Waarom Daniel Arsham zijn eigen meubels onder een laagje gips bedekte

In Nederland is Daniel Arsham vooralsnog geen ontzettend bekende naam, maar sinds vorige week komt daar hopelijk – en waarschijnlijk – verandering in. Eerst opende de New Yorkse kunstenaar zijn solotentoonstelling Static Mythologies in Galerie Ron Mandos, en afgelopen weekend sloeg het Moco Museum in Amsterdam de deuren open voor Arshams eerste museumtentoonstelling in Nederland.

Zeker in zijn thuisland behoeft de kleurenblinde kunstenaar weinig introductie. Hij begon als podiumontwerper, werd medeoprichter van een architectenbureau, hees James Franco in een ruimtepak voor een serie korte sciencefictionfilms, maakte met Pharrell Williams een gefossiliseerd keyboard en ontwierp sneakers als eerste en enige 'artist in residence' van Adidas.

In zijn beeldhouwkunst en installaties speelt Arsham, door onze Amerikaanse collega’s al eerder gebombardeerd tot “archeoloog van de toekomst”, vaak met het concept van tijd en fictieve archeologie. Wie langs en door zijn werk loopt, waant zich midden in een archeologische vindplaats waar alledaagse apparaten en objecten uit ons tijdperk zijn opgegraven en in vervallen staat worden tentoongesteld.

De retrospectieve expo in het Moco Museum laat werken zien uit de laatste tien jaar van Arshams carrière. Vlak voor de opening, terwijl de vloer nog gedweild wordt en de laatste verlengsnoeren worden weggewerkt, liep ik samen met Arsham door zijn expositie, en belandden we onder meer in een paarse ballengrot en een kamer vol verkalkt meubilair.

Op de begane grond heeft Arsham de binnenarchitectuur volledig naar zijn hand gezet, waardoor het voelt alsof je door een tijdmachine loopt. De historische details van het gebouw, waaronder het glas in lood, zijn vervangen door spierwitte muren en een strak, lichtgevend plafond dat de illusie van daglicht creëert.

Er hangen oudere werken van Arsham, zoals Hiding Figure (2011) en Corner Knot (2008), driedimensionale beeldhouwwerken die naadloos samen lijken te smelten met de omgeving. “We beschouwen architectuur altijd als stevig en onveranderlijk. Zodra er beweging in komt, krijgen we er meestal een slecht gevoel bij – omdat zoiets vaak alleen gebeurt bij een storm, aardbeving of andere ramp. Deze muren druipen, eroderen en smelten, wat mensen een beetje ongerust kan maken. Maar wel op een vredige manier die hopelijk ‘zen’ voelt en aanzet tot nadenken.”

We wandelen de ruimte uit en gaan de trap af. Beneden wachten rijen met hedendaags speelgoed, sportvoorwerpen en apparaten, minutieus uitgestald als Romeinse relieken: van laptops tot iconische objecten uit de Amerikaanse popcultuur, waaronder Kellogg’s-verpakkingen en Disney-knuffels.

Arsham maakte de voorwerpen met een handjevol natuurlijke materialen: staal, seleniet, vulkanische as en verschillende soorten edelstenen. “In de oudere objecten zitten kleinere kristallen en bij sommige denk ik wel: dit had ik nu anders gedaan. Het is veel ‘trial en error’ geweest. Er zit ook wat wetenschap en scheikunde achter. Soms maakte ik een afgietsel en viel het de dag erna uit elkaar, of kwam ik erachter dat ik niet zomaar elke soort edelsteen kan gebruiken: sommige losten op in water en degradeerden nadat ik ze in een object had verwerkt.”

Vooral in de stoffen objecten zit heel wat werk. “De Eroded Pluto Dogs moest ik eerst stijf maken, zodat ze niet vervormd zouden raken in de mal en details zoals de stiksels zichtbaar zouden blijven. Ook het Miami Heat Jacket was een nachtmerrie om te maken. Niet alleen vanwege het zachte materiaal, maar ook omdat ik er twee mallen voor moest gebruiken – voor de binnenkant en de buitenkant.”

