In 2050 zijn er 1,5 miljard klimaatvluchtelingen, waar moeten ze heen?

Inheemse volkeren en mensen van kleur worden onevenredig hard getroffen door de wereldwijde klimaatcrisis. Maar in de media en activistische bewegingen worden ze vaak vergeten of uitgesloten. Dit is Tipping Point, een nieuwe serie van VICE waarin we verhalen behandelen over klimaatrechtvaardigheid, die we als het even kan laten vertellen door de mensen die de grimmige realiteit van onze veranderende aarde zelf ervaren.

Nadat Ysaias vervolgens werd afgeperst door de criminele bende MS13, en ze z’n zoon probeerden te rekruteren, was de maat vol. Hij had gehoord dat je in de Verenigde Staten asiel kon aanvragen. Ze pakten hun spullen en liepen drieduizend kilometer naar de grens van Texas.

Ze kwamen in maart aan, maar werden vastgehouden en kregen te horen dat ze zouden worden uitgezet. Nu verblijven ze bij hun sponsor, en wachten ze totdat een rechter besluit of ze toch asiel kunnen krijgen omdat ze door de bende waren bedreigd.

‘Klimaatverandering’ staat niet genoemd in hun asielaanvraag, omdat dat in geen enkel land als geldige reden wordt gezien om asiel te verlenen – en toch speelde de klimaatcrisis een centrale rol in hun besluit om te vertrekken.

“Afgelopen zomer was er een maand lang een enorme hitte, waardoor de helft van de planten doodgingen,” zei Ysaias in een verklaring. “Vanwege de hitte planten boeren nu minder gewassen, en juist meer gras om vee te laten grazen. En daardoor zijn er ook minder banen om de gewassen te onderhouden.”

Klimaatverandering – dat door het Amerikaanse ministerie van Defensie een “bedreiging voor de nationale veiligheid” werd genoemd – kan landen waar veel armoede heerst nog veel armer maken. Volgens een recent onderzoek van Stanford University is de economische kloof tussen de rijkste en armste landen 25 procent groter dan het zonder klimaatverandering zou zijn geweest.

De Internationale Organisatie voor Migratie heeft voorspeld dat tussen de 25 miljoen en 1,5 miljard mensen in 2050 hun huis moeten verlaten. Dat geldt waarschijnlijk vooral voor mensen die in de armste landen wonen, die tegelijkertijd juist het minst bijdragen aan klimaatverandering.

“Ze komen hier voor redenen die je wel of niet gegrond kunt vinden, maar uiteindelijk is het terug te brengen op klimaatverandering,” zegt Gianvito Grieco, advocaat voor het Refugee and Immigrant Center for Education and Legal Services (RAICES) die aan de zaak van Ysaias gewerkt heeft.

Toch valt de term ‘klimaatvluchteling’ nog niet onder de internationale wetgeving. Het VN-Vluchtelingenverdrag uit 1951 definieert vluchteling als iemand die een internationale grens oversteekt voor een “gegronde angst om vervolgd te worden vanwege zijn of haar ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap van een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging.” Daar valt in principe een hoop onder, maar niet dat je bang bent dat je huis zinkt, je oogst mislukt of het bos in brand staat.

“Zoals het nu gedefinieerd is, dekt het niet de lading voor mensen die hun land moeten ontvluchten omdat hun opbrengsten te erg zijn tegengevallen,” zegt Grieco.

“In juridisch opzicht impliceert de term ‘vluchteling’ dat je over rechten en privileges beschikt die binnen de internationale wetgeving vallen, maar die bestaan voor deze mensen simpelweg niet – vrijwel alle mensen die vanwege de klimaatverandering vluchten voldoen niet aan de criteria voor een traditionele vluchtelingenstatus,” schreef Phillip Dane Warren, een advocaat aan de Columbia University in 2016 in Columbia Law Review.

Hierdoor voelen mensen zich gedwongen om de term zo breed mogelijk op te vatten. Ioane Teitiota uit Kiribati bijvoorbeeld, die in 2014 asiel aanvroeg in Nieuw-Zeeland “vanwege de veranderingen in zijn omgeving die veroorzaakt zijn door de zeespiegelstijging, die in verband wordt gebracht met klimaatverandering.” Het Hooggerechtshof van Nieuw-Zeeland wees zijn zaak af omdat het niet onder de definitie van het Vluchtelingenverdrag viel, en Teitiota werd teruggestuurd naar Kiribati – een land dat als de klimaatverandering zich op het huidige tempo voortzet uiteindelijk door de zee zal worden verzwolgen.

“Het mes snijdt aan twee kanten,” zegt Grieco. “Willen we de wet veranderen zodat ook klimaatvluchtelingen eronder vallen, maar wel het risico lopen dat er een halfslachtig compromis uit komt, waardoor de bescherming die we daadwerkelijk kunnen bieden terugloopt? Of gaan we proberen om een manier te vinden waarop we klimaatvluchtelingen binnen de huidige definitie kunnen laten vallen?”

George Benson, een planoloog uit Vancouver, zegt dat zijn “ogen geopend werden” toen hij werkte aan een klimaatplan voor de Filipijnen, waar hij een groep boeren had ontmoet die worstelden met extreme droogte.

“Ze zeiden dat ze niet begrepen waarom de seizoenen zo erg veranderen,” zegt Benson. “Deze mensen hebben hier generaties lang geleefd, en allemaal kennis en vaardigheden ontwikkeld, maar daar hebben ze in veel gevallen helemaal niks meer aan.”

