Waarom we vinden dat onze geliefde zo lekker ruikt

Mensen zijn genetisch zo geprogrammeerd dat ze kunnen onderscheiden – enkel afgaande op geur – of potentiële partners misschien nauw verwante familieleden zijn, vertelt dr. Claus Wedekind van de Universiteit van Bern. Op basis hiervan wijzen we ze af of accepteren we ze. Wedekind, een expert in menselijke seksuele selectie, specialiseert zich in het analyseren van een groep genen die samen het ‘major histocompatibility complex’ (MHC) worden genoemd. Deze genen spelen een belangrijke rol in de immuunsystemen van gewervelde dieren, en worden vaak getest om vast te stellen hoe geschikt iemand is voor een orgaantransplantatie. Als je orgaandonor niet over vergelijkbare MHC-genen beschikt, dan is de kans aanwezig dat de transplantatie niet succesvol zal zijn. Bij mensen dragen feromonen die afgescheiden worden door het lichaam bepaalde kenmerken met zich mee, die gebruikt kunnen worden bij het identificeren van iemands individuele MHC-genen.

Ook niet geheel onbelangrijk: MHC-genen kunnen ingezet worden om iemands genetische opmaak bloot te leggen. Iemand met heel vergelijkbare MHC-genen, kan heel goed een familielid van je zijn, terwijl iemand met heel anders gecodeerde MHC-genen hoogstwaarschijnlijk geen familieleden met je deelt.

“Ik las eens een oud wetenschappelijk artikel uit 1976, over hoe de MHC-genen de geur van urine bij muizen beïnvloedt,” herinnert Wedekind zich. “Er werd vastgesteld dat mannelijke en vrouwelijke muizen voorkeur geven aan muizen die anders ruiken, omdat ze andere MHC-genen hebben.” De auteurs van het artikel suggereren dat dit mogelijk een potentieel mechanisme is om inteelt onder muizen tegen te gaan.

Die suggestie bleef hangen bij Wedekind. “Ik vond het volkomen logisch. Als je je zorgen maakt over paren met een individu dat een vergelijkbaar genotype heeft, dan zou [zo’n mechanisme] automatisch inteelt voorkomen.”

Hij raakte geïnspireerd en besloot om zijn hypothese in 1995 op mensen te testen. Geeft onze geur aan hoe nauw we mogelijk verwant zijn aan mensen – en hoe beïnvloedt dit onze romantische keuzes? “Ik wilde erachter komen of MHC-genen belangrijk zijn bij het voorkomen van inteelt,” zegt hij.

Wedekind zegt dat deze specifieke functie van MHC-genen evolutionair bepaald zijn. “We hebben het over een heel oud mechanisme dat evolueerde in een tijd waarin misschien honderd mensen samenleefden in stammen en de genetische relatie tussen individuen in de stam niet altijd duidelijk was.”

Hoewel individuen wel wisten wie hun moeder was, kenden ze niet per se hun vader of de genetische oorsprong van hun familie. “Het zou kunnen dat de mogelijke paringspartners in je honderdkoppige stam halfbroers en -zussen waren, en dat je dat niet wist,” zegt Wedekind. Het resultaat? Onbedoelde incest.

Sommige mensen in incestueuze relaties hebben betoogd dat er niets mis is – vanuit ethisch oogpunt, tenminste – met seks met een familielid, als er wederzijdse toestemming is gegeven. Maar een ding is zeker: genetisch gezien is incest een vreselijk idee als je je wilt voortplanten. Inteelt verhoogt bij nakomelingen drastisch de kans op een reeks genetische ziektes en een vroegtijdige dood. Het is dus logisch dat mensen een manier hebben ontwikkeld om inteelt zoveel mogelijk te voorkomen bij het kiezen van toekomstige partners.

Wedekind verzamelde 49 vrouwelijke studenten en 44 mannelijke studenten in deel te nemen aan een baanbrekend onderzoeksproject dat algemeen bekend werd als het ‘zweterige T-shirtonderzoek’. De vrouwelijke deelnemers kregen T-shirts die door zes mannelijke deelnemers waren gedragen, waarna ze gevraagd werden om ze te beoordelen op geur. De helft van de beoordeelde T-shirts was gedragen door mannen met vergelijkbare MHC-genen als de vrouwen en de andere helft was gedragen door mannen die andere MHC-genen hadden dan de vrouwen.

“De vrouwen gaven in hun partnerkeuze de voorkeur aan mannen met andere MHC-genen,” zegt Wedekind. In essentie komt het er dus op neer dat we evolutionair geprogrammeerd zijn om seksuele partners te kiezen die geen vergelijkbare genen met ons delen, en om mensen af te stoten die mogelijk familie van ons zijn.

Fascinerend genoeg gaven vrouwen die aan de pil zaten het tegenovergestelde antwoord: zij gaven de voorkeur aan de T-shirts van mannen die roken alsof ze familie van hen konden zijn. Wedekind speculeert: “Omdat de anticonceptiepil de effecten van zwangerschap op het lichaam van de vrouw enigszins assimileert, is het mogelijk dat zwangere vrouwen de geur van mensen met soortgelijke MHC-genen prefereren, omdat ze er de voorkeur aan geven om rond familieleden te zijn die hen tijdens de zwangerschap kunnen ondersteunen.” Hij voegt eraan toe dat er meer onderzoek nodig is om dit verband definitief te kunnen leggen.

Het stinkende T-shirtonderzoek van Wedekind wordt ondersteund door een generatie wetenschappers, maar er zijn nog steeds geschillen over de details. Er is bijvoorbeeld nog steeds discussie over de kwestie of we de voorkeur geven aan partners die gewoon MHC-ongelijk zijn, of dat ze zo verschillend mogelijk van onze eigen MHC-genen moeten zijn. “Enige tijd geleden realiseerde ik me dat, althans bij mensen, het optimale verschil, in plaats van het maximale verschil, de beste strategie kan zijn,” schrijft hoogleraar Charles Wysocki van de Universiteit van Pennsylvania in een e-mail.

Het bewijs dat MHC-genen een grote rol spelen in de partnerkeuze is overtuigend. Uit een bewijsbeoordeling uit 2015 van 34 wetenschappelijke onderzoeken bleek dat “MHC waarschijnlijk betrokken is bij de partnerkeuze van veel populaties” en dat – afgezien van socio-economische factoren die dingen compliceren (zoals moderne hygiëneroutines die onze natuurlijke geur maskeren) – “menselijke populaties bewijs tonen voor een partnerkeuze die door MHC wordt gemedieerd.”

Dus als je echt houdt van de geur van je fuckbuddy – geweldig! Maar aangezien we niet meer in zulke kleine, afgelegen gemeenschappen leven als we ooit deden, loop je waarschijnlijk sowieso geen risico meer dat je familie van elkaar bent.

“Onze huidige ecologie past niet meer bij de ecologie die bestond toen dit evolutionaire mechanisme ontstond. Als je iemand ontmoet met een vergelijkbaar MHC-type, is dat waarschijnlijk geen familielid van je,” zegt Wedekind. “Dus het mechanisme heeft zijn evolutionaire functie verloren, maar is er nog steeds.”