Hoe Nederlandse moslima’s feminisme en de islam combineren

De combinatie van feminisme en islam klinkt door het conservatieve imago van het geloof – en de directe associatie met terrorisme, radicalisering en onderdrukking – voor veel mensen niet logisch. In het Westen worden vrijheden van minderheidsgroepen als lhbt'ers en vrouwenrechten als stokpaardje van westerse normen en waarden gebruikt, en die lijken in strijd met een vrouw die haar hoofd of zelfs haar hele lichaam bedekt. Veel media-aandacht gaat uit naar fundamentalisme binnen de islam, maar er is ook sprake van Europese modernisering: in Parijs werd een homomoskee opgericht, en in Londen bestaat een initiatief voor een inclusieve moskee. Een aparte tak in het moderne islamitische denken is het moslimfeminisme, een stroming die aan het einde van de negentiende eeuw in Egypte ontstond. Die emancipatiebeweging strijdt tegen vrouwendiscriminatie, op basis van Koranteksten. Maar kun je moslim én feminist zijn? Volgens veel westerse feministen is emancipatie niet mogelijk als je ook in God of Allah gelooft, omdat religie bijdraagt aan patriarchale normen en onderdrukking van de vrouw. De feministische actiegroep FEMEN vindt dat bijvoorbeeld ook, en strijdt voor vrouwenrechten door onder andere in het Midden-Oosten naakt de straat op te gaan. De Egyptische FEMEN-activiste Aliaa Elmahdy zorgde hoogstpersoonlijk voor een hoop commotie in de moslimwereld, en na doodsbedreigingen moest ze zelfs haar vaderland ontvluchten. Ze vroeg politiek asiel aan in Zweden. Haar naaktactie voor de Egyptische Ambassade in Stockholm, en de controversiële foto waarbij ze op de vlag van IS menstrueert terwijl een andere vrouw op de vlag poept, zijn radicale voorbeelden van de strijd tegen vrouwendiscriminatie op basis van een antireligieus motief. Ook al lijkt er een inherent conflict te bestaan tussen vrouwenemancipatie en religie, toch ontmoette ik onlangs een aantal meisjes die zichzelf feminist noemden én moslim zijn. Ik vroeg ze hoe de Koran te verenigen is met de strijd voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen, en wat ze van abortus en de 'free the nipple'-beweging vinden.

Hoi Malika. Identificeer jij je als moslimfeminist?
Malika: Nee; ik heb moeite met de term moslimfeminist. Die term suggereert dat je feminist bent vanuit een islamitisch perspectief, terwijl ik feminist ben vanuit mijn hart. Ik geloof niet alleen in feminisme door mijn religie, maar ook doordat ik ben geïnspireerd door sociologen als Fatima Mernissi. Dus je bent moslim én feminist. Waarom hang je niet de stroming moslimfeminisme aan?
Het feit dat ik moslim ben is persoonlijk, de islam is een leidraad in het leven voor mij. Mijn feminisme is niet puur gebaseerd op enkel Koranteksten zoals bij moslimfeministen, ik lees namelijk ook andere boeken ter inspiratie, zoals De verboden vrouw spreekt. Veel westerse feministen geloven niet dat religie samengaat met feminisme. Wat vind jij daarvan?
Ik vind dat mijn religie [de islam] mij juist helpt om een goed mens te zijn en respect te hebben voor andere mensen, de natuur en dieren. Mijn feminisme is ook gebaseerd op het feit dat ik vind dat gelijkwaardigheid belangrijk is; dat is in de islam een essentieel punt. En daar hoort ook gelijkwaardigheid tussen man en vrouw bij. Patriarchale normen staan los van religie, vind ik. Er staan net als in de Bijbel en de Thora verzen in de Koran die als vrouwonvriendelijk kunnen worden geïnterpreteerd. Zit daar dan geen conflict in?
De interpretatie van Gods woord is zo divers, dus dat is een lastige discussie. En vrouwen die een hoofddoek dragen – vind jij dat niet in strijd met feministische ideologieën?
