus voor seksueel geweld

Kevin Spacey was vorige week de zoveelste beroemde man die aankondigde in therapie te gaan nadat hij beschuldigd werd van seksueel geweld. Net als Harvey Weinstein, die naar een afkickkliniek vluchtte na beschuldigingen van verkrachting. Door te zeggen dat hij seksverslaafd was, leek Spacey te hopen op vergiffenis (of in elk geval begrip). Gezien de huidige stroom van beschuldigingen van aanranding en seksueel geweld, zullen deze twee mannen niet de laatsten zijn.

Is verslaving een excuus voor machtsmisbruik en seksueel wangedrag? Seksverslaving wordt niet genoemd in DSM-5, het handboek van de psychiatrie, en er is nog veel discussie over. Maar zelfs als seks echt verslavend kan zijn, is er geen enkele vorm van verslaving die een verklaring (of een excuus) is voor seksueel geweld. De reden hiervoor is simpel: van een verslaving verander je niet ineens van een ongevaarlijk iemand in een gewelddadig roofdier.

Nichole Prause heeft een berg bewijs verzameld dat het concept ‘seksverslaving’ in twijfel trekt. Prause is voormalig wetenschappelijk onderzoeker aan UCLA en richtte Liberos op, een onafhankelijk onderzoeksinstituut dat kijkt naar seksualiteit. Haar werk suggereert dat wat we seksverslaving noemen, niet in het huidige en geaccepteerde beeld past van wat verslaving is. Bij elke andere verslaving die is bestudeerd – waaronder gokverslaving, waarbij het, net als bij seksverslaving, niet nodig is om geestverruimende middelen te nemen – zijn dezelfde gedragingen zichtbaar. Als een heroïneverslaafde een plaatje ziet van een naald, reageren ze daar heftiger op dan op een plaatje dat ze niet associëren met drugsgebruik. Hetzelfde is te zien bij gokverslaafden, als ze een plaatje zien van een roulettetafel.

Bij seksverslaafden is iets heel anders te zien. Als iemand die verslaafd is aan seks een pornoplaatje ziet, is er minder hersenactiviteit zichtbaar dan bij plaatjes die niets met seks te maken hebben. Als deze onderzoeksresultaten herhaald worden, kan dit het idee van seksverslaving onderuit halen.

De vraag is ook of er bij een seksverslaving sprake is dat iemand de controle verliest. Volgens het DSM is dat iets wat veel verslavingen met elkaar gemeen hebben. Maar volgens Prause melden mensen die claimen verslaafd te zijn aan seks “niet dat ze geen controle hebben, maar zien we in studies juist dat ze hun seksuele driften beter beheersen dan mensen die niet lijden aan een seksverslaving.”

Prause wil niet zeggen dat mensen die zich verslaafd voelen aan seks nergens mee worstelen of dat ze geen hulp nodig hebben, ze beweert enkel dat het woord ‘verslaving’ de lading niet dekt. Het zou zelfs nadelig zijn voor patiënten, omdat ze te maken krijgen met stigma’s en ineffectieve therapieën die spiritueel van aard zijn of zijn gericht op geheelonthouding.

Josh Grubbs, assistent-professor Psychologie aan Bowling Green State University in Ohio, heeft onderzoek gedaan op het snijvlak van seksualiteit, moraliteit en religie. Zijn onderzoek wijst uit dat wanneer een religieuze man gelooft dat zijn pornoconsumptie immoreel is, hij sneller geneigd is om (onterecht) te denken dat hij verslaafd is aan porno, terwijl hij het helemaal niet zoveel kijkt.

Grubbs is meer geneigd om dwangmatig seksueel gedrag te bestempelen als een verslaving dan Prause. “Bij sommige mensen kan hun seksuele gedrag zo uit de hand gaan lopen dat het er in alle opzichten uitziet en functioneert als een verslaving, net als gokken,” zei hij. Hij voegde nog toe dat het werk van Prause fascinerend is, maar dat er meer data nodig is om definitief te bewijzen dat dwangmatige seks niet in het verslavingsmodel past. Maar of je het nu dwangmatige seks of een verslaving noemt, zowel Grubbs als Prause zijn het erover eens dat het irrelevant is als het om beschuldigingen van ongewenste intimiteiten of seksueel geweld gaat.

"Er is geen bewijs dat er een verband is tussen seksuele intimidatie of geweld en de kenmerken van een seksverslaving," vertelde Prause me. "Mensen die seksueel geweld plegen hebben over het algemeen niet het gevoel dat ze geen controle hebben [zoals mensen die verslaafd zijn] – het plegen van een aanranding of verkrachting geeft hen juist het gevoel dat zij de controle hebben.”

