FYI.

This story is over 5 years old.

VICE Guide to Work

Is jouw kantoorbaan eigenlijk totale onzin?

We kletsten met David Graeber, die een boek schreef over onzinnig werk.
Nana Baah
London, GB
Foto: VICE

Is een kantoorbaan echt zo kut als het klinkt? Hoe eerlijk moet ik zijn bij een sollicitatie? En ben ik kansloos zonder diploma? De komende drie weken kan je op VICE terecht voor alles wat je moet weten over hoe werken werkt. Lees alle artikelen uit de VICE Guide to Work hier. Je komt een half uur later binnen op je werk. Het is niemand opgevallen. Je maakt een koffie voor jezelf, gaat zitten, kijkt naar de tijd, en opeens is het één uur ‘s middags. Tegen vijf uur heb je ongeveer niets anders gedaan dan in vergaderingen zitten waarin je niets van belang heb gezegd. Als je thuiskomt trek je je trainingsbroek aan. Je gaat voor de televisie zitten en kijkt een serie over middelmatige thuiskoks. Voor de zoveelste keer vraag je je af: is mijn baan nutteloos?

Advertentie

Als dit ritueel je bekend in de oren klinkt (wow, sorry als dat zo is), heb jij volgens antropoloog en activist David Graeber waarschijnlijk een onzinnige baan, ofwel een bullshit job.

In 2013 had Graeber een flinke viral over nutteloze banen te pakken op zijn blog Strike!. Graeber kreeg honderden reacties op On the Phenomenon of Bullshit Jobs: A Work Rant, van mensen die hun onzinbanen beschreven. Die reacties heeft hij verzameld en gebundeld in een boek met dezelfde naam. De antwoorden komen van over de hele wereld en gaan over allerhande banen. Bijvoorbeeld over een postproductie-assistent die zich schuldig voelt, tot een man die, ondanks zijn poging om ontslagen te worden, juist salarisverhoging kreeg.

Ik sprak Graeber over wanneer je nou eigenlijk een bullshitbaan hebt en of we niet voor eens en voor altijd korte metten moeten maken met dit fenomeen.

VICE: Is er werk dat typisch een bullshitbaan is?
David Graeber: Dat moet de werknemer zelf beoordelen. Bij een hoop klantgericht werk valt het me op dat de mensen die zulk werk uitoefenen het niet écht leuk vinden, waardoor het een bullshitbaan zou kunnen zijn. Maar ze ‘doen’ daadwerkelijk wel wat - ze helpen klanten - en dat realiseren ze zich ook. Daarom is het moeilijk om hier uitsluitsel over te geven.

Dus het is iets waar je zelf achter moet komen?
Het laatste wat ik wil is de eikel zijn die zegt: “Jouw baan is bullshit.” Dat zeg ik helemaal niet, eigenlijk zeg ik het tegenovergestelde. Als jij denkt dat je baan van wereldbelang is ga ik daar niet met je over in discussie, en als je ervan overtuigd bent dat je baan volledig nutteloos is, ga ik daar ook niet over discussiëren. Ik denk dat het heel arrogant is om te zeggen dat ik het allemaal beter weet.

Advertentie

Heb je ooit zelf een bullshitbaan gehad?
Ik heb tijdelijke flexwerk-baantjes gehad waar ik gewoon een stoel bezet moest houden, voor de show. Kijk, ik heb niet zoveel met de werkwereld, en ook nooit gehad. Daarom viel het me op, schreef ik het op, en werd dat blog zo’n groot ding. Het hele idee van antropologie is immers dat een buitenstaander een observatie doet die mensen die in dat wereldje zitten niet zien. Ik heb geen professionele achtergrond op werkgebied, dus ik kwam daar aan met een frisse blik en dacht eigenlijk meteen: wow, deze gasten lijken echt geen reet te doen. Ligt het aan mij, of zitten ze er gewoon voor niks? Dat was een nieuwe wereld voor me.

Oké, dus wanneer weet je nu precies dat je een bullshitbaan hebt?
Over het algemeen weten die mensen dat zelf wel. Ik bedoel, het is overduidelijk als je op je werk maar gewoon met je duimen zit te draaien. Mensen doen letterlijk niets de hele dag. Of ze zitten daar maar gewoon, voor het geval dat er iets mis gaat. Ik denk dat veel mensen gedwongen worden om dingen te doen waar niemand iets aan heeft. Daarom denken ze: dit is bullshit. Op een bepaald punt, als je 90 procent van de tijd aan het liegen bent of mensen onzeker maakt met je werk, dan bevind je je in bullshit-territorium.

De enige mensen die een bullshitbaan hebben en zich daar niet van bewust zijn, dat zijn mensen die werken binnen grote bureaucratische organisaties. Mensen die zelf eigenlijk ook niet weten wat ze precies doen, waarom ze het doen, of voor welk doel hun werk dient. Je denkt maar gewoon dat het heus wel ergens terechtkomt, en het een functie heeft. Het zou kunnen dat het een functie heeft binnen het grotere geheel, maar het grotere geheel is meestal eigenlijk nutteloos. Dat zie je veel bij banken, bijvoorbeeld.