Al tijdens het gieten bepaalt Arsham waar de kristallen gaan komen. Hij legt ze in een bepaalde richting en die specifieke plekken in de mal vult hij met was, zodat ze niet worden opgevuld. “Nadat ik het afgietsel uit de mal haal, valt de was eraf op de plaatsen waar de kristallen eruit horen te steken.” Maar dat gaat niet altijd goed. “Vaak moet ik meer dan één afgietsel maken, omdat de was toch heeft bewogen. Soms bedekt het de verkeerde plek of verstoort het de metalen constructie binnen in het voorwerp. De objecten moeten alleen de illusie van erosie wekken, niet daadwerkelijk uit elkaar vallen. Het is een ingewikkeld proces, wat ik na tien jaar heb kunnen perfectioneren.”

We lopen verder naar zijn nooit eerder vertoonde installatie Calcified Room, die de kunstenaar speciaal voor het Moco Museum maakte. In de ‘verkalkte’ woonkamer staan Arshams eigen mid-century meubels die hij al jaren had, bedolven onder een verse laag gips. Het ruikt er nog een beetje vochtig, merkt hij op. “Alsof we daadwerkelijk in een grot staan.”

“Ik wist eerlijk gezegd helemaal niet hoe dit uit zou pakken. Ik wilde al heel lang zo’n ruimte maken, maar had deze techniek nog nooit toegepast op grote objecten.” Het idee voor het diorama ontstond toen de kunstenaar kleinere voorwerpen in was aan het gieten was. “Tijdens het gietproces spoot ik coating over de objecten, waardoor ze werden weggebrand. Wat er overbleef was een porseleinachtig omhulsel. Op diezelfde manier wilde ik alles in deze kamer – de meubels, planten, bloemen, wereldbol, lampen – ‘uitwissen’ zodat het zou lijken alsof dit de overblijfselen van een ramp zijn. Wat de setting wel wat verwarrend maakt, is dat de lichten het nog gewoon doen.”

In lijn met de rest van Arshams werk, prikkelt Calcified Room om na te denken over het verstrijken van de tijd en uiteindelijk ook over vergankelijkheid, als een ware memento mori. “Ik laat dingen die we kennen uit ons dagelijks leven duizend jaar oud lijken. Die dingen zijn dus óf door iemand meegenomen uit de toekomst, óf zichtbaar voor ons omdat wij naar de toekomst zijn gereisd. Het is een verschuiving in tijd en geschiedenis; het alledaagse is ontwricht en dat voelt griezelig. Maar ik denk dat die spanning goed is, omdat het mensen op een nieuwe manier naar iets laat kijken.”

Hoewel het makkelijk is om je – omringd door Arshams archeologische vondsten – in Pompeii 2.0 te wanen, ziet de kunstenaar zijn werk niet als een tijdmachine naar een apocalyptische era. “De onderliggende toon is optimistisch en sereen; het verstrijken van de tijd is onvermijdelijk. Aan de hand van deze werken kun je daar kalm over nadenken en jezelf toestaan om vrijelijk door heden, verleden en toekomst zweven.” Dat gaat ook op voor zijn andere nieuwe installatie, die nu te zien is in Galerie Ron Mandos: de knalroze ‘zen-tuin’ Lunar Garden. Het zand in die tuin is eigenhandig geharkt door Arsham. “Het is bijna onmogelijk om de patronen in het fijne zand perfect te krijgen, maar ik vind het geweldig om te doen.”

We sluiten af met Arshams pronkstuk, waar hij een bril voor gebruikte die kleurenblindheid corrigeert: Amethyst Ball Cavern. Honderden afgebrokkelde, met amethist gecoate sportballen sieren de binnenkant van deze paarse infinity cave. “Dit was een gestoord project. Alle sportballen hebben we individueel in gips moeten gieten.” Het is de eerste keer dat Arsham de grotachtige ruimte in Europa laat zien, en ook de eerste keer dat hij aan beide zijden spiegels heeft aangebracht. Daardoor lijkt het alsof je er oneindig in kunt verdwalen.

Uit de sportballen piepen ruwe amethisten als ijspegels van kristal. “Het lijkt alsof de ballen uit elkaar vallen, maar kristallen associëren we juist weer met groei. Dus storten de objecten in elkaar of zullen ze uitgroeien tot een volledig geheel?” Vergankelijkheid, of juist het tegenovergestelde daarvan – voor zover de ruimtes van Arsham al niet de garantie vormen voor een bijzondere wandeling, laat hij je in ieder geval achter met genoeg om over te peinzen.

'Connecting Time' van Daniel Arsham is tot en met 30 september 2019 te zien in het Moco Museum in Amsterdam. Zijn andere solotentoonstelling, ‘Static Mythologies’ in Galerie Ron Mandos, loopt tot en met 16 maart 2019.