De zwarte sluier over de Balkan: de Islamitische Staat heeft zich verspreid naar Bosnië

De Islamitische Staat heeft zich uitgebreid naar het kleine en onstabiele Balkanland dat al langer een toevluchtsoord is voor jihadisten: Bosnië en Herzegovina. Het Duitse weekblad Der Spiegel meldde vorige week dat de inwoners van een paar afgelegen dorpjes in het noorden van het land de shariawetten toepassen, en de zwarte vlag van de terroristische groep aan hun gevels hebben hangen. De dorpjes dienen als ook "onderduikadressen" voor de radicalen die tussen de tweehonderd en driehonderd Bosnische strijders hebben geholpen om zich bij IS te voegen in Irak en Syrië. Twee van de meest gezochte terroristen ter wereld komen uit Bosnië: Bajro Ikanovic, jarenlang commandant van een van de grootste IS-trainingskampen in het noorden van Syrië, en Nusret Imamovic, een van de leiders van al-Nusra. Bosnië heeft het hoogste percentage Syriëgangers van alle Europese landen, op België na, en er zijn inmiddels al meer dan dertig Bosniërs gestorven in het Midden-Oosten, zo schreef Der Spiegel.

Daarnaast ontdekte de Bosnische overheid dat er Bosnische wapens zijn gebruikt in de aanslagen op het kantoor van Charlie Hebdo in Parijs, en dat wapens die in voormalig Joegoslavië geproduceerd waren gebruikt zijn in de aanslag op de Bataclan in november, aldus Der Spiegel.

Deze onthullingen zijn de laatste ontwikkeling in een al veel langer lopende relatie tussen Bosnië en terrorisme. Nadat het communistische Joegoslavië uit elkaar viel, reisden Arabische militanten – waarvan velen met Amerikaanse steun vochten tegen de Sovjet-Unie in Afghanistan in de jaren tachtig – naar Bosnië. Daar vormden ze het "Moedjahedien Bataljon" om een heilige oorlog te voeren tegen de orthodox-christelijke Serven en de katholieken Kroaten die tegen de islamitische Bosniakken vochten, die rond de veertig procent van de totale bevolking van 3,86 miljoen vormen.

"Bosnië heeft dit probleem al langer," zei Dan Byman, een senior onderzoeker en expert op het gebied van contraterrorisme aan het Brookings Institution tegen VICE News. "In de vroege jaren negentig was het een tijdje een cause célèbre voor jihadisten."

Sommige moedjahedien bleven, maar er zijn ook genoeg Bosnische extremisten van eigen bodem. Saoedi-Arabië en andere Perzische Golfstaten sturen al decennialang bakken met geld naar Bosnië voor de bouw van moskeeën en andere Islamitische instituten, die hebben geholpen om gemeenschappen te kweken die dezelfde radicale vorm van het wahabisme aanhangen.

De Bosnische overheid doet wel pogingen om de jihadisten een halt toe te roepen. Eind vorig jaar werd de Bosnische imam Husein "Bilal" Bosnic veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf voor het rekruteren voor IS en het oproepen tot terrorisme onder een nieuwe wet die strengere straffen daarvoor oplegt.

De Bosnische autoriteiten prezen de veroordeling van Bosnic op dat moment als een uitstekend voorbeeld van hun bijdrage aan de oorlog tegen terreur. Maar het rapport van Der Spiegel, dat de regio rond Velika Kladuša in de buurt van de grens met Kroatië beschrijft als een "broeinest voor jihadisten," suggereert dat de autoriteiten nog genoeg te doen hebben.

Het gebrek aan vooruitgang in de strijd tegen terrorisme in Bosnië is nauw verweven met de disfunctie van de nationale regering van het land. Door het Verdrag van Dayton, dat een einde maakte aan de Bosnische burgeroorlog in 1995, veranderde het land in een politieke lappendeken – een presidentschap dat rouleert tussen een Bosniak, een Kroaat, en een Serf; de Servische Republiek aan de ene kant van het land, de Federatie van Bosnië en Herzegovina, die nog verder verdeeld is in tien kantons, aan de andere; en het autonome Brčko-district in het noorden. Daarnaast helpen ook nog de VN en de Hoge Vertegenwoordiger, een positie die in het leven werd geroepen om de Dayton Akkoorden te monitoren, om de boel te runnen.

De politieke structuur van Bosnië is slecht voor de openbare veiligheid. De Bosnische federale politie moet nu bijvoorbeeld de autoriteiten van het Brčko-district waarschuwen voordat ze naar Gornja Maoca kunnen, een van de zogenaamde "shariadorpen," zo meldt Der Spiegel. En de politieke structuur is ook slecht voor het landsbestuur in het algemeen, zeggen experts.

In 2014 gingen Bosniërs de straat op en staken ze overheidsgebouwen in brand om niet alleen te protesteren tegen de corruptie en het slechte leiderschap van hun leiders, maar ook tegen het verwrongen politieke systeem waarbij niemand er echt verantwoordelijk voor is dat er dingen geregeld worden. De werkloosheid in het land ligt rond de veertig procent, en is nog hoger onder jongeren.

"Mensen zijn erg gefrustreerd door de het gebrek aan leiderschap," zei politicoloog Patrice McMahon van de University of Nebraska, die veel in Bosnië heeft gewerkt, in een interview met VICE News. "Deze clowns, deze mensen die de leiding hebben, zijn supercorrupt. Ze helpen de mensen niet. Het geld verdwijnt allemaal in hun eigen zakken."

Veel van de problemen in Bosnië zijn dezelfde problemen die andere Balkanlanden plagen, zoals elites die politiek leerden bedrijven onder het communisme, voegde ze nog toe. "Het zijn sommige Bosniërs zelf en mensen in de Balkan die etnische manipulatie en corruptie zien als de weg voorwaarts, in plaats van een poging te doen om richting een eerlijke democratie te gaan," zei McMahon. "De enige hoop is dat jonge mensen anders opgeleid worden. Mensen die over de 35 jaar zijn, zijn misschien niet corrupt, maar ik zie hen niet de wil opbrengen om het roer radicaal om te gooien in Bosnië."

De disfunctie van de Bosnische regering is zowel de schuld van Amerika als van Europa, zei McMahon. De NAVO hielp een einde te maken aan de Bosnische burgeroorlog na de val van Srebrenica – waarbij Bosnische Serven meer dan achtduizend Bosniakken vermoordden – maar het Westen heeft Bosnië niet echt geholpen om op eigen benen te staan. Sarajevo is een leuke stad, zei McMahon, maar de miljarden in Amerikaanse en Europese hulpfondsen die in het land zijn gepompt hebben niet geresulteerd in een positieve systematische verandering.

"We beloven zo veel, maar we doen zo weinig," zei ze. "Soms denk ik dat we meer kwaad dan goed doen. Ze hebben niet echt een zelfvoorzienende staat." Het is logisch dat IS hier gebruik van maakt, zegt ze.

"Na Bosnië was er Afghanistan, en Irak. De troepen moesten door, en het hele idee van de natie weer opbouwen verdween naar de achtergrond, en we wilden zeggen dat Bosnië een succes was," zegt ze. "Doordat we afgeleid waren, hebben we de deur hiervoor open laten staan, net als in Irak."