Festivals, wordt het niet eens tijd om seksueel geweld op de veiligheidskaart te zetten?

We horen weinig over seksueel geweld op Nederlandse festivals, maar dit betekent niet dat het niet voorkomt. Broadly sprak met beveiligers, beleidsmakers, slachtoffers en festivaldirecteuren over hun ervaringen en kijk op de zaak.

Hoewel er op festivals vooral plezier wordt gemaakt – zeg maar de bestaansreden van ieder festival –, is een omgeving waarin drank en drugs rijkelijk vloeien ook een verhoogd risicogebied voor seksueel geweld. Maar voor Nederlandse festivals blijkt dit geen reden om speciaal beleid te voeren op de veiligheid van voornamelijk vrouwen die te maken krijgen met seksueel overschrijdend gedrag.

Onze collega's van muzieksite Noisey publiceerden in 2015 al een artikel over verkrachtingen op festivals in Groot-Brittannië, en de schrijver van het stuk vraagt zich daarin af waarom festivalorganisaties niet meer doen om seksueel geweld te voorkomen. "Het ding is dat terwijl programmaboekjes expliciet advies geven over diefstal en drugs, ze allemaal de woorden 'verkrachting' en 'seksueel misbruik' overslaan."

In Nederland ligt dit ietsje anders, maar niet veel. We bekeken de huisregels en websites van 24 verschillende festivals in Nederland (onderaan het artikel vind je welke precies), en de meeste daarvan verwijzen wel naar veilige seks, respectvol met elkaar omgaan, of naar Celebrate Safe: een prima initiatief van mensen uit het festivalvak in samenwerking met het Ministerie van Volksgezondheid. Maar wat seks betreft gaat het in die campagne over veilig vrijen, wat natuurlijk niets met seksueel geweld te maken heeft.

Alleen in de huisregels van Open Air wordt expliciet (in het Engels) gezegd dat 'sexual harassment' niet wordt getolereerd, en Lowlands gebruikt de woorden 'gedwongen seks': "Gedwongen en onveilige seks komt vaker voor als men onder invloed van alcohol en/of drugs is. Respecteer elkaar en kijk voor meer informatie over veilig vrijen op www.sense.info/soas".

Solar schrijft dat 'ongewenste intimiteiten' verboden zijn, en Zwarte Cross maakt er 'seksuele intimidatie' van. Maar die intimidatie staat wel in hetzelfde rijtje verboden als moddergooien en wildplassen. Dat klinkt allemaal nog best mild voor iets gewelddadigs en strafbaars als seksueel geweld, en niet erg concreet. Bovendien wordt er op heel veel sites van festivals dus helemaal niets over gezegd.

Dat verkrachtingen en aanrandingen óók op festivals voorkomen, overal ter wereld, is dus zeker zo – daarover lees je meer in onze interviews met beveiligers en met slachtoffers.

Vooralsnog is er geen onderzoek gedaan naar seksueel geweld op festivals in Nederland, zegt Rutgers, kenniscentrum op het gebied van seksualiteit. Maar gaan er in Nederland dan geen alarmbellen af door de nieuwsberichten uit Zweden en Engeland? Is dit een thema waar festivals mee bezig zijn? We belden met de directeur van Lowlands, de projectmanager van Solar en de organisatoren van dagfestivals zoals Zeezout, om het hier over te hebben.

Eric van Eerdenburg, directeur van Lowlands, zegt dat hij juist niet het idee heeft dat wat er in Zweden is gebeurd, ook in Nederland gebeurt: "Die signalen vang ik hier niet op, en daarom heb ik niet het idee dat ik mijn beveiliging moet opschakelen." Lowlands is "ingericht als een kleine stad," vertelt hij, "waar politie, EHBO, artsen, en een hoop beveiliging rondloopt – we houden alles strak in de gaten. Bovendien is de Nederlandse wet van kracht op een festival, en is seksueel geweld, of geforceerde seks verboden. Iedereen weet dat. En ik heb niet het idee dat een infostandje daar iets aan toevoegt. Mocht het je zijn overkomen, dan kun je naar de beveiligers of de politie op het terrein om aangifte te doen."

