Porno uit de jaren twintig was wilder dan je je kunt voorstellen

Ook zonder hem te zien zal het plot van de seksfilm The Casting Couch geen verrassing zijn. In de film loopt een jonge vrouw de studio van een producent binnen voor een auditie. Het duurt niet lang voordat ze gedwongen wordt om seks te hebben in ruil voor een rolletje in een film. Het is een vermoeiend cliché dat net zo vaak voorkomt in pornofilms als in het echt. Maar er is iets verrassends aan The Casting Couch: het is een stomme zwartwitfilm uit 1924.

Het is een van de duizenden ‘stag films’ uit de begintijd van de cinema. Uiteindelijk stierf dit soort seksfilmpjes van rond de tien minuten, in zwart-wit en zonder geluid, in de jaren zestig uit toen de Gouden Eeuw van de Porno begon. De stag films werden verder gekenmerkt door korte scènes met een narratief, gevolgd door willekeurige shots van penetratie en orale seks. Dat klinkt allemaal misschien een beetje gek: er is een wijdverspreid idee dat seksuele openheid met de tijd groter werd, zegt Albert Steg, een filmverzamelaar die er verstand van heeft. Het resultaat is dat dit soort hardcore seksfilms voor cognitieve dissonantie zorgen. Het voelt alsof dit soort filmpjes niet in de jaren twintig gemaakt zouden kunnen zijn.

Toch zijn dit soort filmpjes meer dan eigenaardigheden. Ze bieden een kijkje in seksualiteit en sociale relaties aan het begin van de twintigste eeuw dat voor een groot deel afwezig is in de rest van historische archieven. Ze verbinden veel dingen die modern lijken met het verleden, en maken de geschiedenis menselijker.

Stag films worden vaak verward met vroege seksfilmpjes, maar volgens mediahistoricus Joseph Slade zijn ze meer dan dat. Stag films waren illegaal en werden anoniem geproduceerd. De eerste van die filmpjes stamt grofweg uit 1915, maar niemand weet waar het genre precies vandaan komt. Het fenomeen nam een vlucht in de jaren twintig met de eerste betaalbare camera’s en projectoren. Ondernemers schoten de films door het hele land, waarschijnlijk met hulp van de georganiseerde misdaad. Daarna werden ze naar steden gesmokkeld waar mannenclubjes zoals de Rotaryclub of studentenverenigingen ‘stag parties’ hielden, en gezamenlijk naar de pornofilmpjes werd gekeken. Het was een solide handel. Zo solide dat producenten decennialang geen noodzaak zagen om te innoveren. Het bleven stille, chaotische en kleurloze films.

In de jaren vijftig zorgde de opkomst van 8mm-film en kleinere camera’s voor een meer gelokaliseerde productie en vertoning, en het gemeenschappelijke aspect van stag raakte grotendeels kwijt. In de jaren zestig waren producers wel klaar met de conventies van stag films. Nieuwe sekswinkels creëerden een infrastructuur met cabines waar films werden vertoond. Daarna verschenen de eerste filmpjes in kleur en met geluid. Tegen het jaar 1969 waren de stag films verdwenen. In plaats daarvan kwamen lange pornofilms waar steeds meer ruimte was voor samenhangende verhaallijnen, in tegenstelling tot het willekeurige gedoe van stag.

Tien jaar later waren de stag films vrijwel helemaal verdwenen uit het collectieve bewustzijn. Maar historici bleven geïnteresseerd. Sommigen, zoals amateurhistorici Al Di Lauro en Gerald Rabkin betogen in hun boek Dirty Movies: An Illustrated History of Stag Film, 1915-1970 dat de films een testament zijn van ons authentieke, vreugdevolle, maar grotendeels verborgen seksuele verleden. Het is een belangrijk onderdeel van de evolutie van moderne porno en een kijkje in de geschiedenis van sekswerk, de plaats van vrouwen hierin, en seksuele consumptie.

