Het Georgische dorp waar ze Pasen vieren door elkaar helemaal lens te slaan

Honderden mannen staan afwachtend om Vader Saba in de warme lentezon, terwijl een licht ontvlambare mix van alcohol, adrenaline, en (orthodoxe) God-mag-weten-wat door hun aderen pompt. De mannen zijn gefocust op de zwarte leren bal ter grootte van een flinke pompoen die de priester in zijn handen houdt. Ze leunen een beetje voorover, klaar om te springen. Een groep begint te scanderen: "Lelo, Lelo, Lelo." Uit het niets verschijnt er opeens een koe in de menigte, die naar de priester toeloopt, alsof het dier ook begrijpt dat er iets bijzonders gaat gebeuren. Een van de mannen geeft het beest een schop, en de koe verdwijnt weer in de mensenmassa. Een pistool gaat af, en Vader Saba gooit de vijftien kilo zware bal de lucht in. Dit is hoe Lelo, een jaarlijks sportpektakel in Georgië, begint: met een bal en een knal.

Terwijl de bal door de lucht tolt, ziet hij eruit als een loodzware leren bom. De bal is gevuld met zand en zaagsel, gedrenkt in heilige wijn en daarna dichtgenaaid. Alle spelers hebben ook al een flinke slok op. Wanneer de bal de grond raakt, breekt er onmiddellijk een helse chaos uit terwijl de menigte er als één man naartoe duikt en met elkaar begint te vechten. Veel van de vrouwen, kinderen en bejaarden bewegen juist de andere kant op, weg van het centrum van de scrum, en vormen een soort cirkel om de groep spelers heen. De meeste mannen duwen richting de massale worstelwedstrijd in het midden, waar ze de komende uren continue tegen elkaar op zullen beuken in een poging om de bal te bemachtigen, en deze naar de goal te dragen.

Elk jaar tijdens het orthodoxe Pasen – wat dit jaar op 1 mei viel – wordt er een hevige en bloederige strijd gevoerd op de hoofdstraat van Lanchkhuti, een dorp in de Guriaregio in Georgië. Het spel, als je het al zo kan noemen, is een samensmelting van rugby, een oorlogsstrijd, en een moshpit. Het geweld is onvermijdelijk, maar niet persoonlijk.

Er zijn geen regels bij Lelo. Er zijn alleen een paar vage tradities en gewoontes. Het doel is om de zware leren bal bij een van de twee kleine riviertjes te krijgen, of "lelo's", die aan tegenovergestelde kanten van het dorp liggen. Het spel eindigt pas als de bal één van de rivieren bereikt. Elk rivierbed ligt even ver van het centrum van het dorp, waar Vader Saba de wedstrijd begint. Al drie eeuwen lang rennen de mannen van het dorp elk jaar achter de Lelobal aan, waarbij ze soms zwaargewond raken of zelfs sterven. Lelo is een diepgewortelde traditie.

Tijdens de Lelowedstrijd, zijn de dorpsbewoners verdeeld in twee kampen door een denkbeeldige lijn die door het dorp loopt en diep in het collectieve bewustzijn van Lanchkhuti is gekerfd. Alleen de inwoners van Lanchkhuti en omliggende dorpen weten wie bij welk team hoort, al komen er mensen uit heel Georgië naar het dorp om te spelen. Iedereen – of het nou je broer, je moeder, of je zoon is – wiens huis aan de andere kant van de lijn staat, wordt in Lelo je vijand. Het ene team wordt het 'bovenste' team genoemd, het andere het 'lagere'. Er zijn geen teamkleuren, geen uniforms, niets om aan te geven bij welk team een speler hoort.