Een verhaal over seksueel geweld op Lowlands dat wél bekend is, is dat van een man die een paar jaar geleden wildplassende meisjes vastgreep en met zijn vingers hun vulva betastte. Op die plek zijn nu wc's gezet, en is er extra licht geplaatst. Bovendien hebben ze op hun beeldschermen het advies gegeven om iemand mee te nemen, als je gaat wildplassen. Maar volgens de directeur van Lowlands is het óók de taak van het publiek om verantwoordelijkheid te nemen en verdachte situaties te melden. "Als je iets raars ziet, of als je in een tent naast je iets raars of geschreeuw hoort, meld het dan."

Maar helaas is het zo dat vrouwen – en mannen – vaak helemaal geen aangifte durven te doen. Uit cijfers van het CBS in 2010 blijkt dat maar elf procent van alle zedendelicten wordt gemeld, en dat maar drie procent leidt tot een aangifte. In 2015 berichtte NOS dat het aantal aangiften gehalveerd was, maar dat het aantal incidenten hetzelfde bleef, of zelfs was gestegen. Slachtoffers schamen zich, zijn bang voor wraak, bureaucratische rompslomp, of hebben het idee dat ze het over zichzelf hebben afgeroepen. Feiten en cijfers van verkrachting en seksueel geweld wijzen uit dat 50 procent van de slachtoffers zich verlamd voelt wanneer ze seksueel misbruikt of verkracht worden – en het aannemelijk is dat er niet veel wordt geschreeuwd.

"Begrijp me niet verkeerd", vervolgt Eric, "als zoiets gebeurt, dan nemen wij het heel serieus. Op een festival moet een sfeer zijn waarin mensen het gevoel hebben dat ze naar de beveiliging kunnen lopen als er wat aan de hand is. En dat is er op Lowlands," zegt Eric. "Maar ik ben bang dat dit hét zomeronderwerp gaat worden, omdat het komkommertijd is, en omdat er in Zweden iets gebeurd is. Ik denk dat we het niet moeten onderschatten, maar we moeten het ook niet overdrijven, want het is geen structureel probleem op festivals," zegt hij ten slotte.

De volgende die we spreken is Dennis Behlau, projectmanager van Solar Festival. "We doen er best wel wat aan – geweld in het algemeen," begint hij. "We werken met een beveiligersgroep, we hebben sfeermakers die de sfeer op de camping in de gaten houden, en we hebben centrale punten waar mensen zich kunnen melden." Op Solar en Extrema hebben ze nog nooit een melding gehad van seksuele intimidatie. "Maar wij kunnen dit soort dingen niet uitsluiten, want mensen drinken alcohol." Ook voor deze festivals geldt: geweld is zero tolerance.

Een eerste goede stap voor slachtoffers van seksueel geweld zou zijn dat ze weten dat ze het kunnen melden en waar en bij wie. Seksueel geweld – aanranding, betasting, verkrachting, gedwongen seksuele handelingen bekijken – is namelijk echt een ander soort vorm van geweld dan een klap in je gezicht. Als je bent aangerand of verkracht, denk je misschien niet zomaar: even in de rij staan van de EHBO. Het ligt voor het slachtoffer, vanzelfsprekend, veel gevoeliger dan dat. De drempel lijkt daarom ook een stuk hoger om naar een 'centraal punt te lopen waar je het kan melden.'

Zou de drempel niet al een stuk lager liggen als er bijvoorbeeld in een programmaboekje speciaal aandacht wordt besteed aan waar een bezoeker terecht zou kunnen na een verkrachting of andere vorm van seksueel geweld, en wat het proces daarna zal zijn? Dat je zeker weet dat er mensen voor je klaarstaan die specifieke (psychologische) nazorg kunnen geven en de expertise hebben om je te helpen – ook met je aangifte?