Nee, een vrouw met een hoofddoek kan geëmancipeerder zijn dan een vrouw zonder hoofddoek. Het gaat erom dat je je vrij voelt als vrouw om de keuzes te maken die je wilt, dus als een vrouw een hoofddoek wil dragen, dan is ze daar vrij in, want ook dat is feminisme. Het gaat erom dat geen andere man of vrouw haar vertelt wat ze wel en niet moet doen. Wat vind je ervan dat radicale groeperingen als IS in naam van jouw geloof vrouwen en minderheidsgroepen onderdrukken?
Het is voor mij hetzelfde als een man in het westen tegen een vrouw zegt dat ze zich moet ontbloten. Kijk naar de hele heisa en commotie rondom de burkini in Frankrijk – beide vormen zijn vrouwonvriendelijk, want bij beide situaties wordt de keuze van de vrouw niet gerespecteerd. Dus weer een man die bepaalt wat een vrouw moet dragen?
Ja, of het is een vrouw die dat bepaalt. Dat moet je niet onderschatten; ik heb vaker meegemaakt dat andere vrouwen mij aanspraken op hoe ik erbij liep, bijvoorbeeld dat ik me moest bedekken om een goede moslima te zijn. Dat komt nóg heftiger binnen. Ik heb genoeg denkcapaciteit om zelf te bepalen wat goed is voor mij. Vaak is het tegenargument van mensen die voor bedekking zijn, dat vrouwen in het Westen geseksualiseerd zijn, en daarom ook niet vrij. Ben je het eens met dit argument?
Ja, absoluut. Als je niet genoeg 'huid' laat zien hier, dan word je als conservatief gezien – al lijkt het nu wel wat minder te worden. Vaak vinden mensen je dan minder aantrekkelijk, terwijl ik een bedekte vrouw even mooi vind als een vrouw in bikini. Ik heb er moeite mee dat vrouwen als seksueel worden gezien en mannen hier in mindere mate mee worden geassocieerd. Die genderstructuur is fout. Een extra knoopje los helpt je aan een baan hoor je weleens; maar nee, dat is niet nodig! Gelijkheid van gender en seksualiteit gaan vaak samen. Wat vind jij van minderheidsgroepen als lhbt'ers, die ook vaak worden afgekeurd op basis van religieuze motieven?
Ik vind dat vreselijk. Ik zet me in voor iedereen die onderdrukt wordt. Als ik mijn stem kan inzetten om mensen hun rechten te geven, dan doe ik dat. Zit daar geen enkel conflict in met de islam?
Nee. Ik geloof niet dat een liefdevolle religie andere mensen afschrijft op basis van wie ze zijn. Het is niet de religie die dat doet, het zijn mensen. God is te goed om dit te prediken. Er is ontzettend veel onwetendheid en veel van dit soort onderdrukking is politiek of cultureel. Wat vind je van de naaktacties van feministische actiegroepen als FEMEN of de Egyptische Aliaa Almahdy?
Ik geloof niet dat religie antifeministisch is. Ik ben het levende bewijs daarvan, toch? Ik vraag me af of zo'n agressieve actie wel het juiste signaal is, vooral als je het in een cultuur doet als in het Midden-Oosten. Daarmee schrikt FEMEN eerder mensen af. En free the nipple?
Ik sta hier neutraal in. Ik voel me vrij als ik naakt ben, maar even vrij in een boerka. Als ik op de medina in Marrakech loop, heb ik gewoon een doek om mijn hoofd, dat is iets puur cultureels. Abortus wordt vaak, bijvoorbeeld in de VS, als strijdmiddel gebruikt voor vrouwenrechten. Hoe denk jij over abortus?
Een vrouw is de baas over haar eigen lichaam, dus ik ben voorstander van abortus. Maar is dat niet in conflict met religieuze waarden, als bescherming van het ongeboren leven?
Jawel, maar ik ben niet alleen moslim. Ik ben ook feminist. Het is een conflict, en andere moslims kijken mij hier soms wel op aan als ik dit soort dingen zeg. Ik ben daar wel extreem in. Vind je het lastig als je kritiek krijgt van medemoslims?
Ja, maar het zijn niet alleen moslims, ook christenen zijn het vaak niet met me eens over abortus.

Hoe was het om als meisje in Egypte op te groeien?
Het was niet altijd even makkelijk, maar ik merk wel dat ik nu sterk ben als vrouw, dus ik kijk er met gemengde gevoelens op terug. In Egypte heerst een machocultuur, en als vrouw leer je dat je een man nodig hebt die voor je zal zorgen. Zonder dat ik het me realiseerde, ging ik hier ook in geloven. Op welke manier?
