Breken door de vooroordelen over dragqueens in de favela’s van Rio

Drag doen en in een favela leven in Brazilië vergt meer dan moed, het is een vorm van verzet. In de armere wijken van Rio de Janeiro - overspoeld door geweld tussen rivaliserende facties en frequente, meer-dan-gewelddadige confrontaties met de politie - gaat het begrip "vijandige omgeving" veel verder dan enkel de afwezigheid van veiligheid. Hoewel de situatie nog ver van vreedzaam is, zijn er enkele favela’s waar de LGBTQIA+ gemeenschap steeds meer aanvaard wordt. Volgens de informatie die Grupo Gay da Bahia - een NGO die de rechten van de LGBTQIA+ gemeenschap verdedigt - verzamelde waren er toch zo’n 135 wrede moorden van LGBTQIA+ personen in Brazilië in de eerste helft van 2022. De noordoostelijke regio van het land wordt gezien als de meest gevaarlijke streek voor de gemeenschap. 

In deze context, onder constante discriminatie van hun omgeving, moeten dragqueens zich enorm moedig opstellen om flashy kledij, kleurrijke pruiken en extravagante make-up te dragen in het openbaar. En wanneer intolerantie nog niet genoeg blijkt te zijn, moeten deze mensen ook nog eens omgaan met het gevaar dat leeft in de arme buurten - het is niet ongezien dat jonge zwarte mannen, ongeacht hun seksuele geaardheid, rondlopen met een bijbel in hun rugzak. Zodat, wanneer ze tegengehouden worden door de politie, ze minder geweld ervaren vanwege hun religiositeit. Om hun eerbied te beschermen telt elk trucje. En dat geldt ook wanneer je een dragqueen - en gay - bent. 

Wesley Jonas (24) woont in Rocinha, de grootste favela in Brazilië met zo’n 70.000 inwoners - een ministad in Rio de Janeiro. Zijn drag alter ego is Dhessica Jones, een ‘veelzijdige dragqueen’, naar eigen zeggen, die zowel grappig als glamoureus kan zijn afhankelijk van de gelegenheid. In een carrière van zes jaar heeft Dhessica Jones moeten lerem omgaan met de bedachtzaamheden van de omgeving, maar ook van zijn gayvrienden. “Mensen kijken naar me alsof ik een wagen in een carnavalsstoet ben,” vertelt hij. “Anderen zeggen me dan dat ze het cool vinden. Maar omdat dit een wijk is waar homofobie en seksisme enorm aanwezig zijn, kijken ze anders naar me. Het kan me niet schelen dat mensen gemene dingen roepen als ik naar buiten ga in drag. Er zal altijd wel een of andere klootzak zijn die je uitlacht om eender welke reden, waar dan ook, of je nu gay, lesbisch of in drag bent.” 

In het verleden heeft Wesley al vaker homofobische scheldwoorden van dealers op straat moeten aanhoren, meerdere keren. Hij herinnert zich ook die ene keer toen hij het huis verliet in een drag outfit, hoorde hij enkele dealers zeggen “Jij gaat sterven.” Ze voegden er nog aan toe dat ze liever een dode zoon hadden dan iemand zoals hem, dat ze nooit een gay zoon in vrouwenkledij zouden aanvaarden. Nog voor hij aan drag deed, was Wesley al eens geslagen door een groepje kinderen gewoon omdat hij gay was. Thuis had hij het gemakkelijker; zijn moeder en zus zijn lesbisch. Enkel zijn religieuze grootmoeder is niet zo tolerant ten opzichte van de seksuele geaardheid van haar kleinzoon. Met een glimlach vertelt ze dat ze nog steeds hoopt dat hij op een dag trouwt en haar achterkleinkinderen schenkt. 

Preta QueenB Rull woont in het Complexo da Maré, een groep van vijftien favela’s aan de andere kant van de stad. Marcos Carvalho (23), de persoon achter de dragqueen, beschrijft zijn persona als een dragvrouw, gebaseerd op de zwarte vrouwen van de sloppenwijken die enorm verleidelijk gekleed zijn om hun sensualiteit te tonen. Hij vertelt dat hij, in vergelijking met veel anderen, geen vulling gebruikt om zijn vrouwelijke vormen te krijgen. In zijn vijf jaar als dragqueen, heeft hij nog maar een paar keer last heeft gehad van vooroordelen. Maar toch neemt hij de nodige voorzorgen, zoals transportapps gebruiken in plaats van alleen rond te wandelen in Maré.

“Door een steegje wandelen bij zonsondergang zorgt voor heel wat vreemde blikken,” vertelt hij. Maar het is momenteel vrij rustig. Iedere keer dat ik in Maré ben, zeg ik gewoon dat ik van hier ben en op weg ben naar huis.” Marcos herinnert zich nog goed toen een drugsdealer hem eens vroeg waar hij naartoe ging, waarop hij antwoordde - in een dialect van de favela’s - dat hij cria uit de wijk was; wat in de arme gemeenschappen betekent ‘hier geboren en getogen’. Ook vertelt Marcos dat hij nog nooit aangevallen is geweest en dat hij het ook nooit zo ver zal laten komen. “Als ik een grap hoor, dan zal ik het ontkennen, maar ik verdraag geen agressie,” zegt hij. 

