De man die geluiden proeft

Ketchup, ham, elastiekjes en appeltaart zijn slechts een greep uit de vele smaken die James Wannerton proeft tijdens ons interview. Hij wilde alleen met me praten omdat Kate smaakt naar een romige, fruitige en nootachtige chocoladereep, en tijdens ons interview is hij regelmatig afgeleid door zijn smaakpapillen.

Wannerton heeft een zeldzame vorm van synesthesie die bekend staat als lexicale- en smaaksynesthesie, wat inhoudt dat zijn smaak en gehoor niet onafhankelijk van elkaar opereren Als gevolg hiervan heeft elk geluid of woord een eigen smaak. Hoewel woorden en geluiden niet altijd overeenkomen met de betekenis van de woorden, heeft het woord "spraak" al zo lang als hij kan herinneren de smaak van spek.

"Woorden en geluiden springen continu mijn mond binnen, net als een licht dat aan en uit springt," legt hij uit. "Sommige smaken zijn erg kortstondig, maar andere kunnen urenlang in m'n mond blijven, waardoor ik extra veel zin krijg om datgene te eten; ik kan me dan niet concentreren totdat ik het gegeten heb."

Wannerton gelooft dat hij de afwijking al z'n hele leven heeft, en dat hij het van zijn moeder, die de dagen van de week als kleuren ziet, heeft geërfd. Synesthesie komt over het algemeen vaker voor; ongeveer 4 procent van de mensen ziet combinaties tussen letters en kleuren, beter bekend als grafeem-kleur synesthesie. Deze mensen zijn bijvoorbeeld aangeboren met het idee dat de letter A rood is. Het heeft daarentegen even geduurd voordat Wannerton's zeldzame vorm erkend werd.

"Toen ik 10 jaar was, namen mijn ouders me mee naar de huisarts omdat ik afgeleid werd door smaken tijdens het examen; het geluid van de potloden die van de banken vielen smaakte naar volkorenbrood, en het hield me van mijn werk af," zegt hij. "De dokter vertelde hen dat het een onderdeel was van het opgroeien, en dat een overactieve fantasie vanzelf over zou gaan. Tijdens mijn tienerjaren werd me verteld dat het een manier was om aandacht te vragen, ik wist niet eens dat synesthesie bestond totdat ik 20 was."

11 jaar later begonnen wetenschappers interesse te tonen in zijn conditie. In 1991 werd hij naar het Maudsley Hospital in Londen gebracht, naar een afdeling die zich richt op mentale trauma's. Een paar jaar later ontving hij financiering voor een fMRI-scan.

"Ik kan me niet herinneren dat ik erg bezorgd was toen ik in de scan onderging," zegt Wannerton. "Ik had de irrationele maar erg levendige angst dat de machine mijn afwijking ongedaan zou gaan maken."

Terwijl de fMRI plaatsvond, moest Wannerton naar een scherm kijken dat een aantal stilstaande beelden liet zien. Plaatjes van mensen, plaatsen, woorden en eten. "Het geluid van de scanner had smaak en textuur van een harde en rauwe aardappel. Ik heb geen idee hoe lang ik erin lag, maar het voelde als een eeuw," vertelt hij.

Een aantal proefpersonen die niet aan de afwijking leden, fungeerden als testgroep en kregen een identieke serie aan beelden en video's te zien.

"De resultaten bewezen dat mijn brein op een andere manier reageerde op de beelden dan de andere proefpersonen," vervolgt Wannerton. "Het werd duidelijk dat ik een extra link had tussen het deel van mijn brein dat op geluid reageert en het deel van mijn brein dat op smaak reageert. Deze extra link lichtte op als een kerstboom in de beelden."

Toen de resultaten uitkwamen was het een belangrijk moment voor Wannerton, omdat hij eindelijk bewijs had dat zijn aandoening echt bestond. "Ik kreeg veel meer zelfvertrouwen in gesprekken met andere mensen over mijn conditie, uiteindelijk ben ik zelfs voorzitter van de UK Synaesthesia Association geworden."

Ik wilde graag nog een wetenschappelijk perspectief op de aandoening, en besprak Wannerton's aandoening met Dr Nicolas Rothen, onderzoeker bij het Sackler Centre for Consciousness Science aan Sussex University. Op dit moment voert hij een onderzoek uit naar geheugen aan de Universiteit van Bern in Zwitserland.

