[VIDEO] De bewoonbare luchtkastelen van Tomás Saraceno

Als we Tomás Saraceno opzoeken is zijn nieuwe studio nog in verbouwing, een werkplek die langzaam het drie verdiepingen tellende gebouw in de wijk Köpenick in Berlijn overneemt. Aan de binnenkant is de studio nog leeg en ruw, sporadisch opgevuld met ingewikkelde modellen van vliegende piramides, een luchtballon van lappendekens en een terrarium voor exotische spinnen. “In oude gebouwen zit er altijd wel ergens een spinnenweb in een hoekje,” zegt Saraceno terwijl hij voor ons de trap op loopt.

Tomás Saraceno Cloud-Specific, 2011. Mixed Media. Verschillende dimenties. Installatie bij de Mildred Lane Kemper Art Museum, St. Louis 2011. Afbeeldingen met dank aan Tomás Saraceno; Tanya Bonakdar Gallery, New York; Andersen's Contemporary, Kopenhagen en Pinksummer Contamporary Art, Genua. 

Oorspronkelijk opgeleid als architect, is Saraceno altijd al gefascineerd geweest door steden en structuren. En dan met name steden die boven de grond bestaan of in de lucht zweven. De afgelopen jaren heeft hij in zijn kunstwerken de netwerkstructuur van sociale, politieke en natuurlijke omgevingen vertaald naar nieuwe poëtische ervaringen en fysiek bewoonbare ruimtes. Zo maakte hij bijvoorbeeld 'Cloud City' in The Metropolitan Museum of Art in New York, waar je zelf doorheen kon lopen. En de ingewikkelde installatie Galaxies forming along filaments, like droplets along the strands of a spider’s web die hij tentoonstelde op de Kunst Biënnale van Venetië in 2009. In onze nieuwe documentaire stappen we in de wereld van de maker van deze vederlichte spinnenwebstructuren en onderzoeken we het idee van deze futuristische luchtsteden.

Tomás Saraceno On the Roof: Cloud City, The Metropolitan Museum of Art, New york, NY, 2012. Op gunst van de artiest en Tanya Bonakdar Gallery, New York. Copywright fotografie en collage door Studio Tomás Saraceno, 2012.

Saraceno zegt dat zijn obsessie voor structuren in de lucht al ontstaan is toen hij één jaar was, de leeftijd waarop hij met zijn familie uit Argentinië vluchtte voor de dictator. Ze gingen in Italië wonen, totdat hij tien was en ze terug verhuisde naar Argentinië – een plek die voor hem inmiddels allang niet meer als een thuis voelde. “Ik was altijd op een plek waarvan ik het gevoel had dat ik er niet thuis hoorde. Ik hou tegenwoordig dan ook veel van reizen. Ik vond het interessant om vraagtekens te zetten bij de landen, scheidslijnen en grenzen die hier op aarde bestaan,” vertelt hij in de documentaire hierboven. “Dat is ook de reden waarom ik deze vliegende steden wil maken.”

Tomás Saraceno: Flying Garden/Air-Port-City 2005. Plek van de installatie: Villa Manin, Center for Contemporary Art, Codroipo, Italië. Foto: Sillani. Eliptische luchtkussens, elastisch touw, helium, lucht, wolken. Verschillende dimenties. Op gunst van de artiest en Pinksummer Contemporary Art, Genua.

Voor Saraceno is architectuur meer dan alleen het ontwerpen en bouwen van gebouwen, het is een manier om de constructie, articulatie of compositie van alles – van muziek tot spinnenwebben en computersystemen – te onderzoeken. Tegelijkertijd is wetenschappelijk onderzoek en kennis cruciaal voor zijn creatieve proces. Vaak werkt hij samen met wetenschappers om zijn projecten een wetenschappelijke basis te geven in de biologie, natuurkunde, mechanica, scheikunde, ruimtevaart en materiaalkunde.

Tomás Saraceno: In Orbit bij Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, K21 Ständehaus, Düsseldorf, 2013. Gefotografeerd door Studio Tomás Saraceno 2013.

Bij het Museo Villa Croce werkte hij bijvoorbeeld samen met een team van biologen, musici en elektrotechnici om Cosmic Jive: The Spider Sessions te maken. Het is een installatie die de structuur van spinnenwebben toepast binnen een context van geluid en trilling. De installatie liet het geluid horen van eenzame en semi-sociale spinnen, die een web lieten trillen en daarmee geluid maakten. De geluiden veranderden in volume aan de hand van de locatie van de bezoeker, wat weer verbonden was met het geluid van melkwegstelsels die opgevangen worden door ruimtestations. Zijn “arachno-sculpturen” die door zijn spinnen zijn gemaakt stonden door de hele expositie verspreid en waren verlicht met spotlights.

Tomás Saraceno, Cosmic Jive: The Spider Sessions bij Museo di Villa Croce, Genua - Italië, 2014. Curators: Luca Cerizza en Ilaria Bonacossa. Beeld: Tomás Saraceno, Pinksummer Contemporary Art, Genua; Tanya bonakdar Gallery, New York; Andersen's Contemporary, Kopenhagen; Esther Schipper Gallery, Berlijn. 

Tijdens zijn werk met spinnenwebben vroeg Saraceno zich af hoe de draden van een web allemaal met elkaar in verbinding staan: trek aan één en een ander gaat trillen. Dit concept bouwde hij verder uit in zijn On Space Time Foam – een ruimte met drie lagen waar je doorheen kon lopen. De lagen bestonden uit een soort transparant zeil die gevuld was met lucht, en opgehangen in de oude Bicocca-hangar in Milaan. Het project was het antwoord op de vraag hoe mensen zwaartekracht waarnemen, maar was in zichzelf ook een geniale reflectie van de M-theorie over parallelle universa en het concept van sociale afstand. Zodra je erdoorheen loopt of kuipt, zinkt het zeil onder je terwijl het aan de andere kant opbolt. “Het speelt met het concept van proxemia, de afstand waarop je communiceert met andere mensen en hoe dicht je bij elkaar kan komen,” zegt hij. “Als je te dichtbij komt, word je gevangen in een sociaal zwart gat, waaruit je maar moeilijk kan ontsnappen. Je moet je er continue bewust van zijn.”

Samen met zijn passie voor futuristisch onderzoek en sociale wetenschappen, is Saraceno ook geïntrigeerd door het herontdekken van oude technologie, voornamelijk die van vederlicht reizen. Het voornaamste object daarvan is de solarballon: “Er bestaan er maar acht van in de hele wereld, waarvan ik er één heb gemaakt!” Saraceno gelooft dat de solarballon in de toekomst een alternatieve manier van transport zou kunnen bieden en wellicht zelfs een fundament kan vormen voor een geheel nieuwe leefomgeving - in de lucht. De studio zoekt momenteel partners om deze oude technologie nieuw leven in te blazen. “Als je een stad maakt van vliegende gebouwen, moet het echt heel licht zijn. Wellicht kunnen ze zelf alleen met de wind vliegen. Net zoals een zeilstad,” droomt hij hardop, met zijn blik gericht op de verte.

Tomás Saraceno, 59 steps to be on air by sun power, 2003. Zwart polyehtyleen 15 micron, tape, zon. 21 meter hoog, 14,5 meter diameter. gefotografeerd door Studio Tomás Saraceno.