Ik dacht dat mannen meer verantwoordelijkheden hadden en daarom meer rechten verdienden. Maar ik ben me gaan realiseren dat dit niet klopt en dat gelijkwaardigheid belangrijk is. Hoe is de situatie nu in Egypte?
Gelukkig zie ik de laatste tijd veranderingen: gendergelijkheid is een veel besproken thema in de media, en veel vrouwen proberen zich los te maken van deze normen. Het is zo dat er in Egypte veel in het geheim gebeurt, maar in principe weet iedereen dat. Geloof jij in het concept moslimfeminisme?
Eerlijk gezegd niet – ik denk dat je het apart moet houden. Naar mijn idee is religie iets individueels, een spirituele band met God en alle rituelen die erbij horen. Feminisme daarentegen is een maatschappelijke en politieke stroming die strijdt voor vrouwenrechten. Ik denk dat je politiek en religie gescheiden moet houden, om gelijke rechten voor iedereen te kunnen garanderen. Maar kun je wel religieus én feminist zijn?
Ja, dat denk ik wel. Mijn ouders zijn vrij religieus, maar hebben mij en mijn zus nooit achtergesteld ten opzichte van mijn broer, bijvoorbeeld. Iedereen oefent zijn religie op een eigen manier uit. Kun je als feminist een hoofddoek of boerka dragen?
Wel als een vrouw hier compleet zelf de keuze in heeft. Maar er worden ook vrouwen gedwongen, en dat is wel degelijk in strijd met het feminisme. Wat vind je van de Egyptische activiste Aliaa Almahdy?
In principe heb ik niks tegen haar acties, maar ik geloof niet dat dit de juiste manier is om verandering te brengen in het Midden-Oosten. De lijn tussen activisme en respectloos gedrag is dun, en dit was denk ik net iets te provocerend voor een land als Egypte. En free the nipple?
Ik sta compleet achter free the nipple: dat is net iets gematigder, maar de boodschap blijft glashelder. Ik denk dat je je acties moet afstemmen op de cultuur, provocatie kan namelijk een averechts effect hebben in het Midden-Oosten.

Identificeer jij je als moslimfeminist?
Ja, want de islam is in zijn oorsprong een religie die naar sociale en economische verbetering streeft, en feminisme is voor mij een uitwerking van die islamitische normen en waarden. In de tijd dat de islam opkwam [1400 jaar geleden], was er veel armoede en ongelijkwaardigheid in de samenleving, er bestond bijvoorbeeld ook slavernij. Het vernieuwende van de islam was toen juist dat moslims opkwamen voor de zwakkeren, en dus bijvoorbeeld ook voor de vrouwen. Vind jij dat sommige verzen die in de Koran staan vrouwonvriendelijk zijn?
Er zijn inderdaad verzen die je als vrouwonvriendelijk kunt interpreteren, maar je moet het wel in die tijd plaatsen. De samenleving toen was erg patriarchaal, dus de interpretaties zijn dat vaak ook. Ikzelf interpreteer de Koran als anti-patriarchaal, en lees juist veel verzen die gaan over gelijkheid en emancipatie van onderdrukten en de gemarginaliseerden – voor mij is dat de essentie. Ik ben natuurlijk geen theoloog, maar ik denk dat het niet zo zwart-wit is. Het is natuurlijk wel zo dat binnen de islam veel mannen autoriteit hebben, daarom is het niet verwonderlijk dat het een vrouwonvriendelijke toon heeft gekregen, na 1400 jaar waarin mannelijke interpretaties centraal stonden. Is dat iets waar je je aan stoort?
Ja, absoluut. Er zijn wel vrouwen die hier mee bezig zijn, maar die worden vaak niet serieus genomen door de dominante, mannelijke geleerden binnen de islam, en ook niet door de moslimgemeenschap zelf. Vind je een boerka of hoofddoek in strijd met feminisme?
Feminisme draait voor mij om de vrijheid van keuze, en zolang een vrouw hier zelf voor kiest, zie ik hier geen tegenstrijdigheid in. Krijg je ook kritiek van moslims op de manier waarop je je kleedt?
