Eigenlijk word je helemaal niet gezonder van komboecha

In het oude Europa en Azië waren suiker en thee vrij schaarse goederen. Dus was het luxedrankje komboecha – gefermenteerde thee, die ontstaat door bacteriën en gist suiker te voeren – een teken van welvaart, vertelt Zhaoping Li, professor in geneeskunde en hoofd van de afdeling klinische voeding aan de Universiteit van Californië in Los Angeles.

Suiker en thee zijn tegenwoordig een stuk goedkoper, maar een flesje komboecha kost je al snel zo'n drie euro of meer. Hoewel voorstanders van het brouwseltje verkondigen dat het vrijwel alle aandoeningen zou genezen, is er maar weinig onderzoek gedaan naar de effecten van komboecha bij mensen, waarvan de uitkomsten deze uitspraken ondersteunen. Er zijn enkel wat onderzoeken gedaan bij dieren en in petrischaaltjes, aldus Li. "Er zijn mensen die zeggen dat het kanker geneest, dat het diabetes geneest, dat het hart- en vaatziektes geneest, dat het je immuunsysteem verbetert, dat het herpes voorkomt en dat het aids terugdraait," vertelt microbioloog Heather Hallen-Adams, universitair docent aan de afdeling voedselwetenschap en technologie van de University of Nebraska-Lincoln. "Het zou een placebo-effect kunnen hebben, maar iets dat alles geneest, geneest in principe niets." De gezondheidsvoordelen worden voornamelijk toegeschreven aan probiotica, micro-organismen die goed voor je zijn, zoals bepaalde typen melkzuurbacteriën die aanwezig zijn in de zogenoemde 'komboecha-zwam', ook wel scoby. De 'zwam' bestaat uit een symbiose van verschillende bacteriën en gisten, die samen een heel fijn weefsel vormen dat bovenop je komboecha drijft tijdens het fermenteren. Het ziet er licht schimmelachtig uit, en dat is ook de reden waarom komboecha soms paddenstoelenthee wordt genoemd – ondanks dat er geen enkele relatie is met shiitake of champignons.

De gist en de melkzuurbacterie zetten suiker om in melkzuur en ethanol, legt Hallen-Adams uit. Daarna zijn zetten azijnzuurbacteriën zoals Acetobacter en Gluconacetobacter de alcohol om in azijn. Het is waar dat melkzuurbacteriën voordelen met zich meebrengen; ze kunnen onder andere het prikkelbare darmsyndroom en andere maag-darm-aandoeningen verbeteren, kunnen de bijwerkingen van antibiotica verminderen, en worden ingezet in de behandeling van schimmelinfecties. Ze zijn een essentieel onderdeel van wat de microbioom wordt genoemd, de balans van bacteriën die in ons lichaam leven. Li gelooft in het belang van bacteriële diversiteit, ze heeft de microbioom bestudeerd en noemt de nuttige bacteriën "onze goede buren." "Ze vormen een deel van ons, de micro-organismen," zegt ze. "We moeten aandacht aan ze besteden, en voor ze zorgen." Maar, zegt ze, er wonen minstens 500 verschillende soorten bacteriën in onze ingewanden, die samen 300 biljoen micro-organismen vormen. Zelfs heel geconcentreerde probiotische capsules bevatten maar 5 soorten en 50 miljard beestjes, en komboecha haalt dit aantal niet. Dat is lang niet genoeg om echt invloed te hebben op je gezondheid, zegt Li. En zoals met ieder probiotisch product is het moeilijk om erachter te komen wat je nou eigenlijk inneemt, zegt Hallen-Adams. De microbiotische cocktail die je geserveerd krijgt hangt niet alleen af van de inhoud van de thee en de scoby, maar ook van factoren als incubatietemperatuur en fermentatietijd. "Op het moment dat je gaat bottelen, of op het moment dat je begint met fermenteren, weet je misschien wel dat je 5 miljoen kolonievormende Lactobacillus reuteri hebt," zegt ze. (Zelfs de manier waarop aantallen bacteriën in het laboratorium gemeten worden, geeft aan dat je alleen maar aan het gokken bent – een kolonievormende eenheid is een groep cellen die zich, onder de juiste omstandigheden, kan vermenigvuldigen.) "Maar zijn die er nog op het moment dat iemand het geserveerd krijgt? Als je je kweek twee jaar geleden getest hebt, is er dan [in de tussentijd] niet een nieuw iemand bijgekomen en iemand weggegaan?" Je hebt er meer controle over als je de komboecha zelf brouwt, wat Hallen-Adams in het klaslokaal doet als oefening. Maar je loopt ook het risico op besmetting, als de omstandigheden niet volledig steriel zijn. (Hallen-Adams zegt dat ze haar eigen kweek heeft geproefd, maar zich comfortabeler voelt bij een flesje uit te winkel.) "Je laat een suikerrijke oplossing rondslingeren," zegt Li. "Niet alleen de goede bacteriën krijgen de mogelijkheid te groeien." Ook schadelijke ziekteverwekkers, zoals E. coli, kunnen zich gaan vermenigvuldigen.