We vragen aan Dennis van Solar of hij vindt dat festivals verantwoordelijkheid dragen om seksueel geweld te belichten. "Het is zeker een taak van festivals om uit te dragen dat deze vorm van geweld niet getolereerd wordt." Toch vindt hij het een "ontzettend lastig onderwerp om aandacht aan te besteden, op alle gebieden."

Hij legt uit waarom: "Ik krijg veel berichten binnen," zegt hij, "bijvoorbeeld dat zo'n festival in Zweden is gecanceld. Elke aanranding vind ik absurd. Mensen en jongeren moeten niet het idee krijgen dat een festival een vrijbrief is voor drugs, alcohol en iemand betasten. Ik heb het idee dat mensen vaker komen om drugs te gebruiken dan om de line-up te zien."

"Maar," vervolgt hij, "het onderwerp seksueel geweld is niet zichtbaar bij ons, dus staat het ook niet zo hoog op de agenda."

Ten slotte spreken we met Glenn, organisator van onder andere Zeezout Festival, die zijn festivals liever niet associeert met seksueel geweld. Glenn vertelt me dat ze zich bezighouden "met allerlei thema's. Er zijn heel veel meer dreigingen op dit moment, waaronder terreur." Ook bij Zeezout is er nog nooit een melding geweest. "Kijk," legt Glenn uit, "zulke verhalen over seksueel geweld kunnen niet zomaar weggestopt worden, want elke vorm van geweld is negatief. Er zijn heel veel dingen waarvoor je awareness kan creëren. Maar je kan ook weer niet op elk ding specifiek ingaan."

In Ottowa is het initiatief Project Soundcheck gestart door het Sexual Assault Network om seksueel geweld en de preventie ervan op de agenda te zetten bij muziekfestivals in Canada. In dit project worden medewerkers en vrijwilligers getraind hoe om te gaan met seksueel geweld, om een veiligere plek te creëren voor mensen die genoeglijk uit hun reet gaan op een festival: "Wij hopen dat mensen de moed hebben om te handelen als ze getuigen zijn van een aanranding, en dat ze op een niet-agressieve manier inspringen; bijvoorbeeld door aan de vrouw (of man) te vragen of zij (of hij) hulp nodig heeft, en door aan de daders te laten zien dat je ze in de gaten houdt," zegt initiatiefnemer Kira-Lynn Ferderber. Uiteindelijk gaat het om de veiligheid van alle festivalgangers.

Seksueel geweld op festivals moet eerst zichtbaar worden in Nederland, voordat er specifieke maatregelen zullen worden genomen – dat blijkt wel uit de reacties van de organisatoren die het nog niet als een aanzienlijk en opzichzelfstaand probleem beschouwen. Ook de manier waarop de festivalhuisregels zijn opgeschreven, namelijk vrij mild en impliciet, laten dit goed zien.

Maar waarom wachten op 'genoeg' of een extreem voorval? Seksueel geweld is een onderbelicht probleem dat in de hele samenleving groter is dan de officiële aangiftes en veroordelingen doen vermoeden. En juist omdat een festival is ingericht als een stad, als een eigen kleine samenleving voor een weekend lang, verdient dit onderwerp ook hier meer en expliciete aandacht.

We hebben de huisregels en websites van de volgende festivals bekeken:
Lowlands, Zeezout, Defqon, Zwarte Cross, Solar, Magneet Festival, Dekmantel, Open Air, Down the Rabbit Hole, Dicky Woodstock, Best Kept Secret, Awakenings, Wish Outdoor, Mysteryland, Dominator, Decibel Outdoor, Indian Summer, Free Festival, Dance Valley, Extrema Outdoor, Loveland, Welcome to the Future, Into the Great Wide Open en Ruigoord.

Ben je slachtoffer geworden van seksueel geweld, op een festival of elders? Het telefoonnummer van Centrum Seksueel Geweld is 0800-0188, en dit nummer is 24 uur per dag bereikbaar en gratis.