Tussen de twee rivieren in, ligt de hoofdweg van Lanchkhuto, die elk jaar met Pasen wordt afgesloten voor Lelo. Bushaltes, de voortuintjes van dorpsbewoners, en zelfs de veranda's van mensen die aan de hoofdweg wonen, worden beschouwd als onderdeel van het speelveld, waardoor de sport af en toe wel wat wegheeft van stedelijke oorlogsvoering. Als een speler het momentum wil stoppen, kan hij de bal in een omheinde tuin of binnenplaats gooien. Door op de weg te staan, doe je automatisch mee aan het spel; je bent een speler. Als je niet op tijd uit de weg duikt, zal je worden geslagen, omver gelopen, getackeld, een slok rode wijn uit een fles aangeboden krijgen, of alle vier tegelijkertijd.

Nadat de priester het startsein geeft, is de bal de rest van de dag amper nog te zien. Meestal bevindt de bal zich ergens in een dichte kluwen van bezwete spelers, die hem op de tast proberen te vinden en te grijpen. De spelers die het dichts bij de bal zijn worden verdrukt, geplet, tegen de stoep aan gesmeten, vastgepind onder een berg van spelers waar je maar moeilijk onderuit komt. Vorig jaar stierf een man van middelbare leeftijd op deze manier. Zijn naam was Gocha Pirtkhalaishvili, en hij kreeg een hartaanval terwijl hij vastzat in een kluwen van spelers.

Aan het einde van de wedstrijd is het traditie om de bal achter te laten op het graf van de laatste persoon in het dorp die sinds de vorige Pasen gestorven is. Dit jaar werd de bal op de grafsteen van Pirtkhalaishvili gelegd. Volgend jaar zal er een nieuwe bal worden gemaakt, en zal een nieuwe wedstrijd beginnen. Ondanks de ongelukken die er gebeuren, lijkt niemand maatregelen te willen nemen om Lelo veiliger te maken. Iedereen waarmee ik sprak zei dat Lelo draait "om traditie" – ook als die traditie betekent dat er af en toe slachtoffers vallen.

Toch komt er meer strategie bij Lelo kijken dan je zou verwachten. De oudere en meer ervaren spelers sturen de jongeren, die vaak bang zijn (en daarom ook constant aan het drinken), aan in de strijd. Dit jaar leek het erop dat er twee leiders waren die de wedstrijd bepaalden: Gela "de generaal" Pirtkhalaishvili en Nona "de koningin" Chkhaidze.

Chkhaidza is 65 jaar oud. Haar kleinzoon en haar dochter zijn vanuit een ander dorp overgekomen voor de Lelowedstrijd. Tijdens de wedstrijd stond Chkhaidza haar mannetje, en stelde ze zich op net achter de mannen die de bal droegen, de gevaarlijkste plek om te staan. Op een bepaald punt duwde ze de spelers letterlijk naar voren en riep naar ze waar en hoe ze zich moesten bewegen.

Ze zei dat ze dit jaar meespeelde om haar broer te eren, die recentelijk is overleden. "Hij was zo dol op dit spel," zei ze. "Ik voel dat hij vandaag meespeelt."

"Ik speel dit al sinds ik klein was, en ik ben een van de leiders," zei Pirtkhalaishvili, een brede blonde man, tegen me. "Wij bepalen de regels: je mag iemand die gevallen is niet slaan. En als iemand is gevallen en gewond is geraakt, moet iedereen zijn handen in de lucht houden. Wij houden het allemaal onder controle. We hebben ook een strategie ontwikkeld hoe we de bal van de tegenstanders kunnen afpakken."

'De generaal', zoals hij wordt genoemd in het dorp, bracht het grootste deel van de dag door met achter de bal aanrennen en bevelen naar zijn teamgenoten schreeuwen tot hij er rood van aanliep. Zijn leiderschap bleek effectief, en het lagere team won voor de eerste keer in jaren. De koningin werd verslagen. "Ik voel me perfect. Zolang ik leef, zal ik dit spel blijven spelen," zei Pirtkhalaishvili toen de wedstrijd voorbij was. "Maar [Lelo] is niet veilig. We zijn allemaal gek – dat is waarom we spelen. We spelen vanwege onze trots. Wij hebben strijdersbloed in onze aderen, maar we zijn geen invasieleger, zoals de Mongolen. We zijn verdedigers, en dit spel is een soort historische reconstructie – het verslaan van een vijand. Er zijn momenten dat ik bang ben, maar daar word ik sterker van. Ik voel een verantwoordelijkheid naar mijn voorvaders toe wanneer ik speel."