Hoewel de meeste mensen die het thuis maken niet ziek worden, zijn er ziektegevallen gesignaleerd als gevolg van een te hoge zuurtegraad na de fermentatie. Experts zoals Li en diëtist Angie Murad raden het af komboecha te drinken; vooral oudere mensen of mensen met een verzwakt immuunsysteem, door ziektes als kanker of hiv, lopen een groter risico. Omdat komboecha van thee gemaakt is, zitten er polyfenolen in – chemische verbindingen die schade aan onze cellen verminderen; celschade die zou kunnen bijdragen aan het ontstaan van kanker, hartziekte en andere aandoeningen, zegt Murad. Eén bepaald type, catechine, valt zelfs schadelijke bacteriën aan, zegt Hallen-Adams. Maar hoewel er wat aanwijzingen zijn dat fermentatie het aantal polyfenolen doet toenemen, kun je ongeveer hetzelfde voordeel halen uit een gewoon kopje groene of zwarte thee, aldus Li. En thee is, in tegenstelling tot komboecha, alcoholvrij. Ook al voeden sommige van de scobybacteriën zich met drank, toch kan het eindresultaat meer dan 0.5 procent alcohol bevatten, zegt Hallen-Adams. Volgens Li kan zelfs zo'n klein beetje alcohol voor problemen zorgen bij mensen die gevoelig zijn voor alcohol, of voor mensen die medicijnen slikken die op alcohol reageren. Ervan uitgaande dat het bovenstaande niet op jou van toepassing is en je een gezond immuunsysteem hebt, dan kan een bubbelend flesje komboecha zo nu en dan natuurlijk geen kwaad. Als je het goedje drinkt in plaats van een suikerhoudende frisdrank of een biertje, bespaart het je zelfs nog wat calorieën. Maar als je een probiotische boost zoekt, dan raadt Hallen-Adams yoghurt of kefir aan – die bevatten meer goede bacteriën, en de gezondheidsvoordelen (waaronder een verlaagd risico op diabetes type 2, abnormale cholesterolwaarden en overgewicht) en verminderde risico's zijn beter aangetoond. Murad voegt daaraan toe dat yoghurt en kefir ook belangrijke voedingsstoffen bieden als eiwit, calcium en vitamine D. Bovendien hoef je helemaal niet per se meer bacteriën binnen te krijgen, zelfs niet van de goede soort. "Je hebt al goede zaadjes, daar moet je alleen wel goed voor zorgen. Je moet niet blijven planten in slechte omstandigheden," zegt Li. Met andere woorden: je kunt beter de darmflora die je al hebt verzorgen met een gezond dieet van groenten, fruit, en bacterie-voedende vezels. "Als je een tuin wil aanleggen met een rijke variëteit, zorg er dan goed voor door de juiste dingen te eten."