Volgens Rothen kan het bestuderen van het brein van synestheet versus de bestudering van het brein non-synestheten veel vertellen over de menselijke hersenen over het algemeen.

Onderzoek naar synesthesie heeft ook nieuwe inzichten opgeleverd in geheugenproblemen. "Er is bewijs dat synestheten een beter geheugen hebben als het op bepaalde materialen aankomt," zegt Rothen. "Door synestheten te bestuderen, kunnen we leren wat dit specifieke voordeel precies inhoudt waardoor we nieuwe kennis vergaren over het menselijk brein."

Rothen is er daarentegen niet van overtuigd dat MRI-scans de meest accurate manier zijn om de afwijking te ontdekken. "Elk brein verschilt van andere breinen, net als vingerafdrukken," left hij uit. "Aangezien Wannerton de enige was met deze specifieke aandoening die destijds de test onderging, is het moeilijk om er conclusies aan te verbinden."

Hoewel onderzoek naar synesthesie populair is sinds de jaren 90, geeft Rothens toe dat er elementen zijn bij de conditie die nog een mysterie zijn. "Er zijn veel voordelen gevonden bij het hebben van deze aandoening, er is daarentegen weinig bekend over de nadelen," zegt hij.

In 2010 onderzocht Rothens samen met Dr. Beat Meier de aanwezigheid van kleursynesthesie bij kunststudenten. Ze onderzochten zo of er een correlatie is tussen synesthesie en creativiteit. Voor het experiment rekruteerden ze 99 kunststudenten van een academie in Zurich, en een andere groep van 96 gewone mensen ter vergelijking.

Het duo ontdekte dat 7 van de studenten inderdaad een versie van synesthesie hadden, in tegenstelling tot 2 personen in de controlegroep. Het onderzoek concludeerde daarmee dat er inderdaad een correlatie is tussen synesthesie en creativiteit. Wannerton gelooft dit ook: "veel artistiekelingen zoals David Hockney, Lady Gaga, en Billy Joel claimen een vorm van synesthesie te hebben. Ik voel me er ook creatiever door," voegt hij er aan toe. Wannerton ziet zijn aandoening als een speciale gave; hij kan bijvoorbeeld door het Londense metronetwerk navigeren op smaak. Volgens Wannerton smaakt Oxford Circus naar cake, en als noordelijk wil reizen weet ik dat ik bij de ham smaak moet uitstappen."

Synesthesie hebben heeft volgens hem ook negatieve kanten. Wannerton kan niet genieten van gewone activiteiten als de bioscoop of een avondje televisie kijken. "Het geluid is te overweldigend."

Zelfs uit eten gaan is een hele uitdaging. Aangezien hij smaak en eten niet met elkaar kan verbinden, heeft hij bijna nooit honger. "Ik geef niet om de smaak van eten, alleen de textuur kan me bekoren," zegt hij. "Ik houd van knapperig eten, of van dingen die erg heet of koud zijn. Smaak is betekenisloos voor me."

Het is ook ongelofelijk vervelend voor hem als woorden smaken opwekken die hij niet kan plaatsen. Wannerton heeft bijvoorbeeld een lastige relatie met het woord "verwachting". "Ik kon er maar niet achterkomen welke hartige smaak het was," zei hij. "Pas op de dag dat ik marmiet at, kon m'n brein de connectie leggen."

De aandoening heeft Wannerton's persoonlijke relaties sterk beïnvloed. Hij moest van baan wisselen omdat hij de smaak van de namen van zijn collega's niet kon uitstaan, en geeft toe dat hij alleen vrouwen kan daten waarvan haar naam een aangename smaak heeft. "De naam van de vrouw van een van mijn vrienden smaakt naar ziekte, ik vind haar voor de rest best aardig maar ik kan het gewoon niet verbergen."

Hij vervolgt: "Ik heb mijn moeder altijd liever gevonden dan mijn vader, hij smaakt naar erwten en m'n moeder naar ijs. Soms geeft ze me alleen een brainfreeze."

Ondanks dit nadeel, zou Wannerton niet zonder zijn synesthesie willen leven. "Hoewel het ongewoon lijkt dat de naam Jackie naar drop smaakt is het gewoon een essentieel onderdeel van mijn bestaan."