Het stigma dat aan verslaving kleeft, komt grotendeels voort uit de manier waarop het vaak gebruikt wordt als excuus voor allerlei slecht gedrag – en hoe afkicken gezien wordt als een manier om boete te doen. Daarbij helpt het niet dat veel Amerikaanse verslavingsklinieken werken met het 12-stappenprogramma, waarbij deelnemers worden aangemoedigd om zich over te geven aan een ‘hogere macht’, een ‘morele inventarisatie’ te doen, God te vragen om hun ‘karaktergebreken’ weg te nemen, en vergiffenis te vragen aan degenen die ze hebben gekwetst. Het feit dat zoveel klinieken in het verleden ook vernederende en straffende tactieken hebben toegepast die ervan uitgaan dat de deelnemers egoïstische, manipulatieve leugenaars zijn, draagt ook bij aan het idee dat een verslaving echt een zonde is.

Maar je wordt door een verslaving niet een soort zombie; een verslaving zorgt er niet voor dat anders heel normale mensen opeens tot alles – hoe gruwelijk ook – in staat zijn om hun behoeftes te bevredigen. Uit een grote hoeveelheid gegevens blijkt niet alleen dat de meeste verslaafden een zekere mate van controle over hun gedrag hebben, maar ook dat verslaafd zijn niet per se betekent dat je een slecht mens bent.

De meeste mensen met een verslaving die misdaden plegen, doen dat om hun verslaving te kunnen betalen – en in het geval van heroïneverslaving pleegden de meesten al misdaden voordat ze verslaafd raakten; de verslaving maakte hun gedrag alleen maar erger. Maar voor mensen die zich zoveel drugs kunnen veroorloven als ze maar willen, veranderen rijke zakenmannen door een verslaving niet opeens in winkeldieven of overvallers. Misdaad is geen direct gevolg van verslaving.

En hoewel bij alcohol ongeveer een even groot deel van de gebruikers verslaafd raakt als bij heroïne of cocaïne, worden er weinig misdaden gepleegd om aan geld voor drank te komen. Het feit dat het legaal is, betekent dat een drankverslaving voor de meeste mensen betaalbaar is. En het idee dat mensen dwangmatige leugenaars worden van een verslaving klopt ook niet: verslaafden zijn net zo eerlijk over hun ervaringen als anderen, als ze maar anoniem kunnen blijven of niet bang hoeven te zijn voor negatieve gevolgen.

Wat betreft de gewelddadige misdaad die vaak – maar niet altijd – geassocieerd wordt met drugsmisbruik, wijst onderzoek uit dat de overgrote meerderheid ervan te maken heeft met de illegaliteit van de drugsmarkt, waarbij een gang naar de rechter niet tot de mogelijkheden behoort. Met andere woorden: veel van dit soort misdaden worden gepleegd door dealers en zijn gelinkt aan de illegaliteit van de drugs – niet aan de drugs zelf of de mensen die eraan verslaafd zijn. En de verslaafden die wel gewelddadige misdaden plegen, werden in hun jonge jaren vaak blootgesteld aan geweld: ze werden bijvoorbeeld als kind mishandeld.

Verslaving verergert de onderliggende problemen; het zorgt er niet voor dat normale mensen veranderen in monsters.

Omdat seksverslaving vaak in verband wordt gebracht met drugsverslaving – of andere vormen van dwangmatig gedrag die op dezelfde manier het vermogen tot het maken van keuzes aantast – zou het vreemd zijn als het zou leiden tot een groter verlies van controle dan bijvoorbeeld heroïne of cocaïne. Een seksverslaving kan ervoor zorgen dat je geïsoleerd raakt van je familie, het kan relaties kapot maken en je kan er financieel van aan de grond raken. Maar het is niet de reden of oorzaak dat je andere mensen gaat lastigvallen – laat staan verkrachten of op een andere manier seksueel geweld aandoen.

Als we mensen echt willen helpen met wat voor verslaving dan ook, en het stigma dat erop rust willen verminderen, moet het debat over seksueel geweld worden losgekoppeld van dat over verslaving en rehabilitatie. Als iemand echt verslaafd is en ook verwerpelijk gedrag vertoont, moet die verslaving wellicht eerst behandeld worden voordat die andere gedragingen beheerst kunnen worden. Maar dat betekent niet dat die problemen veroorzaakt of vergoelijkt worden door verslaving. En het betekent ook niet dat een afkickkliniek al je zonden wegwast, of een plek is voor wroeging of boetedoening.