"Lelo is mogelijk wel drieduizend jaar oud, misschien nog ouder," zegt Dato Kilasonia, vice-president van de Lelo Stichting, die helpt het evenement te organiseren. Volgens sommige bronnen staan er al referenties naar het spel in een gedicht uit de 12e eeuw. "We hebben dezelfde genen als onze voorvaders. Daarom spelen we nog steeds Lelo. Het is de voorvader van rugby." Nadat Georgië een christelijk land werd, begonnen mensen Lelo te spelen op religieuze feestdagen. "Velen jaren geleden speelden Georgiërs Lelo om op te warmen voor de strijd. Zelfs nu speelt het Georgische leger Lelo. Dit is een van de drie oudste spelen ter wereld. Zelfs als een man sterft terwijl hij Lelo speelt, heeft zijn familie het gevoel dat hij gestorven is op het slagveld, en dat hij zichzelf heeft opgeofferd."

De dorpsbewoners hebben genoeg sterke verhalen te vertellen over Lelo.

"Een paar jaar geleden viel de bal in een put, en sprongen meerdere mannen er achteraan," vertelde Koba Pirtkhalaishvili me. Hij vertelde me ook over zijn favoriete wedstrijdmoment: "Er was een man die Solomon heette die heel erg lang en heel erg sterk was. Niemand kon de bal van hem afpakken. Dus pakte een slimme vrouw een scheermesje en sneed de band van zijn broek door. Zijn broek viel naar beneden, en toen Solomon bukte om zijn broek op te trekken, pakten ze de bal van hem af."

Maar niet iedereen is tevreden met de status quo van het spel.

"Ik heb nog nooit gespeeld," zei Mirian Pirtkhalaishvili, de aartspriester van het dorp, die van de zijlijn toekeek toen een andere priester een paar uur geleden het spel begon. "Ik vind dat er op zijn minst wat regels zouden moeten zijn, en dat het een beschaafder spel zou moeten zijn."

"Ze wilden bijvoorbeeld een keer een hele oude Lelospeler die Kosta Oragvelide heette eren, dus vroegen ze hem om officieel de wedstrijd te starten door de bal op te gooien. Toen ze de bal aan hem gaven, was die zo zwaar dat de oude man hem niet vast kon houden, en viel hij op de grond. Alle spelers sprongen bovenop hem om de bal te grijpen. Hij had vier gebroken ribben en kon nooit meer lopen. Hij stierf niet veel later."

Aan het einde van de wedstrijd, nadat het lagere team had gewonnen, lag een twintiger midden op de weg bij de rivier een sigaret te roken. Zijn been was duidelijk gebroken, en een groep voorbijgangers probeerde hem over te halen om het been op de stoep te leggen om het hoog te houden en zwelling tegen te gaan. De jonge man was te moe, had te veel pijn, en weigerde te bewegen. We boden aan om hem naar een taxi te dragen en naar het ziekenhuis te brengen, maar dat aanbod sloeg hij beleefd af. Daarom gaven we hem maar een biertje, wat hij wel aannam. Voordat we wegliepen, vroeg ik: "Als je wist dat dit zou gebeuren, zou je dan nog steeds meegedaan hebben?"

"Natuurlijk," antwoordde hij, terwijl hij een slokje van zijn bier en een trek van zijn sigaret nam. "En ik ben er volgend jaar ook gewoon weer bij."

Bekijk hieronder meer foto's van de Lelowedstrijd.