Hoe krijg je dat irritante nummer uit je hoofd?

De bovenstaande videoclip is nummer één op de lijst van meest gehate YouTube-video's. Ik wil graag dat je erop klikt, zodat je het in je hoofd krijgt – als alleen al het zien van de titel van het nummer nog niet genoeg is geweest.

Oh, je weigert te klikken? Nou, dan zing ik het wel even voor je: Baby, baby, baby ooooh, like baby, baby, baby noooo.

Als je me nu haat – ho, wacht, want ik ga het met je goedmaken. Dit artikel is namelijk een semiwetenschappelijke mini-gids voor het bestrijden van ongewenste muziek in je hoofd.

Muziekjes die vast zitten in je hoofd worden ook wel 'earworms' genoemd, oftewel oorwurmen. Een nare naam voor een naar fenomeen. (De klinische term ervoor is trouwens INMI: 'involuntary musical imagery'.) Oorwurmen zijn een van de vele spontane, ongecontroleerde dingen die in je hoofd gebeuren, samen met bijvoorbeeld onwillekeurige gedachten, plotselinge fantasieën en geniale invallen. Naar schatting heeft zo'n 90 procent van de mensen er minstens één keer per week last vast, vooral als je veel muziek luistert. Het kan gebeuren bij muziek die je leuk vindt en muziek die je irritant vindt, en de ervaring kan aangenaam of vervelend zijn. Daarnaast is het zo dat hoe beter je een nummer kent, hoe groter de kans is dat je het in je hoofd krijgt.

Dit is natuurlijk allemaal megainteressant om te weten, maar waarschijnlijk heb je nu een wat meer brandende vraag: Hoe krijg ik die verdomde Justin Bieber nou uit mijn hoofd? Wat moet ik doen om het op te laten houden?! Om deze vraag te beantwoorden heb ik wat onderzoek gedaan. Helaas blijkt het een relatief nieuw onderwerp binnen de psychologie, waar nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan is. Toch heb ik vier tips voor je weten te vinden:

1. Leid jezelf af met een simpele doch absorberende activiteit

In een psychologisch onderzoek uit 2013 kregen 139 studenten drie populaire nummers te horen, waarna ze een Sudoku moesten maken. Deze was moeilijk of juist heel makkelijk om op te lossen. Daarna moesten ze een vragenlijst invullen, waarin onder andere werd gevraagd of een van de nummers in hun hoofd was blijven hangen.

Anders dan je misschien zou verwachten, bleek dat de groep mensen met de makkelijke Sudoko minder last had van oorwurmen dan de andere groep. Slechts dertig procent van de mensen met de makkelijke taak gaf aan een nummer in het hoofd te hebben, tegenover vijftig procent van de mensen met de moeilijke taak. Volgens de onderzoekers komt dit omdat makkelijke Sudoku's constant je hele aandacht absorberen. Bij de moeilijke puzzels daarentegen kun je de antwoorden vaak niet vinden, wat ertoe leidt dat je gedachten gaan afdwalen – al dan niet naar een nummer dat je zojuist gehoord hebt of al langer in je hoofd hebt zitten.

Oftewel: om oorwurmen te bestrijden moet je een activiteit vinden die je aandachtig en succesvol kunt uitvoeren. Je hebt dan minder kans om een nummer in je hoofd te krijgen, en meer kans om een nummer eruit te krijgen als het er al in zit. Deze activiteit kan bijvoorbeeld een simpele Sudoku of kruiswoordpuzzel zijn, maar ook het lezen van een interessant boek of het hebben van een boeiend gesprek. Zolang je er maar je volle aandacht bij kan houden.