Ja, ik krijg vaak de vraag waarom ik geen hoofddoek draag. Ik benadruk altijd dat de 'hijaab' veel meer is dan haarbedekking. Het is een principe uit de islam die voor zowel mannen als vrouwen geldt. Het is een principe van gematigdheid, dus dat je je gematigd gedraagt, kleedt, praat, et cetera. Kleding is hier dus maar een klein onderdeel van. Ik stoor me dan ook vooral aan mannen die kritiek op me hebben, omdat zij zich niet met me zouden bemoeien als ze bezig waren met hun eigen 'hijaab'. Wat vind jij van minderheidsgroepen ervan dat lhbt'ers vaak worden afgekeurd op basis van religieuze motieven?
Lange tijd heb ik me gedistantieerd van deze discussie [islam en homoseksualiteit], omdat ik het een lastige kwestie vind en het me persoonlijk niet aanging. Ik had de luxe om er geen mening over te hebben omdat ik toevallig bij de norm hoorde. Toch heb ik er tegenwoordig wel een mening over – dat komt doordat ik een aantal queermoslims heb ontmoet. Binnen de islam kan iets alleen een zonde zijn wanneer er een keuze is; en je seksualiteit is geen keuze, dus ook geen zonde. Wel vind ik de aandacht in het Westen en in sommige moslimgemeenschappen rondom de discussie over de hoofddoek, de boerka of homoseksualiteit disproportioneel, waardoor je gaat denken dat de islam hierom draait. Alles over homoseksualiteit of lichaamsbedekking wordt in de Koran in minder dan vijf verzen besproken. De islam draait om zoveel meer. Abortus wordt vaak, zoals nu in de VS, als strijdmiddel van vrouwenrechten gebruikt. Hoe denk jij over abortus?
Persoonlijk ben ik niet tegen abortus. Wel vind ik dat we serieuzer om moeten gaan met seksueel contact, mensen moeten verantwoordelijker zijn en anticonceptie gebruiken. Het moeilijke proces dat men moet doorgaan om een kind te adopteren laat zien hoe serieus het nemen van een kind is, en tegelijkertijd denken we heel lichtzinnig over abortus en gaan veel mensen onverantwoordelijk om met onenightstands. Wat vind je van de naaktacties van feministische actiegroepen als FEMEN?
Ik denk niet dat dit het middel is om verandering te brengen, maar waarschijnlijk willen ze provoceren. Veel moslims zullen het respectloos vinden, maar ik vind de manier waarop ik in een moskee wordt behandeld ook respectloos. O, hoezo?
Vrouwen krijgen vaak een achterkamertje om te bidden. Soms is er zelfs geen ruimte voor vrouwen om te bidden, waardoor ik geen toegang heb tot de moskee. En de keren dat ik wel ergens in een moskee kan bidden, voel ik vaak een machosfeer die mij als vrouw niet helemaal verwelkomt. Soms werd er beweerd dat ze een bepaalde stroming aanhingen, en dat ze vonden dat vrouwen beter thuis kunnen bidden. We zijn allemaal gelijk in de aanbidding tot God, maar dit zie ik niet terug in de praktijk. Dat is niet heel inclusief nee. Hoe ga je hiermee om?
Ik zou graag een zelfde initiatief in Nederland willen zoals in Londen, het initiatief voor een inclusieve moskee. Sowieso zijn er weinig vrijdagpreken in het Nederlands, en veel moskeeën zijn etnisch georiënteerd. Ik denk dat we daar vanaf moeten.

Waarom nemen bijvoorbeeld Marokkaanse of Turkse moskeeën in Nederland rechtstreeks de vrijdagspreken uit Marokko of Turkije over? Want hierin wordt vaak niet gesproken over problemen in de Nederlandse samenleving, terwijl we daar wel deel van uitmaken. Laten we problemen bespreken die onze generatie aangaan, zoals klimaatverandering en racisme. Dit laatste is een groot probleem binnen de moslimgemeenschappen zelf, en daarom een erg belangrijk onderwerp. Ik vind dat er meer erkenning moet komen voor het feit dat aanbidding niet eindigt bij het naleven van bepaalde rituelen, en dat strijden voor een rechtvaardige samenleving even belangrijk is als, bijvoorbeeld, bidden.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.