De karaktertrekken die de allerbruutste moordenaars met elkaar delen

Dr. Michael H. Stone belandde in 2005 voor het eerst in de spotlights, toen de New York Times aandacht besteedde aan zijn rangschikking die hij ‘Gradaties van het Kwaad’ noemde. In 2009, nadat hij een poos door Amerika reisde om massa- en seriemoordenaars te interviewen als presentator van het Discovery-programma Most Evil, bracht hij het boek The Anatomy of Evil uit. Dat boek beloofde om de ware aard van verdorvenheid bloot te leggen, door de persoonlijkheden van de meest verschrikkelijke personen uit de geschiedenis te bestuderen.

Stone is professor en specialist op het gebied van klinische psychiatrie aan de Universiteit van Columbia. Hij behandelt al lange tijd patiënten met borderline; een vrij ernstige aandoening, die soms verergert wordt door eetstoornissen, drugsmisbruik en depressie. Hij werd vaak gevraagd door advocaten als getuige-deskundige in rechtszaken. Hierdoor raakte hij bekend met de uitwassen van het persoonlijkheidsstoornissen-spectrum. Van antisocialen tot psychopaten, de mensen die hij bestudeerde toonden weinig tot geen berouw voor hun verschrikkelijke daden (waaronder het martelen of in stukken hakken van slachtoffers).

Stone vond de persoonlijkheidsafwijkingen die tot afschuwelijke acties leidden erg interessant en zag narcisme en agressie als de twee grootste eigenschappen van het kwaad. Hij begon de overlappende archetypes uit te pluizen waar hij uiteindelijk zijn rangschikking op zou baseren. Deze week komt de tweede druk van The Anatomy of Evil uit, met daarin een nieuwe epiloog die inzoomt op wat Stone het ‘Nieuwe Kwaad’ noemt. VICE sprak hem via de telefoon om erachter te komen of hij denkt dat mensen kwaadaardig worden geboren, wie de meest verschrikkelijke mensen waren die hij heeft bestudeerd, en hoe een beter begrip van de oorzaken van kwaadaardigheid het rechtssysteem kan beïnvloeden.

VICE: Worden sommige mensen gewoon kwaadaardig geboren?
Michael H. Stone: Ik denk dat er wel wat mensen zijn die geboren worden met de neiging om slechte dingen te doen. Ik denk niet dat je van hen kunt zeggen dat ze “slecht geboren” worden, alsof ze absoluut voorbestemd waren om dingen te doen die jij en ik slecht zouden noemen. Maar er zijn mensen – meer mannen dan vrouwen – die geboren worden met een gebrek aan empathie en mededogen. Ze hebben niet het vermogen om sterke banden te ontwikkelen met andere mensen, laat staan een liefdesrelatie te onderhouden. Ze zijn ongevoelig en doen verschrikkelijke dingen en hebben daar geen spijt van. Ze hebben psychopathische trekken en hebben een verhoogd risico om kwaad te doen.

Wat hebben deze mensen met elkaar gemeen?
Het merendeel van de mannen en vrouwen die iets doen dat wij als slecht categoriseren, groeit op in moeilijke omstandigheden. Ook al zijn ze misschien niet geboren met psychopathische neigingen en ongevoeligheid ten opzichte van anderen, zijn hun goede gevoelens verdrongen door alle ellende die ze hebben meegemaakt in hun jeugd. Zo doen ze uiteindelijk die kwaadaardige dingen.

Kun je iets vertellen over je ranglijst voor de niveaus van het kwaad?
Ik begon in 1987 met het bedenken van de maatstaven. Ik werd gevraagd als getuige-deskundige in een zaak tegen een man die zijn vrouw en kinderen had vermoord. Die man heette Jeffrey MacDonald. Ik wilde de jury vertellen waar zijn misdaad lag op de schaal van misdaden. Aan de ene kant van dat spectrum had je bijvoorbeeld Jean Harris, die de man die haar had bedrogen neerschoot. Toen ze erachter kwam dat hij haar bedroog, raakte ze depressief en boos, en schoot ze hem neer. Dat noemen we een crime passionnel. Dat is zeg maar het minst kwaadaardige kwaad.

Aan de andere kant van het spectrum heb je de Brit Ian Brady. Samen met een bevriende vrouw lokte hij kinderen naar afgelegen plekken, en sleurde ze mee naar een hut. Brady wurgde de kinderen en nam hun gekrijs op, zodat hij er later naar kon luisteren. Hij raakte daar seksueel opgewonden van. Ik dacht: veel erger dat dit wordt het niet. Dat bleek niet helemaal waar, maar toentertijd was dat het ergste wat ik kende. Ik zette dat aan de andere kant van de schaal. Er zijn gradaties, en daarom begon ik de ‘Gradaties van het Kwaad’ te rangschikken. Er zijn meer dan twintig niveaus.

