Buikdansen dreigt een uitstervende kunst te worden

Foto’s van Luna, een Amerikaanse buikdanseres in Egypte

In club Scheherezade, in het centrum van Caïro, staren vijf gasten en twaalf man personeel naar een buikdanseres die zich sierlijk over het podium beweegt. De ooit zo elegante danszaal hangt vol met beschadigde schilderijen en stoffige kroonluchters, en de verf bladdert van de muren. De sfeer is ongemakkelijk en triest. Een van de gasten gooit een handjevol Egyptische ponden de lucht in: de clubeigenaar duikt erop af om het op te rapen. Als iemand een flink bedrag in het jurkje van de danseres steekt, overhandigt zij het geld direct aan een oude vent die ook op het podium staat.

De glamour is ver te zoeken: we zien een vermoeide en depressief-uitziende buikdanseres die als ongeschoolde, Egyptische vrouw op deze manier in elk geval nog wat geld kan verdienen (topdanseressen vangen bijna 1500 euro voor een optreden op een huwelijk).

De afgelopen drie jaar zaten de meeste entertainers in Caïro in zwaar weer. Sinds de revolutie in januari 2011 blijft de situatie maar veranderen, en blijven de meeste toeristen weg uit de stad. Ondertussen heeft het besteedbaar inkomen van de Egyptenaren een flinke deuk opgelopen door de slechte economische omstandigheden.

Maar voor buikdanseressen – beoefenaars van misschien wel de oudste kunst van Egypte – was vooral het islamitische presidentschap van Mohamed Morsi van het afgelopen jaar bedreigend.

“Ze hebben ons vaderland gestolen,” schreeuwt Madame Raqia, de bekendste buikdanschoreograaf van Egypte. Haar woede-uitbarsting komt zo onverwachts, dat haar Chihuaha’s paniekerig dekking zoeken onder mijn benen. “Ze hebben onze kunst kapotgemaakt en willen afrekenen met alles dat ons dierbaar is,” vertelt ze vanuit haar protserige appartement, dat verscholen ligt achter de Iraanse ambassade. Een groep jonge en getooide dansers zit braaf om haar heen en knikt instemmend.

Tijdens het conservatieve leiderschap van Morsi werden alle drie de buikdanstelevisiekanalen uit de ether gehaald, waaronder ook el-Tet (spreek uit als ‘tit’). Die zender werd beschuldigd van het aanmoedigen van prostitutie en veroordeeld voor het maken van reclame voor Viagra en escortbureaus.

De ultraconservatieve volgers van Morsi pleiten voor gescheiden stranden, willen bikini’s verbieden en ballet afschaffen. Een hoogstaand lid van het parlement vertelde aan een staatskrant zelfs dat buikdansen “verboden is in de islam”. De laatste dagen van het beroep lijken geteld.

“Als ballet al niet is toegestaan, wat zullen ze dan in godsnaam van ons denken?” vraagt de Schotse buikdanseres Lorna Gow zich af. Ze treedt op onder de naam Belly Lorna. Zij is één van de vele buitenlanders die naar Egypte zijn getrokken en daar een passie ontwikkelden voor de traditionele dans.

Maar zelfs vóór het Moslimbroederschap op het politieke toneel verscheen, was de toekomst van het buikdansen al onzeker.

“Niemand [in Egypte] vindt het als een acceptabel beroep – het is iets vernederends. Zoals Amerikaanse vrouwen in de prostitutie belanden, zo komen sommige vrouwen in dit vak terecht,” vertelt Luna (die eigenlijk Diana Esposito heet). De Amerikaanse studeerde af aan Harvard en verhuisde naar Caïro om een boek te schrijven. Dat project heeft ze nu uitgesteld vanwege haar succesvolle danscarrière.

De buikdansgemeenschap in Caïro bestaat nog steeds grotendeels uit Egyptische meisjes, maar door de instroom van vooral Russische en Braziliaanse danseressen is de concurrentie in het toeristische Rode Zee-gebied moordend.

Het sociaal conservatisme is de afgelopen decennia sterk opgekomen, waardoor de ooit relatief tolerante houding ten opzichte van de dans is verhard. Buikdansen wordt nu weggezet als overblijfsel van het ‘onkuise verleden’ van Egypte.

Aan de overkant van de Nijl ligt Giza. Daar zijn de straten nog mooi: op weg naar de Piramides vind je casino’s en cabaretclubs, wat rijke gasten aantrekt. Toch hangt ook daar een zweem van treurnis over de stad.