Toch hebben academici moeite om alle stag films te categoriseren. Er is geen naslagwerk waar alle stag films in staan, geen gegevens van wie ze hebben gemaakt, zodat de makers opgespoord kunnen worden en gevraagd naar hun werk. Er is geen manier om erachter te komen hoe puzzelstukjes in elkaar passen, of om te weten of onderzoekers überhaupt alle stukjes hebben.

Er is maar een bekend en substantieel archief, aangelegd in de hoogtijdagen van stag, door onderzoeker Alfred Kinsey aan de Universiteit van Indiana. Van 1948 tot 1956 kocht Kinsey met zijn team filmpjes op, en schreven de informatie op van de mannen die ze verkochten. Ze maakten ook deals met politiebureaus door het hele land, die ze kopieën opstuurden van de films die ze in beslag hadden genomen. De administrateur van het archief, Shawn C. Williams, schat dat ze vandaag de dag 1600 filmpjes hebben.

Volgens Wilson wordt het archief van Kinsey goed bijgehouden. De films zijn in goede staat, gedigitaliseerd en worden regelmatig gebruikt door bezoekers en wetenschappers. Hij geeft ook aan dat de collectie nog steeds groeit, omdat mensen nieuwe vondsten insturen, bijvoorbeeld uit opa’s oude ladekast. Maar volgens Slade en andere historici die afhankelijk zijn van dit archief voor hun onderzoek, is het slecht toegankelijk en zijn veel films vergaan en van slechte kwaliteit. De Universiteit van Indiana lijkt zowel trots als beschaamd door het archief van Kinsey. Het is slechts een keer openbaar vertoond in 2003 op de vijftigste verjaardag van Kinsey’s Sexual Behavior in the Human Female.

Linda Williams, die onderzoek doet naar porno aan de Universiteit van Californië en schrijver van het boek Hard Core uit 1989, zegt dat Kinsey de films niet zocht om een representatieve collectie op te bouwen van pornografie of seksualiteit. Hij verzamelde alles, dus het is lastig om zijn archief als definitief en betrouwbaar te bestempelen.

Er zijn ook privéverzamelaars die bovendien distributeurs zijn en hun collecties openbaar maken (om er geld mee te verdienen). Maar ze presenteren de filmpjes niet zoals ze zijn. Vaak worden ze ge-edit in loops. Soms worden er ook post-stag films bij gestopt. Ze doen geen moeite om onderscheid te maken, zodat er verwarring ontstaat over wat nou wel en niet stag films zijn. Er wordt vaak nieuwe muziek onder gezet en ‘dom commentaar’. Er wordt ook niks gezegd over de herkomst of de context. Deze aanpassingen zijn goed om een modern publiek erbij te houden, maar minder goed voor mensen die geïnteresseerd zijn in stags en ze willen behouden.

“Ik heb er een hard hoofd in dat stag films bewaard zullen blijven,” zegt Williams. “Niemand lijkt ervoor te willen betalen.”

Hoe langer de stag films verborgen blijven, hoe moeilijker het is voor ons om toegang te krijgen tot een deel van onze eigen sociale en seksuele geschiedenis die snel verdwijnt, en om te begrijpen wat voor invloed ze hadden op moderne seks, gender en pornografie.

Onze enige hoop is dat wetenschappers, verzamelaars en enthousiastelingen deze uitdaging en dreiging aangrijpen om druk uit te oefenen op bestaande archieven en verzamelaars om hun content openbaar te maken. We kunnen slechts hopen dat de allure van de jacht op echt bijzondere content de verzamelaars drijft om harder te zoeken en nieuwe stukjes van de geschiedenis van stag te publiceren. Dat is tenslotte wat het betekent om verzamelaar te zijn, volgens Steg.

“Het is veel leuker om iets te zoeken dat goed verstopt zit, en het geeft je een doel,” zegt hij. “Je conserveert iets zodat het niet verdwijnt.”