Verschroeide varkens en een duivelse geit: de raarste kersttradities in Europa

Op veel plekken in Europa zijn de donkere dagen van december en januari een tijd van rare en soms behoorlijk sinistere rituelen en tradities. Veel van die rituelen hebben een heidense oorsprong, waar op een bepaald punt in de geschiedenis een christelijke draai aan werd gegeven.

Wij hebben Sinterklaas, wat welbeschouwd al vrij vreemd is (een man met een baard loopt op zijn paard over daken, om samen met geschminkte, clownachtige figuren cadeau's door schoorstenen te gooien), om over de discussie en geblokkeerde snelwegen nog maar te zwijgen. Hoe dan ook, we vroegen onze Europese redacteuren om te vertellen over de vreemdste decembertradities die er zijn in hun land.

Lang voordat de Kerstman om de kersthoek kwam kijken, werden de cadeautjes in Zweden gebracht door de julbocken (of joelbok). Rond kerst zie je nog steeds julbocken door het hele land – de beroemdste is de dertien meter hoge Gävlebok, die al sinds 1966 elk jaar in het eerste weekend van de advent wordt neergezet. Het idee achter de Gävlebok is dat we hem in de fik steken op oudejaarsavond, maar meestal wordt de geit al ver daarvoor het slachtoffer van brandstichters – als je kijkt naar de afgelopen decennia, is de kans dat de geit vernield wordt voor oudejaarsavond zo'n 77 procent. Het zijn niet altijd brandstichters: in 1976 werd de geit overreden door een raggarbil, en in 2010 probeerde iemand 'm te kidnappen met een helikopter (die poging mislukte helaas).

Omdat dit jaar het vijftigjarige jubileum van de Gävlebok is, had de gemeenteraad volgens de berichten 2,3 miljoen Zweedse kronen (rond de 236 duizend euro) uitgegeven voor de gelegenheid. Er werden beveiligers ingehuurd en hi-tech-camera's geïnstalleerd om de geit te beschermen. Maar het mocht allemaal niet baten – slechts vier uur na de inwijdingsceremonie op 27 november werd de Gävlebok al door een gretige pyromaan in de fik gestoken. De dader is nog steeds niet gevonden, maar je kan hier zien hoe de geit in vlammen opgaat:

- John-David Ritz, VICE Zweden

Sinterklaas komt in Duitsland een dagje later, op 6 december, en neemt in het noorden en midden van Duitsland z'n woest bebaarde Knecht Ruprecht mee, die stoute kinderen met de roe ervan langs geeft. Het zuiden van Duitsland en Oostenrijk zijn het domein van Krampus, een soort geitenduivel die altijd in een groep komt, en net als Ruprecht stoute kinderen straft met de roe. Op de avond van 6 december verkleden mensen in deze regio's zich als Krampus om samen door de straten te lopen en voorbijgangers te laten schrikken. Uiteraard komt hier ook een heleboel alcohol bij kijken, en gebeurt het nog weleens dat je Krampus ziet zwalken, kruipen, of in een steegje ziet kotsen.

– Florian Jentsch, VICE Duitsland

Wat maakt een Britse kerst nou zo Brits? Vaste prik is sowieso het aanzetten van de kerstverlichting, waarvoor in elk dorp een lokale beroemdheid wordt opgetrommeld die op het knopje mag drukken of de stekker erin mag stoppen. Bij ons kerstdiner trekken we allemaal aan een christmas cracker, waar plastic speeltjes en domme grapjes in zitten. Groepen van kerstliedjeszangers gaan van deur tot deur voor een donatie – en als je zulke chagrijnige schoonouders hebt als de mijne, zullen ze de gordijnen dichttrekken en het licht uitdoen tot de zangers weer weg zijn.

Een bijzonder magisch moment tussen kerstavond en de ochtend van Eerste Kerstdag is het neerzetten van melk en "mince pies". Mince pies zijn niet, zoals je misschien door de naam denkt ('minced meat' betekent gehakt in het Engels) een soort vleespasteitjes, maar een zoet toetje met gedroogd fruit en kruiden. Britse gezinnen laten ze achter als een snack voor de Kerstman op een goed zichtbare plek – bij de open haard, op tafel – voordat de kinderen naar bed gaan. De ouders eten ze 's avonds laat op of gooien ze weg, en als de kinderen 's ochtends naar beneden komen dan weten ze dat de Kerstman die nacht is langs geweest. En ergens klopt het verhaal ook wel – mince pies zijn behoorlijk dik makend, vooral als je er veel van eet. Dus dan is het ook niet zo gek dat, hoewel hij veel fysiek zwaar werk te doen heeft in december, de Kerstman nog steeds een flinke buik heeft.