Een paar danseressen vertelde me in vertrouwen dat ze drugs gebruiken om hun optredens door te komen, en een ander groepje dansers wierp in het voorbijgaan visitekaartjes met een lippenstift-zoen in mijn schoot, waaruit op te maken valt dat ook prostitutie voet aan de grond krijgt in deze gemeenschap.

In augustus werd er door het leger een avondklok ingesteld, nadat het Moslimbroederschap op bloedige wijze het ruige nachtleven van Caïro op z’n kop had gezet. Maar die klok telt niet in Giza. Daar doen de clubeigenaren om zes uur ’s ochtends de deuren op slot, dimmen ze de lichten en er wordt tot in de vroege uurtjes doorgefeest.

De meeste buitenlandse danseressen treden alleen op in de duurste hotels en op de toeristvriendelijke Nijlcruise-partyboten. Zo danste de Schotse Lorna afgelopen week voor een groep luidruchtige en welgestelde Egyptenaren in een luxe club, ver van de gevaarlijke binnenstad. Maar hoe enthousiast de toeschouwers ook zijn, de danseressen ontkomen niet aan de extreme preutsheid van de Egyptische samenleving. “Ze overspoelen je met complimentjes, maar niemand neemt je mee om je voor te stellen aan hun moeder,” zegt Luna, die haar baan voor veel mensen geheim houdt.

Zowel Luna als de Schotse Lorna zijn uit hun appartement gezet door huisbazen die bang waren dat hun reputatie zou lijden onder het feit dat ze verhuurden aan buikdanseressen. De huisbaas van Luna vertelde haar een “man van God” te zijn, terwijl hij haar uit het appartement trapte: zijn familie had Luna een paar kilometer buiten Caïro zien optreden in een club aan het strand.

Luna past zich aan door te dansen in een wat conservatievere outfit

Seksuele imitatie maakt van Egypte een van de minst aangename plekken voor vrouwen in de Arabische wereld, zo blijkt uit een recente enquête van de Thomas Reuters Foundation. De problemen van de vrouwelijke dansers verbleken echter in vergelijking met die van hun mannelijke collega’s, voor wie het helemaal verboden is om op te treden. Tito Seif is een grote ster in de underground mannelijke danswereld. In tegenstelling tot zijn collega’s, die zich kleden als drag queens met pruiken en een lading make-up, treedt hij op in een traditioneel Galabeya-gewaad, maar zelfs dat gaat voor sommigen te ver. Hij werd ooit op een bruiloft uitgejouwd en van het podium afgewerkt door geschokte toeschouwers.

De familie van Tito accepteert zijn carrièrekeuze (zijn loonstrookje zal de klap waarschijnlijk hebben verzacht), maar zelfs hij walgt bij het idee dat zijn dochter in zijn voetsporen zou treden: “Nee, nee, echt niet,” vertelde hij. “In Egypte kijken mannen anders naar vrouwen.” De meeste mannelijke dansers werken vooral in het buitenland, en dat is maar goed ook, zo wijzen recente gebeurtenissen uit. Twee weken geleden viel de politie in bij een feestje waar verschillende mannen gearresteerd werden, waaronder een buikdansleraar. Ze werden beschuldigd van “onmannelijk gedrag” (de Egyptische manier om over homoseksualiteit te praten). Tijdens de zitting een paar dagen later werd de kleding van de dansers getoond om aan te tonen hoe losbandig het feest was.

Vrouwelijke danseressen zijn ook niet veilig voor de politie. Inspectie-eenheden voeren een streng kledingbeleid voor buikdanseressen. Blote buiken, decolleté en korte rokjes zijn verboden en meerdere danseressen vertelden me dat ze zich snel omkleden als de politie komt controleren.

De tijd waarin de Egyptische koning Farouk een affaire had met een buikdanseres of Madame Badia’s Cabaret optrad voor Duitse spionnen en Britse officieren is duidelijk voorbij. Maar aangezien het erop lijkt dat het Moslimbroederschap niet aan de macht zal komen, hebben veel buikdanseressen hoop op betere tijden. Zo loopt bijvoorbeeld Madame Raqia over van optimisme: ze veranderde zelfs de muziek van haar show vanwege de verbeterde omstandigheden. “Ik was zo ongelukkig,” zegt ze, “maar nu deze mensen weg zijn, kan er toch niks meer misgaan?”

Meer over Egypte:

Egypte lijdt aan collectief geheugenverlies

Livestream vanuit Egypte: Morsi verdreven na militaire coup

De protesten in Egypte verscheuren de bevolking