Met rondslingerende huidcellen kunnen straks baby's worden gemaakt

Over tien jaar is het mogelijk om op een Chinese embryoboerderij kinderen te kweken uit huidcellen. Met één klein wangschraapje worden honderden huidcellen verzameld, die zich met de juiste herprogrammering ontpoppen tot gloednieuwe eicellen. Deze nieuwe eicellen kunnen worden bevrucht, en voilà: een weeshuis vol huidkinderen.

We schreven er een paar jaar geleden al eens over, maar hielden toen op waar de ethische discussie begint. Want de embryoboerderij bestaat nog niet, maar volgens een recent rapport van Harvard is het zeer denkbaar dat zo'n boerderij er wel komt. En dat zal de manier veranderen waarop we ons voortplanten en daar moeten we nu al over nadenken.

Met deze nieuwe vruchtbaarheidstechniek is het mogelijk om op grote schaal embryo's te maken. Ouders krijgen zo de mogelijkheid om uit honderden potentiële kinderen een favoriet te kiezen. Sjoerd Repping, hoogleraar voortplantingsbiologie in het AMC, vertelt dat de techniek binnen nu en tien jaar al voor het eerst bij mensen kan worden toegepast.

Voor de labmuis is het al realiteit. Met de nieuwe techniek – in-vitrogametogenese (ivg) – kweekten Japanse wetenschappers afgelopen jaar eicellen van stamcellen uit de muizenhuid. De muisjes kwamen helemaal gezond ter wereld. Ook zijn er al muizenzaadcellen gekweekt door een Chinese wetenschapper Qi Zhou een vrouwtjesmuis met gekweekte zaadcellen.

De volgende stap is dus het kweken van menselijke ei- en zaadcellen. Als dat lukt, betekent het vruchtbaarheid voor iedereen. Mensen kunnen zelfs zichzelf bevruchten. Of kinderen worden verwekt door vier ouders. Stamcellen uit twee verschillende embryo's worden tot geslachtscellen gekweekt. De eicel van de ene embryo wordt dan bevrucht met de spermacel van het andere.

Centraal in alle genetische ontwikkelingen staat de ethische discussie. Maar die discussie strandt vaak in een moddergevecht tussen voor- en tegenstanders zonder dat er serieus wordt nagedacht over de mogelijkheden de risico's – laat staan over passende wetgeving en beleid.

Want de hamvraag is: Hoe gaan we deze technologische ontwikkeling omvormen tot iets wat goed is voor mens en samenleving?

Wat zijn de gevolgen van een vierouderschap voor de kinderen, bijvoorbeeld? Is een gezin met vier ouders wel zo stabiel? Het is al moeilijk om het met één andere ouder eens te worden over de opvoeding, laat staan met drie andere mensen.

Technologieën hebben altijd gewenste en ongewenste effecten, en er is ruimte nodig in het publieke discours om die te voorzien. Zo wordt er serieus gewaarschuwd voor onrechtmatig gebruik van rondslingerende huidcellen. Stel je voor. Straks kan Enzo Knol niet meer normaal over straat zonder de angst dat een groupie zijn huidcellen steelt, daar kinderen mee kweekt, om vervolgens ook nog alimentatie te eisen.

Of je nou voor of tegen bent: "Rondslingerende huidcellen zijn inderdaad een reële angst," zegt Repping, een beetje grinnikend bij het bizarre idee. En zoiets blijft niet gebonden aan landsgrenzen. Straks zijn de huidcellen van heel Hollywood te koop, met één muisklik verkrijgbaar op de eBay van het darkweb.

We moeten ons niet laten verleiden tot een categorische afwijzing van een hele technologie, omdat het idee ons niet aanstaat. We moeten vooruit durven kijken, en nadenken over het beleid en de wetgeving van morgen. Want die moet al klaar zijn voordat embryoboerderijen en illegale bevruchting echt een ding zijn.

En daar is al een goede basis voor in de huidige wetten en regels.

Vruchtbaarheidsklinieken hebben tegenwoordig al de verantwoordelijkheid om te controleren waar de cellen vandaan komen. En afgezien van uitzonderlijke gevallen (ik noem de Barendrechtse directeur van een vruchtbaarheidskliniek die stiekem met zijn eigen zaadcellen minstens 22 kinderen verwekte) is de controle erg goed.

En het is nu al verboden om kinderen te selecteren op wenselijke eigenschappen, zoals geslacht of oogkleur. Het wordt alleen gebruikt om erfelijke ziektes te voorkomen. Er is geen reden om te denken dat dit straks heel snel verandert omdat er meer mogelijkheden zijn voor selectie.

Maar de Nederlandse controle houdt op bij de grens. "Er zijn landen waar geen regulering is, en er zijn ook landen waar ze heel andere ideeën hebben over gentech. Daar wordt misschien gezegd dat het goed is om kinderen slimmer, of gespierder te maken," zegt Repping.

In China is meer vrijheid op dit gebied, en wordt er al flink gesleuteld aan menselijke genen. Genetische screenings voor pasgeboren baby's zijn er gewoon te koop. De kans is dus best reëel dat daar over tien jaar een embryoboerderij staat.

De maatschappelijke gevolgen daarvan zullen ingrijpend zijn. De drie wetenschappers van Harvard en Brown schrijven waarschuwend dat het "embryokweek onvoorstelbaar groot zal maken." Huidcellen zijn er namelijk in overvloed. Herprogrammeer ze tot eicellen, en kinderen kunnen fabrieksmatig worden gescreend en geselecteerd zodat alleen de beste, sterkste, knapste en slimste de eindstreep halen.

Krijg je al de kriebels? Je bent niet de enige.

Technologische selectie wordt vaak gezien als inherent immoreel – alsof je niet aan de natuur zou mogen klooien.

Voorstanders wijzen erop dat genetica potentieel ziektes als kanker, reuma en alzheimer kan genezen, terwijl tegenstanders het dystopische angstbeeld oproepen van een eugenetische samenleving van genetische winnaars en verliezers. Hoe begrijpelijk het ook is, deze extremen maken staan een neutrale discussie in de weg.

Terwijl er goede reden is om júíst deze discussie zo neutraal mogelijk te voeren. Het technologische selectieproces zoals voorgesteld is een beetje vergelijkbaar met het selectieproces dat ook al plaatsvindt in de vagina. Een man ejaculeert miljoenen spermacellen. Slechts een handjevol van de sterkste cellen bereiken uiteindelijk de eicel. Moeder natuur is misschien nog wel minder zachtzinnig dan wij zijn. Anders gezegd: technologische ontwikkeling is een natuurlijk proces, en technologie is menselijk. Laten we het dus gebruiken om de mens beter te maken.

Lees hier over de afgrijselijke weg die spermacellen afleggen.

Genetica kent zowel gigantische kansen als risico's, een neutraal en open debat is nodig om te bepalen wat wenselijk is en wat niet. Geen categorische afwijzing van een technologie, maar de acceptatie dat we hier nu mee moeten dealen.

"We zijn eigenlijk altijd te laat geweest met de publieke discussie," zegt Repping. Nieuwe vruchtbaarheidstechnieken kampen altijd met controverse. De wereld was geschokt toen de eerste reageerbuisbaby werd geboren, en de ontdekkers van ivf konden niet over straat zonder politiebewaking." Nu levert het vooral veel gelukkige ouders op.

Laten we ons dit keer goed voorbereiden, voordat het eerste vierouderkind in de zandbak moet spelen onder politiebewaking.