Vidigal ligt dicht bij Rocinha. Deze favela is vooral gekend voor het uitzicht, een van de mooiste in Rio de Janeiro, alsook omdat ze in veel films en video’s voorkomt. Eder Ferreira (38) is Beechaeder (de naam komt van een combinatie van de woorden “bicha”, een negatieve term voor een homoseksueel persoon, en zijn eigen naam). Zijn stijl is meer chic, met enkele referenties naar de modewereld. Beechaeder vertelt dat hij - in tegenstelling tot Dhessica Jones en QueenB Rull - nog nooit last heeft gehad van vooroordelen. Dat gezegd zijnde heeft de community waar hij woont ook een lange geschiedenis met kunst. De meeste acteurs uit de film Cidade de Deus (Stad van God) komen uit Vidigal. En Ferreira werkt - onder andere - als een kostuumontwerper voor de theatergroep die de jongeren klaarstoomde voor de film. 

In vergelijking met de twee andere, eerder vernoemde, favela’s, wordt drag in Vidigal precies goed aanvaard door de bevolking, maar Eder is toch nog steeds voorzichtig wanneer hij op andere plekken optreedt. “Ik ben nog nooit in een slechte situatie beland, maar ik ben zeker op mijn hoede als ik buiten Vidigal ga,” legt hij uit. “Ik ben niet erg relaxed.” Heel wat mensen in de community gaan ermee akkoord met het idee dat drag als een kunst nog steeds onrespectvol wordt behandeld, en dat dat zou komen door de onwetendheid van de sloppenwijkbewoners, dat velen het niet als een beroep of zelfs als een kunst beschouwen. Maar Eder zag ook wel een opwaardering van drag door de populariteit van RuPaul’s Drag Race: “vandaag is er veel meer respect voor wat we doen, en het is beter gekend bij iedereen. We zijn nu ook zichtbaar buiten de LGBTQIA+ ruimte.” 

Als men luistert naar de woorden van Wesley, Marcos en Eder, zou men denken dat, desondanks de vooroordelen, angsten en hoge aantallen gewelddadige moorden van mensen uit de LGBTQIA+ community, het best goed gaat voor sommigen. Of, laten we zeggen dat - rekening houdend met de clichés en statistieken over favela’s - het gemakkelijk te geloven is dat het gevaarlijker zou zijn om een drag queen of gay te zijn in die omgeving. Maar uiteindelijk zijn hun verhalen niet zo verschillend van wat je zou horen van dragqueens in Brussel of Parijs. 

En, in feite, gaan de drie artiesten ook akkoord dat het veel moeilijker is een transgender vrouw te zijn dan een dragqueen in de favela’s. Marcos verduidelijkt dat: “Het is hier enorm moeilijk voor trans personen. Als ik op het podium sta dan ben ik in drag, maar die persoon verdwijnt het moment dat de gordijnen dicht zijn. Dan ben ik gewoon een man zoals de rest. Maar transvrouwen hebben een extra obstakel.” 

Eder gaat daarmee akkoord: “als dragqueen neem ik de rol aan van performer. Zonder de kleren kan ik eender welke hetero persoon zijn. Maar een trans vrouw zit altijd in een positie waar ze zichzelf moet bevestigen als vrouw zijnde. In drag speel je een personage, trans vrouw zijn is een levenskeuze, 24 uur per dag.” Wesley betreurt het, “hoe kan een trans vrouw naar plekken gaan waar men haar met opzet ‘hij’ noemen, ook al weten men dat het ‘zij’ is. Die trans vrouwen weten dat ze slachtoffer zijn van vooroordelen, maar ze maken zichzelf wijs dat het acceptabel is.” 

Wesley, Marcos en Eder - of Dhessica Jones, Preta QueenB Rull en Beechaeder - behoren tot die mensen die geen schrik hebben zichzelf te tonen zoals ze echt zijn. Ze hebben van hun kunst hun werk kunnen maken, en ze willen voor vreugde en plezier zorgen bij het publiek. Hopend op een dag respect en gelijkheid te kunnen bereiken voor genderminderheden. Desondanks hun ervaringen en identiteiten zijn ze alledrie trots om gay en dragqueens te zijn, en te leven in arme wijken. “Het is een verhaal van vechten voor je rechten, doorzettingsvermogen en weerbaarheid,” concludeert Wesley. Volgens Marcos gaat het ook om sterk zijn en een aanwezigheid te hebben, om een sterk en veerkrachtig zelfbeeld uit te stralen. Voor hen draait het erom zich niet te verstoppen en hun innerlijke angsten niet te tonen. 

Maar voor Eder is het meer dan enkel pride in een land die de cultuur in het algemeen niet aanvaardt. “Artiest zijn in dit land is enorm moedig, om te kunnen leven van je kunst en alle vooroordelen - waardoor buitenstaanders zich afvragen of het gevaarlijk is om hier te leven - te doorbreken. Velen denken dat het is als in de Stad van God. En het is niet zo anders, maar het is niet exact hetzelfde. Er wonen heel wat prachtige mensen in de favela’s: de meerderheid is geen crimineel, het zijn harde werkers, geweldige mensen die Rio en Brazilië representeren.” 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.