Om Canadese steden te helpen inspelen op miljoenen potentiële klimaatmigranten, richtte Benson samen met drie collega’s het Climate Migrants and Refugees Project op. Wat Benson als uitdaging ziet, is dat in de praktijk maar weinig migranten zichzelf als klimaatmigranten bestempelen – en het is lastig om je voor een groep in te zetten die niet eens weet dat-ie bestaat.

“Er heerst niet echt een gevoel dat ze iets met elkaar gemeen hebben,” zegt Benson. “De daadwerkelijke reden waarom ze vluchten zit ook een beetje verscholen.”

Om het proces door te lopen van een vorm van immigratie die technisch gezien niet eens bestaat, is het nodig om hulp te krijgen van advocaten die bereid zijn deze uitdaging aan te gaan. “Klimaatmigratie is het menselijke gezicht van de klimaatverandering,” zegt Ama Francis van het Sabin Center for Climate Change Law van de Columbia Law School. “Gepassioneerd zijn om na te denken hoe je hun leven makkelijker kunt maken en juridische oplossingen aan te dragen is slechts één manier om het probleem aan te pakken.”

Francis komt zelf uit Dominica, een eilandstaat in de Caribische Zee, die net als de rest van de regio door steeds meer ongebruikelijk sterke orkanen wordt bedreigd. Ze hoopt dat, door zowel immigratie als klimaatverandering te onderzoeken, ze haar eiland aan juridische middelen kan helpen om met deze situatie om te gaan.

“We worden ook wel het ‘natuureiland van de Caraïben’ genoemd, en terecht wat mij betreft,” zegt Francis. “Meer dan de helft van ons eiland is juridisch beschermd, maar met de klimaatverandering staan we ook weer voor nieuwe uitdagingen.”

Net als Puerto Rico, werd ook Dominica bijvoorbeeld verwoest door de orkaan Maria in 2017. Premier Roosevelt Skerrit noemde het land een “oorlogsgebied”. 90 procent van de huizen waren vernietigd en 20 procent van de bevolking verliet het eiland.

“Mijn moeder verhuisde naar St. Kitts, een nabijgelegen eiland,” zegt Francis. “Mijn oma had niet eens een dak meer. Het was vreselijk voor het eiland, maar ook voor mij persoonlijk.”

Daarna verhuisde haar moeder ook naar de VS, en daarna naar Barbados, waar ze nu leeft. Ze zegt dat veel anderen sinds de orkaan op verschillende plekken hebben gewoond.

Dominica heeft aangekondigd om de eerste “klimaatbestendige natie” ter wereld te worden. Momenteel werkt het samen met de Wereldbank om een financieel systeem te ontwikkelen (de schade van Maria worden geschat op zo’n 1,17 miljard euro) en aardwarmte van hernieuwbare bronnen te gebruiken, hoewel de bijdrage van dit land aan de wereldwijde uitstoot altijd minimaal is geweest.

Nu is Francis bij het Sabin Center aan de slag om lokale en regionale oplossingen te bedenken voor klimaatmigranten, met een speciale focus op kleine eilandstaten als Dominica. Het is een eerste stap om lokaal rechtsbescherming te krijgen.

Ondertussen probeert de internationale gemeenschap aan oplossingen te werken. In het Akkoord van Parijs uit 2015 werd opgeroepen dat er een taskforce moest komen die “gedwongen verplaatsingen die gerelateerd zijn aan de gevolgen van klimaatverandering” aan zou pakken, en in 2017 kondigde Nieuw-Zeeland aan dat er een nieuw visum zou komen voor ontheemde mensen uit de Stille Oceaan.

De VS houdt zich hier echter buiten. Het land stemde tegen het VN-Migratiepact, dat het doel heeft om de risico’s en kwetsbaarheden waar migranten mee te maken hebben te beperken, en Trump kondigde ook al aan om zich terug te trekken uit het Akkoord van Parijs.

De verantwoordelijkheid om mensen bewuster te maken van deze gedwongen migratie, zou juist vooral moeten liggen bij de regeringen die aan de basis staan van deze crisis en immigratie bemoeilijken, zegt immigratie-activist Abril Gallardo van Living United for Change in Arizona (LUCHA).

“In werkelijkheid profiteren landen als de VS juist veel van de hulpbronnen van landen als El Salvador, Guatemala, Honduras en Mexico,” zegt Gallardo. “Maar ze laten deze mensen vervolgens wel stikken.” Hoewel er veel risico’s en gevaren aan kleven om naar de VS te migreren, vooral nu de de regering van Trump het nog lastiger maakt, proberen mensen dit nog altijd, omdat ze werk en veiligheid hopen te vinden.

“De mensen die toch komen weten in principe wel wat ze te wachten staat,” zegt Grieco. “Dat zegt eigenlijk genoeg over de ernst van hun situatie.”

Het beleid van Trump is niet gunstig voor het klimaat, maar ook niet voor migranten – en volgens Benson gaan die twee opvattingen wel vaker met elkaar gepaard. “De mensen die fel tegen iedere vorm van klimaatbeleid dan ook zijn, zijn vaak ook sterk uitgesproken – soms tegen het enge aan – over het idee dat immigratie beperkt zou moeten worden.”

Gallardo, die zelf ook een immigrant is, benadrukt dat migranten zich niet alleen over hun eigen situatie druk maken. “Wij geven ook om het klimaat, onderwijs en gezondheidszorg,” zegt ze. “En hoe meer Trump mensen tegen elkaar op blijft zetten, hoe meer ik juist het idee heb dat we dichter bij elkaar komen.”

*Namen zijn veranderd uit privacyoverwegingen

Meld je aan voor onze Climate Coverage Now-nieuwsbrief als je onze klimaatverhalen van over de hele wereld wil ontvangen. Als je geen zin hebt om te wachten: lees hier wat we tot nu toe hebben geschreven over de klimaatcrisis.