2. Ga ergens op kauwen

Er is daarnaast bewijs dat niet alleen een bewuste taak, maar ook een onbewuste handeling oorwurmen kan bestrijden. Kauwgum kauwen is daarvan een voorbeeld. Een groep psychologen heeft in 2015 een experiment uitgevoerd waarbij twee groepen mensen een aantal keer een populair nummer te horen kregen, zodat ze het in hun hoofd zouden krijgen. Vervolgens moesten ze drie minuten lang niets doen. Als ze tijdens deze drie minuten muziek in hun hoofd hoorden, moesten ze op een knop drukken. De ene groep mensen kreeg kauwgum tijdens het niksen, de andere niet. Uit de resultaten bleek dat mensen met kauwgum minder vaak aangaven aan het nummer te denken dan de andere groep.

Helaas is het onderzoek slechts uitgevoerd onder veertig mensen, wat zo'n klein aantal is dat de resultaten niet helemaal betrouwbaar zijn. Daarnaast lieten de onderzoekers de proefpersonen maar een enkel nummer horen, wat de kans vergroot dat sommige mensen het nummer niet kenden en dus minder goed in hun hoofd hadden zitten dan anderen. Desalniettemin is het het waard om dit te proberen als je wanhopig bent. Mocht je niet van kauwgom houden: het maakt vermoedelijk niet uit waar je precies op kauwt.

3. Ontcijfer de boodschap van je onderbewustzijn

Ook Freud blijkt een theorie te hebben gehad over oorwurmen. Sterker nog, hij was waarschijnlijk de eerste die het beschreef als een psychologisch fenomeen. Nu ben ik persoonlijk van mening dat alles wat Freud geschreven heeft grotendeels bullshit is, maar om volledig te zijn wil ik zijn oplossing toch even vermelden. Wie weet heb je er wat aan.

Het zal voor niemand een verrassing zijn dat Freud dacht dat een oorwurm een uiting van het onderbewustzijn is met een verborgen betekenis. Als je hem zou vragen hoe je van Justin Bieber's Baby af moet komen, zou hij dan ook waarschijnlijk zeggen dat je de betekenis van dat nummer voor jezelf moet ontcijferen, en de onbewuste behoefte die ertoe geleid heeft dat je aan het nummer denkt, moet vervullen.

Die behoefte kan van alles zijn. Misschien zit je iets dwars dat gebeurde op het moment dat je het nummer voor het laatst hoorde; misschien doet de melodie je denken aan een traumatische gebeurtenis uit je jeugd. Of misschien heb een onbewuste aantrekkingskracht tot Justin en zou je gewoon graag zijn schatje zijn. Om erachter te komen wat op jou van toepassing is, kun je bijvoorbeeld een associatiespelletje doen, waarbij je de woorden opnoemt die je associeert met termen uit de liedtekst. Een andere optie is om je dromen te analyseren, aangezien de kans groot is dat hetzelfde onderbewuste trauma of verlangen ook in je dromen voorkomt. Feud kennende zal dit verlangen waarschijnlijk iets met seks te maken hebben, dus ik zou daar beginnen.

4. Doe helemaal niets

De laatste, enigszins wetenschappelijk onderbouwde, techniek die kunt gebruiken om oorwurmen de grond in te trappen, is helemaal niets doen. Het is een bekend psychologisch fenomeen dat doelbewuste pogingen om een bepaalde gedachte te onderdrukken er juist voor zorgen dat deze in je hoofd blijft hangen. Dit kan ook voor muziek gelden, wat de reden is dat als je heel erg je best hebt gedaan om niet aan dat liedje van de Biebs te denken, je het nu toch in je hoofd hebt. Dat is helemaal je eigen schuld.

De meest verstandige, effectieve strategie is dus om het nummer gewoon te negeren, en niet al te bewust bezig te zijn met jezelf ervan afleiden. Neem een kauwgumpje en ga iets mentaal uitdagends doen wat je leuk vindt. Dan komt het allemaal goed. Tot de volgende keer dat een nummer als dit in je gedachten vast komt te zitten, natuurlijk. Want hoewel je oorwurmen kunt onderdrukken, kun je ze niet doodmaken. Ze trekken zich terug in de diepten van je geest, ergens in een hoekje van het langetermijngeheugen, wachtend op hun volgende kans. Het kunnen er alleen maar meer worden.