Je hebt jarenlang meer dan zeshonderd gewelddadige criminelen bestudeerd voor je boek. Wie is de slechtste persoon?
Ik denk David Parker Ray. Hij bouwde een grote caravan om tot martelkamer in New Mexico. Hij hees vrouwen op, zodat ze niet konden wegrennen en deed onbeschrijfelijke dingen met ze. Maar voordat hij dat deed, las hij zeventien pagina’s aan ze voor, met alle verschrikkelijke dingen die hij met ze ging doen. Ook John Ray Weber was afschuwelijk. Hij deed vreselijke dingen als geslachtsdelen in stukken hakken.

Ik denk dat dit mensen zijn die je moeilijk kunt overtreffen als je het hebt over kwaadaardige dingen. In de nieuwe epiloog refereer ik ook aan misdaden die daarvoor nooit voorkwamen. Er waren een aantal vrouwen, een stuk of 21 sinds 1987, die een zwangere vrouw die op het punt stond om te baren gijzelden. Ze vermoordden de vrouw, sneden de baarmoeder open en stalen de foetus – een levende baby. Dat is een nieuw soort kwaad. Die dingen vind je niet vóór 1987.

Waar plaats je beruchte moordenaars als Charles Manson en John Wayne Gacy op je schaal?
Ik zet Manson wat lager, omdat hij vooral anderen inspireerde om te doden. Hij heeft wel een paar mensen vermoord, maar hij was meer een inspirerend figuur voor de jongeren die de actrice Sharon Tate vermoordden toen ze negen maanden zwanger was terwijl ze “sterf, hoer!” tegen haar riepen. Dat is nogal kwaadaardig en hoort bij de hoogste niveaus van de schaal. Maar de dingen die Manson zelf deed waren niet zo verschrikkelijk als sommige dingen die zijn volgelingen deden. Hij is best moeilijk te plaatsen op de schaal.

Gacy pikte jongens op bij een busstation en nam ze mee naar zijn huis waar hij ze verkrachtte, vermoorde en hun lichamen onder de veranda dumpte. Deze iconische moordenaars, zoals Gacy, zitten erg dichtbij de bovenste laag, maar hij gaf zichzelf niet zo over aan de martelingen als David Parker Ray of sommige anderen. Zij bouwden martelkamers in hun huis en lieten hun slachtoffers onverdraagbaar veel pijn lijden. Dat maakt hen erger dan anderen.

Waarom was het belangrijk om je boek te updaten?
Ik begon te denken dat er een behoorlijke culturele verandering is geweest de afgelopen vijftig jaar. Ook al is het aantal moorden afgenomen, sommige van die moorden waren bijzonder ijzingwekkend. Ik vond het raar dat sommigen nog nooit hadden plaatsgevonden voor 1960. Ik wilde die graag het ‘Nieuwe Kwaad’ noemen. Misdaden die nog nooit waren begaan.

Hoe leidt een beter begrip van de oorzaken van het kwaad tot verbetering van het rechtssysteem?
Je moet honderd procent zeker weten dat de dader het ook daadwerkelijk heeft gedaan. Als de misdaad net verschrikkelijk is als bij David Parker Ray, dan lijkt me een levenslange gevangenisstraf zonder kans op vervroegde vrijlating of doodstraf geschikt— ondanks het feit dat mensen in de afgelopen dertig tot veertig jaar minder enthousiast zijn geworden over deze ultieme straf voor dergelijke misdaden. Het rechtssysteem heeft weinig aandacht besteed aan diagnoses.

Hoe zit het met mensen die op jonge leeftijd al de neiging hebben tot kwaadaardig gedrag?
De rechtbanken vinden dat als je nog niet volwassen bent, je nooit tot levenslang of heel lang in de gevangenis kan worden veroordeeld, want je bent nog maar een kind. Er is dan wat hoop op verbetering. Maar dat werkt niet altijd zo. Er zijn ook kinderen die ongevoelig en emotieloos zijn, die onbeschrijfelijke dingen bij andere mensen kunnen doen. Als ze zeventien of achttien zijn en hun tienerjaren achter zich laten, worden ze psychopaten. Onbehandelbaar en niet meer goed te maken. De rechter moet zoiets in ogenschouw nemen. Zo van: “Dit is een persoon die waarschijnlijk niet beter wordt door behandeling of met de leeftijd, of door iets anders.”

Wat zegt dat over hoe we jonge overtreders in de praktijk moeten straffen?
We moeten strenger zijn in het bestraffen van dit soort kinderen, ook al heeft de meerderheid van de kinderen een kans op verbetering. De regels kunnen misschien wel wat soepeler zijn, maar als je iets gruwelijks doet met een gevoelloos en pre-psychopathisch karakter, zijn de kansen op herstel niet zo groot als die van andere kinderen. Ze moeten meer aandacht besteden aan de diagnose, niet aan het geboortejaar.