Het complot achter “Three Identical Strangers” is meer dan krankzinnig

Bang dat je iets mist? Begrijpelijk. Daarom hebben we een nieuwsbrief met onze beste stukken, video’s én winacties. Schrijf je in!

Let op! Dit artikel bevat spoilers.

Three Identical Strangers voelt in het begin als een echte feelgood-film. In de herfst van 1980 begint Robert Shafran aan zijn studie in New York, en komt er dan achter dat hij al die jaren een tweelingbroer heeft gehad, Edward Galland. Wanneer het verhaal in het lokale nieuws verschijnt, blijkt er plotseling nog een derde broer te zijn. Heel Amerika is een tijd lang volledig in de ban van het fascinerende verhaal. De drie jongens van negentien zijn een sensatie en krijgen zelfs een klein rolletje in Desperately Seeking Susan, de film van Madonna.

Pas toen de families van de drieling vragen begonnen te stellen, kreeg het verhaal een grimmige wending. Men vroeg zich af waarom de jongens op jonge leeftijd waren gescheiden, waarom ze geadopteerd waren door drie verschillende families, en hoe het kon dat niemand van de drieling afwist van de andere twee identieke broers. In de nieuwe documentaire Three Identical Strangers, over het leven van de broers, blijkt dat ze bij hun geboorte in de jaren zestig zijn gebruikt voor een psychologisch experiment – een onderzoek naar de effecten van nature en nurture. Psychiaters werkten samen met het adoptiebureau Louise Wise Services aan een ‘Twin Study’. Voor dat onderzoek werden identieke twee- en drielingen opgesplitst en vervolgens in verschillende omgevingen geplaatst, om te bestuderen of ze zich verschillend zouden ontwikkelen.

Kellman, Shafran en Gallad waren dus proefpersonen. Behalve de onderzoekers weet niemand hoeveel twee- en of drielingen er in totaal zijn gescheiden van hun broers of zussen voor het onderzoek. De resultaten van het onderzoek zijn ook nooit vrijgegeven. Toen hoofdonderzoeker Dr. Peter Neubauer in 2008 overleed, heeft hij de documenten tot 2065 in bewaring gesteld bij de Yale Universiteit. Hoogstwaarschijnlijk omdat alle betrokkenen van het onderzoek dan al zouden zijn overleden.

Three identical strangers is een bizar verhaal over zowel liefde als verdriet, waarin de waarde van mensenlevens wordt afgewogen tegen wetenschappelijk onderzoek. De docu laat zien wat er gebeurt als drie families onverwachts bij elkaar worden gebracht, en duikt in de dubieuze onderzoekspraktijken van de onderzoekers. Toch worden niet alle grote vragen van de broers beantwoord – en dat kan ook niet. Er zijn te veel mensen met te veel macht die hard werken om alle details van de “Twin Study” onder de pet te houden.

VICE sprak twee van de drie broers, Shafran en Kellman. De derde, Edward Galland, pleegde in 1995 zelfmoord. Ook spraken we regisseur Tim Wardle over de film, en over de vragen die de broers nu nog steeds hebben, over het experiment waar zij in de jaren zestig zonder toestemming onderdeel van uitmaakten.

VICE: Waarom wilden jullie dit verhaal nu vertellen?
David Kellman: We vonden dat het verhaal verteld moest worden, maar waren bang dat het niet op de goede manier verteld zou worden. We wilden niet dat het verhaal zou worden uitgebuit, of dat het overdreven sensationeel zou worden gemaakt.

Zijn jullie blij met hoe het is uitgepakt?
Kellman: Oh totáál. Het is echt op meerdere niveaus beter dan we hadden gehoopt. We spraken zoveel mogelijk recht uit ons hart met Tim en de crew, zonder dat we wisten wat ze ermee zouden gaan doen.

Robert Shafran: In het begin van de film zeg ik: “Ik zou het niet hebben geloofd als iemand anders me dit verhaal had verteld, maar het is echt waar, ieder woord is waar.” Op dat moment bevestigde ik eigenlijk al dat het goed was uitgepakt, zonder dat ik het toen nog gezien had. Ik wist natuurlijk dat ons verhaal waar was, maar zij hebben het ook echt goed verteld. En ze hebben Eddy, die hier niet meer bij mag zijn, met enorm veel gevoel en respect behandeld.

Kellman: Ze hebben het voor elkaar gekregen om ook hem echt bij het verhaal te betrekken.

Ik vond het verhaal van Eddy in de film erg aangrijpend. Het onderstreepte echt hoezeer deze situatie ging over leven en dood.
Shafran: Dit zijn onze levens. Ik denk dat je soms niet weet hoe beschadigd je bent, totdat je de resultaten van die beschadiging ziet.