– Hannah Ewens, VICE UK

Op 20 december vieren Roemenen die op het platteland wonen de komst van kerst en oud en nieuw door een varken te doden en in de fik te steken. Dit feest heet Ignat, en schijnt losjes gebaseerd te zijn op het verhaal van Sint Ignatius van Antiochië, die voor de leeuwen werd geworpen omdat hij weigerde van zijn geloof af te stappen. Maar die link is waarschijnlijk gewoon een manier om een eeuwenoud heidens ritueel een christelijke twist te geven.

Tijdens Ignat laat je aan je buren zien hoe rijk je bent door ze uit te nodigen om mee te eten van het grootste varken dat je kan vinden. Als je de gastheer bent bij Ignat, helpen je buren je om het varken in bedwang te houden terwijl jij het de keel doorsnijdt in je achtertuin. Zoals je je wel kan voorstellen, hoor je op deze dag overal in Roemeense dorpen het gegil van stervende dieren. Als je je dat niet kan voorstellen, is hier een dubstepnummer met samples van gillende dieren tijdens een Ignatceremonie.

Na de slacht gebruik je een brander of een of andere zelfgemaakte vlammenwerper om het varkenskarkas zwart te blakeren. Daarna haal je de tzuika tevoorschijn (een traditionele pruimenlikeur) en zet je het op een zuipen terwijl je knabbelt aan verbrande stukjes varkensvel. De meer verantwoordelijke leden van het huishouden – de oude baboesjka's – gebruiken vervolgens elk deel van het varken en slaan het op om de rest van de winter door te komen. De EU denkt misschien dat we gestopt zijn met Ignat nadat ze ons dringend hebben gevraagd om er nou eens mee te kappen, maar dat is niet zo.

– Mihai Popescu, VICE Roemenië

In Catalonië hebben we onze eigen unieke manier om kinderen voor de gek te houden – de Tió de Nadal. "Tió de Nadal" betekent 'kerststam', en het is letterlijk een boomstammetje met een gezichtje erop, twee houten beentjes, en een rode muts. Tió wordt deels bedekt door een dekentje en heeft een neus van kurk. Het idee is dat we hem voeren vanaf de eerste dagen van december tot de 25 e.

Op Eerste Kerstdag verstoppen ouders cadeautjes onder de deken en moedigen ze hun kinderen aan om kleine Tió genadeloos met een stok of tak te slaan terwijl ze een liedje zingen. Het liedje moet Tió ervan overtuigen om cadeautjes en snoep uit te poepen in ruil voor al het eten dat we hem gedurende de maand hebben gegeven. De tekst van het liedje verschilt per familie, maar de populairste versie gaat ongeveer zo: "Poep, Tió, poep amandelen en noga. Poep geen haring uit, dat is te zout. Poep noga, dat is lekkerder. En als je niet wil poepen, dan slaan we je met een stok." Na het liedje mogen de kinderen de deken weghalen en kijken welke cadeautjes de kerststam heeft uitgepoept. En zolang er maar cadeautjes zijn, zullen ze niet zo snel vraagtekens plaatsen bij dit hele onwaarschijnlijke verhaal.

– Pol Rodellar, VICE Spanje

In Oostenrijk hebben we veel rare tradities, vooral rond de feestdagen. Aan het einde van het jaar gooien we een schoen over onze schouder om te zien of we het volgende jaar gaan trouwen (als de schoen richting de deur wijst, is het antwoord 'ja'). We branden graag wierook op kerstavond, en hebben natuurlijk ook Krampus die kinderen de stuipen op het lijf jaagt. Maar die kinderen krijgen elk jaar ook de kans om wraak te nemen, op 27 december.

