Waarom ik operaties tegen overgewicht fel afkeur

De afgelopen weken heeft het Franse tv-programma Opération Renaissance me enorm laaiend gemaakt. Het is een freakshow waarin dikke mensen worden gevolgd terwijl ze worden geopereerd om hun overgewicht tegen te gaan – het is niet alleen kinderachtig, maar ook voyeuristisch en roept een heleboel ethische vragen op.

Het programma gaat uit van het idee dat je niet gelukkig of gezond kan zijn als je een dik lichaam hebt. Alsof een dik lichaam zo goed als afgeschreven is en ‘herboren’ moet worden. Een kwalijke overtuiging, die symbool staat voor alles waar ik tegen vecht.

Het naarste is nog dat ik zelf ook zulke programma’s zou kijken als ik nog tiener was geweest. Daar zou ik mezelf veel pijn mee doen, omdat het me zou laten geloven dat ik niks waard ben. Ik zou de staat van mijn lichaam als ziekte beschouwen, een obstakel dat een gelukkig leven in de weg staat. Je hoeft zelf niet dik te zijn geweest om te begrijpen hoe gevaarlijk dat is – of je moet die denkwijze ook zelf hebben overgenomen.

Maar goed, daar is al veel over geschreven. Nu wil ik het graag hebben over bariatrische chirurgie: operaties die het doel hebben om gewicht te verminderen, zoals een maagband of bypass. Mensen zeggen vaak dat ze “er niet per se op tegen” zijn, en hoe oprecht dat misschien ook is: het helpt niet bepaald mee om het debat op gang te krijgen. En dat is wat mij betreft nogal nodig, want ik ben fel tegen bariatrische chirurgie.

Laat het duidelijk zijn dat ik mensen die een operatie ondergaan nooit zou veroordelen. Ik begrijp heel goed hoe vermoeiend vetfobie kan zijn, en dat bariatrische operaties een manier zijn om daar wat tegen te doen. Maar ik vind het nergens op slaan om een functionerend orgaan te laten verwijderen om niet meer dik te zijn – al is het een ander verhaal wanneer je gezondheid op het spel staat. Gaat het je alleen om je BMI, dan vind ik het vooral een simplistische en riskante oplossing voor iets enorm complex. Want complex is het: dik zijn is nooit alleen maar een kwestie van eetgewoontes.

De BMI is zelf trouwens ook vrij dubieus: om deze index te bepalen zijn vooral witte mannenlichamen gebruikt, en het is sowieso nogal kort door de bocht om alleen lengte en gewicht als uitgangspunt te nemen (want hoe zit het bijvoorbeeld met spiermassa?). Op basis van dit soort maatstaven worden lichamen gepathologiseerd – overgewicht wordt vanuit de geneeskunde geregeld als epidemie bestempeld die gestopt moet worden.

In Frankrijk, waar ik vandaan kom, doet de Haute Autorité de Santé (HAS) aanbevelingen over wie zulke operaties mag ondergaan. De instelling maakt zelf een afweging tussen de risico’s en voordelen van zo’n operatie, en heeft ook kritiek gekregen voor de manier waarop het dat doet. Uit een rapport van de Franse Inspectie voor algemene sociale zaken (IGAS) bleek dat in 2018 liefst 29 procent van de geopereerde mensen in Frankrijk niet eens aan de criteria voldeed. Dat ligt ook aan de patiënten zelf, die ervan dromen om hun vet te zien verdwijnen en daar allerlei tips voor uitwisselen – ze wijzen elkaar op artsen die laks omgaan met de voorwaarden, of klinieken in Noord-Afrika waar ze geopereerd kunnen worden om 15 kilo te laten verwijderen. Ook geven ze tips om snel behandeld te worden, zoals zeggen dat je een grote eetlust hebt en al maandenlang hebt geprobeerd om een dieet vol te houden.

De cijfers over de gevolgen van dit soort operaties zijn echter net zo desastreus. Geschat wordt dat  0,1 tot 2%  van de patiënten de operatie niet overleeft. 38 procent zit vijf jaar na de operatie in therapeutische behandeling. Uit een onderzoek door het Frans Nationaal Ziekenfonds blijkt dan weer dat binnen de zes jaar na de operatie 15 procent opnieuw in het ziekenhuis wordt opgenomen wegens chirurgische complicaties (zoals occlusies of hernia's), 19 procent wegens niet-chirurgische complicaties bij de spijsvertering, 5 procent vanwege ernstige voedingscomplicaties (met name tekorten) en dat 22 tot 46 procent zijn of haar diabetes na een periode van remissie weer ziet terugkomen.

De psychologische gevolgen van zulke ingrepen worden vaak onderschat. In de jaren na de operatie ontstaan er vaak eetstoornissen en depressies, of worden ze versterkt als ze er al zijn. De teleurstelling na gewichtstoename lijkt een extra risicofactor te vormen: het risico op scheiding bij koppels stijgt, de kans op alcoholverslaving is drie keer zo groot als bij de algemene bevolking, het zelfmoordcijfer is vier keer zo hoog en 5 procent van de patiënten die een operatie ondergaat wordt opgenomen in de psychiatrie.

Met de nazorg is het vaak ook niet al te best geregeld. Uit een studie van de Universiteit van Bordeaux bleek in 2017 dat 12 procent van de patiënten de nazorg van de HAS als goed beoordeelde, en maar liefst 38 procent als slecht, omdat ze geen of nauwelijks contact met artsen hadden of controles ondergingen.

Maar ondanks alles zetten artsen deze operaties vaak neer als enige mogelijke oplossing, zonder uit te leggen wat de risico’s zijn. Als dikke mensen niet continu te horen zouden krijgen hoe waardeloos ze zijn, zouden ze ook minder snel hun leven en geestelijke gezondheid op het spel zetten. De bariatrische chirurgie plukt er ondertussen de vruchten van, en verdient geld door te doen alsof dikke mensen geen stuiver waard zijn.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.