We vonden het ook echt fantastisch om samen te zijn. Mensen die ouder en volwassener waren dan wij, vroegen vaak of we boos waren over onze scheiding. Dat was nog voordat het experiment naar buiten kwam. Maar we waren alleen maar blij dat we elkaar gevonden hadden. We deden allemaal dingen voor de eerste keer en hadden een hoop plezier samen. We gingen van huis naar huis en noemden al onze ouders, in elk geval in het begin, “Mam, mam, mam en pap, pap, pap.” Van de achterkant zagen we er ook precies hetzelfde uit, door onze bos haar, dus onze ouders haalden ons geregeld door elkaar.

Kellman: Nog even over dat beschadigd zijn zonder dat je het doorhebt – het is eigenlijk best vergelijkbaar met een voetbalblessure, die twintig jaar later opeens weer opspeelt. Met de tijd zijn we erachter gekomen hoe het ons gevormd heeft, met name Eddy.

Shafran: Onze tijd als jongvolwassene was bij ons allemaal een moeilijke periode. Als je geadopteerd bent kan dat een extra hobbel zijn in de zoektocht naar je identiteit, die je als jongvolwassen persoon sowieso al doormaakt. We waren alledrie mentaal geknakte jongeren. Soms realiseer je je niet wat het antwoord is op je problemen, tot je het opeens toch vindt. Het antwoord dat wij gevonden hebben is moeilijk voor te stellen.

Wanneer kwam het complot aan het licht?
Tim Wardle: Vrij snel al. Mijn eerste gedachte was: waarom heeft niemand dit verhaal eerder verteld? Nou, mensen hadden het dus al wel geprobeerd. Er was al drie keer een poging ondernomen, maar iedere keer werd het gesaboteerd. Dat maakte ons ook weer paranoia. Toen ik meer te weten begon te komen over het onderzoek, bleek de omvang ervan echt van duistere properties.

Wie is er in staat om alle vragen te beantwoorden?
Shafran: De Jewish Board of Family and Children’s Service. Zij zijn begonnen met ons te praten.

Oke, is dat positief?
Shafran: Dat weten we nog niet. Er was een hoop heen-en-weer-gedoe voordat we de documenten konden krijgen. Sommigen waren al 57 jaar oud. Het zijn kopieën van de documenten, waardoor het soms moeilijk leesbaar is.

Juist. Aan het eind van de documentaire wordt duidelijk dat jullie een aantal van de geheime documenten hebben gekregen. Wat hebben jullie daar uitgehaald?
Kellman: Los van het feit dat er veel was weggelakt, las het bijna als een persoonlijk, medisch dossier. Er waren geen hypotheses of updates waar we mee verder konden. Wij zijn geen wetenschappers die dit kunnen uitleggen.

Wardle: De Jewish Board heeft de macht om alle gegevens vrij te geven, en hopelijk gaan ze dat ook doen. Er zijn psychiaters die nog leven en die in New York wonen, die aan dit onderzoek hebben meegewerkt. Zij zouden ons meer kunnen vertellen, maar willen niet met ons praten. De twee mensen die in de film zitten zaten vrij ver van het onderzoek af.

Wat ik gezien heb was een rare mix van moeilijke data en Freudiaanse psychologische praat. Ik weet niet of het vandaag de dag nog gebruikt zou kunnen worden. Het is een zooitje, die data. En het is enorm veel. Tienduizend pagina’s, en dat is nog maar een fractie van wat er is.

Kellman: We hopen dat ze het iets begrijpelijker voor ons kunnen maken, dat vinden we belangrijk. Niet alleen voor ons, maar ook voor de andere mensen die betrokken zijn bij dit experiment. We hebben het gevoel dat er dingen rechtgezet moeten worden en we zijn aan het uitzoeken of wij dat kunnen. Dit heeft veel mensen schade opgeleverd.

Wat was de reactie van de Jewish Board?
Shafran: Ze hebben hun advocaten erbij gehaald.

Kellman: Ze probeerden ons te stoppen met een zeer goede advocaat die gespecialiseerd is in medische zaken. Je vraagt je echt af waarom ze hier zoveel moeite voor doen.

Wardle: Er zijn heel machtige mensen die dit verhaal geheim willen houden. En dat is geen understatement.

Shafran: Ze hebben in een verklaring gezegd dat ze blij zijn dat de film gemaakt is. Ik wil ze niet verkeerd quoten, maar ze hadden het over het op een transparante manier verstrekken van documenten. Het rare is dat ze alle identieke tweelingen – die erachter zijn gekomen dat ze bij hun geboorte gescheiden zijn en stiekem onderzocht werden – uitnodigen om te komen vragen naar de documenten.

Zou het kunnen dat er nog twee- en drielingen rondlopen die geen idee hebben dat ze bij hun geboorte uit elkaar zijn gehaald?
Kellman: We zijn ervan verzekerd, tot op zekere hoogte, dat tweelingen die zich nog niet gemeld hadden elkaar al hebben ontmoet via sociale media. Er is ons verteld dat ze daar bewijs voor zouden tonen, hoewel dat bewijs wel bewerkt zou worden.