Advertentie

Kreeg je veel negatieve reacties op je originele blogpost?
Het komt elk jaar wel voor dat iemand me schrijft en zegt: “Dit is complete onzin, er is geen een werkgever die iemand aan zou nemen, zonder diegene echt nodig te hebben.” Dat zijn meestal bedrijfseigenaren. Ik denk dat ze zich persoonlijk aangevallen voelen. Ze zeggen gewoon: “Bij marktwerking is het zo dat je nooit iemand aanneemt, tenzij je ‘m nodig hebt.”

Als ze zo nutteloos zijn, waarom bestaan ze dan?
Al deze banen zijn er zodat rijke mensen zich goed kunnen voelen over zichzelf. Personeelsleden rennen rond, en doen wat de rijken willen, waar en wanneer ze maar willen.

Dus moeten we ervan af?
Nou, ik wil niet hebben dat deze omschrijving nu gebruikt gaat worden als excuus om mensen te ontslaan. Maar ik denk wel dat er een hervorming van de samenleving nodig is. Ze zeggen dat de opkomst van robots ervoor gaat zorgen dat we onze banen kwijtraken. Wat gaan we doen als er minder werkgelegenheid is? Is het juist niet de bedoeling van de technologie om ons werk uit handen te nemen, zodat we niet zo hard hoeven te werken? Ik dacht dat het hele idee van een markteconomie efficiëntie betekende. Maar niets is minder waar, als het er niet eens voor zorgt dat we minder kunnen werken.

Als mensen minder werken, of van de bijstand leven, dan worden ze meteen lui genoemd. Dat geldt vooral voor mensen die in armoede leven. Sommigen zeggen dat werkloosheid altijd slecht is. Want: ‘Wanneer mensen leven van de bijstand, of een basisinkomen hebben in plaats van te werken van 9 tot 5, betekent dat altijd een groei in criminaliteit en verslaafden. Waarom gooi je ze niet gewoon in de gevangenis van 9 tot 5, zodat ze uit de problemen blijven?’ Als je die lijn van redenatie volgt zou dat misschien beter zijn. Ik probeer daar tegenin te gaan. Heb je door alle reacties inzichten gekregen in de manier waarop mensen omgaan met bullshitbanen?
Mensen weten meestal wel meteen dat ze een bullshitbaan hebben. Maar in onze cultuur heerst de gedachte: ik krijg iets voor niets, dus ik zou er blij mee moeten zijn. Het word je opgedrongen. Niemand weet hoe ze ermee moeten omgaan, er is sprake van morele verwarring: moet ik nou blij zijn of niet? Of moet ik me schuldig voelen over dat ik er eigenlijk geen zin in heb? Ik moet me niet schuldig voelen, want ik wil het eigenlijk gewoon niet. Maar mag ik wel klagen? Ik voel me een klootzak als ik klaag. Mensen voelen zich verloren. Ik noem dat ‘scriptloos’. Men heeft geen idee hoe ze zich hier tegenover moeten verhouden.

Is een bullshitbaan minstens een keer in je leven onvermijdelijk?
Kijk, er zijn een hoop banen die voldoening geven, betekenis hebben en goed verdienen. Maar om zo’n baan te kunnen krijgen moet je of rijk zijn, of drie jaar een onbetaalde stage doen in een grote stad. Heel goed als dat je lukt, maar meestal gebeurt dat niet. Dus je hebt twee keuzes. Of je hebt een baan waar je voldoening uithaalt, maar die geen cent oplevert. Dan weet je: ik doe iets goeds, maar je hebt geen cent te makken om, bijvoorbeeld, een gezinnetje te stichten. Of je kan een bullshitbaan nemen, die wel goed verdient. Maar helaas, dan moet je vaak toch de werkelijkheid onder ogen komen dat jouw baan nergens op slaat. Wat is de beste keuze? Dat kan ik jou niet vertellen, dat moet je toch echt zelf beslissen.

Wat zijn de nadelen van werk hebben waarin je eigenlijk niks doet?
Ik zie wel een verband met depressie in onze maatschappij. Depressie heeft namelijk vooral te maken met het gevoel van betekenisloosheid, een oppervlakkig leven leiden of een gebrek aan energie. Ik bedoel, iedereen wist na zijn middelbare school uiteindelijk wel dat werken niet echt leuk zou worden, maar dat het in elk geval een doel zou dienen. Bij veel mensen is het zo dat ze vreselijk hard hun best deden om ergens te komen, of om een baan te krijgen die ze altijd al wilden, om dan vervolgens te denken: is dit het nou? De ironie is: een kantoorbaan is geen werk. Studeren, dat is werken. Je produceert iets, en je krijgt er een cijfer voor. Dat is echt.

Dankjewel, David.

Kan jij wel wat hulp gebruiken in je carrière? Dat komt goed uit, want wij geven een jaar lang loopbaancoaching weg. Kijk hier hoe je dit kan winnen.