Op de ochtend van 27 december gaan kinderen op het Oostenrijkse platteland naar buiten om elke volwassene die ze zien met een tak ervan langs te geven. Terwijl ze erop los rammen zeggen ze een gedicht op, waarna hun slachtoffers ze wat geld geven. Dit wordt gedaan om de Slachting van de Onschuldigen te herdenken, het Bijbelse verhaal van Herodus' massakindermoord. De naam van dit hele gebeuren is minder stichtelijk – het heet "wichsen", wat zowel "in elkaar slaan" als "aftrekken" kan betekenen.

– Franz Lichtenegger, VICE Oostenrijk

Voor Italianen is de meest geliefde kersttraditie toch wel ruziemaken met onze familie. Op Eerste Kerstdag houden we lunches met dertien gangen die uren duren, waarbij de familie samenkomt en over van alles en nog wat ruzie maakt – van wie het beste braadstuk had gemaakt vorig jaar tot wat de beste manier is om uit de economische crisis te komen.

Na kerst komt Befana langs – een heksachtig oud vrouwtje dat op de avond van 6 januari op haar bezem rondvliegt om kinderen de stuipen op het lijf te jagen. Ze neemt snoep en speelgoed mee voor kinderen die braaf zijn geweest; stoute kindertjes krijgen alleen een stuk steenkool. Befana laat haar cadeautjes achter in sokken die de kinderen de dag ervoor hebben opgehangen, en veegt ook even de vloer aan om al het slechte van het afgelopen jaar op te ruimen. Al met al is het dus een win-winsituatie als Befana langskomt.

– Elena Viale, VICE Italië

Kerst in Servië is niet compleet zonder dat je naar buiten gaat met je vrienden om met je kalasjnikov te schieten, het te filmen, en het op YouTube te zetten. En we nemen Kerstmis uiterst serieus in Servië – de orthodoxe christenen onder ons vieren het nog steeds twee weken later, op 7 januari. Dat is omdat in de zestiende eeuw de orthodoxe kerk weigerde toe te geven aan de paus, die de Gregoriaanse kalender introduceerde die we tegenwoordig gebruiken. Deze zogenaamde Oud-kalendaristen volgen de Juliaanse kalender, wat betekent dat hun Kerstavond valt op wat 6 januari is voor de rest van ons.

Een traditie gebaseerd op een heidens gebruik die begon bij de vroege Slaven, is dat op Kerstavond Servische mannen het bos in gaan om met hun geweren te schieten en te zoeken naar de perfecte eikenboom. Als ze die hebben gevonden nemen ze een paar takken mee om thuis in de open haard te gooien. De eik was heilig voor de vroege Slavische stammen – maar wat de geweren ermee te maken hebben weet niemand. Omdat de meeste moderne huizen geen bos in de buurt hebben, of geen open haard hebben, zijn er vlak voor de kerst overal op straat in Servische steden verkopers die gedroogde eikentakken. Taxichauffeurs kopen ze om op de motorkap van hun auto te binden, in de hoop dat God een oogje dicht zal knijpen wanneer ze hun passagiers een dubbel tarief rekenen voor de feestdagen.

– Stefan Veselinovic, VICE Servië

Frankrijk heeft meer dan genoeg vreemde tradities – we zijn tenslotte een land waar mensen elk jaar houten lepels naar elkaar gooien om de ontsnapping van een of andere middeleeuwse edelman te herdenken – maar rond de kerst gebeurt er weinig.

Toch is er één ding dat de Fransen nog serieuzer nemen dan lepelgooien, en dat is eten. De feestdagen zijn gewoon nog een goed excuus voor ons om veel te veel te koken en veel te eten. Onze kerstmaaltijd is min of meer oneindig, en is minstens zo belangrijk als het uitpakken van de cadeautjes. Met kerst eten we voornamelijk oesters, gevuld gevogelte en foie gras. Over dat laatste gerecht zijn de Fransen net zo verdeeld als de rest van de wereld – er zijn mensen die weigeren het te eten omdat eenden en ganzen op wrede wijze dwangvoeding krijgen om het te maken, er zijn mensen die het niet kan schelen, en mensen die zichzelf haten omdat ze er te veel van houden om het te boycotten. Maar wat is Kerstmis zonder een beetje zelfhaat?

– Julie Le Baron, VICE Frankrijk