Hebben jullie door deze ervaring jullie vertrouwen in medische professionals verloren?
Shafran: Nee, ik weet niemand anders in de moderne geschiedenis die iets soortgelijks heeft gedaan. Het enige dat ik kan bedenken is het Tuskegee-syfilisonderzoek, waarvoor ze mensen expres syfilis lieten krijgen, en ze niet behandelden, waardoor ze op gruwelijke wijze stierven. Of de Agent Orange cases, waar ze mensen simpelweg niet behandelden.

Toen Lawrence Wright ons in 1995 interviewde voor de New Yorker, vroeg hij wat ik ervan vond dat ik onderdeel was van een experiment. Hij gaf me de namen van alle wetenschappers en ik antwoordde: “Dit zijn echt nazipraktijken.”

Dat artikel stond aan de basis van een boek dat hij later schreef over tweelingen. We wisten niet dat het hele eerste hoofdstuk zou gaan over Josef Mengele, die met tweelingen experimenteerde tijdens de Holocaust. Hij deed dingen met ze die onbeschrijflijk zijn. Het volgende hoofdstuk ging over ons.

Kellman: We weten ook dat dit onderzoek deels gefinancierd is door de overheid.

Shafran: Op een gegeven moment kregen we een document te zien waarop stond: “uitgebreid onderzoek naar de afzonderlijke opvoeding van eeneiige tweelingen.” Dus ze wisten dat het geld dat ze gaven bestemd was voor het scheiden van twee- en drielingen.

Een andere laag van dit verhaal is dat niemand de gegevens kan gebruiken, omdat alle documenten geheim zijn.
Wardle: Dat klopt. Na de experimenten van Mengele in Auschwitz ontstond er een discussie of de informatie gebruikt moest worden voor het redden van levens, of dat het resultaat gekleurd was en niet ethisch verantwoord. Het was allemaal al uitgevoerd, die levens waren verwoest, maar er is niets uitgekomen.

Het is bijna onmogelijk om de film te kijken en niet extreem kritisch te zijn op het experiment en de wetenschappers.
Wardle: Ik heb waarschijnlijk meer begrip voor het experiment dan andere mensen. Ik heb psychologie gestudeerd op de universiteit en in de jaren vijftig en zestig was het daar net het Wilde Westen. Er was een paradigma waarin psychologie zich wilde neerzetten als een legitieme tak van de wetenschap. Al die experimenten waren toen bezig. Het Milgram-experiment, en later het Stanford-gevangenisexperiment. Ze deden toen dingen die we vandaag de dag totaal immoreel vinden.

Ik ben geïnteresseerd in de grijze gebieden van het menselijk gedrag. Ik ben niet geïnteresseerd in slechte mensen, maar in goede mensen die slechte dingen doen. Zelfs als je kijkt wat er in de geschiedenis gedaan is. De mensen die betrokken zijn in het drielingen-onderzoek wisten dat het fout was, want we hebben bewijs gezien van het feit dat ze andere adoptie-organisaties hebben benaderd. Die zeiden allemaal: “Geen sprake van, je kan geen twee- en drielingen scheiden. Dat is verkeerd.”

Is jouw kijk op het nature-nurture-debat veranderd door dit project?
Wardle: Absoluut. Toen ik hieraan begon geloofde ik heilig in het aangeleerde. Ik was geshockeerd toen ik erachter kwam hoe groot de invloed van je dna is. Het idee dat je beslissingen in je leven maakt om redenen die hun oorsprong vinden bij je voorouders is bizar. Daar kan je niet tegen vechten, het gebeurt onbewust.

Maar je aangeleerde gedrag gaat daar tegenin. Larry Wright zegt in de film dat onze genen bepalen welke kant we opgaan in het leven, maar uiteindelijk kan je opvoeding dat tegenwerken. Dat we een bepaalde kant op bewegen, betekent niet dat je automatisch een priester of crimineel of wat dan ook wordt. Maar het is wel beangstigend hoe machtig je genen zijn. Het heeft veel meer invloed dan ik van tevoren dacht.

Denken jullie dat als jullie de waarheid hadden gekend – dat jullie een drieling zijn, en onderzocht werden – was je leven dan gemakkelijker geweest?
Shafran: Ik kan niet terug in de tijd, dat kan niemand. Je kan dit niet ongedaan maken, maar wie weet waren alle moeilijke momenten in het leven minder moeilijk geweest als we samen waren geweest. Je weet niet wat de schade is, totdat je er tegenaan loopt. En als je het dan tegenkomt, verklaart dat een hoop.

Wardle: En dit is waar het onverantwoord en onrechtvaardig wordt. Als je informatie over mensen hebt die letterlijk over leven of dood gaat, ga je echt over de grens. Maar dat is wat mensen doen. Als je bezig bent met een onderzoek of met een verhaal, vergeet je de schade die je mensen kan toebrengen. Maar dit is deze jongens echt overkomen. Het is hun leven, niet gewoon een of ander verhaal.

Bekijk Three Identical Strangers en nog veel meer vette docu's op het IDFA, van 14 november t/m 25 november in Amsterdam.