Een bezoek aan de Iraakse stad die vergast werd door IS

In sommige buurten van Taza hangt een zurige geur in de lucht, en de nauwe straatjes van de stad zijn opmerkelijk rustig.

Op dinsdag 8 maart en op zaterdag 12 maart vuurden strijders van de Islamitische Staat meer dan veertig raketten met chemische koppen af op de Noord-Iraakse stad, waar de huizen omheind zijn door muren van modder en je overal stoffige dadelpalmen aantreft. Volgens Hussein Adil, het districtshoofd, is er bij de aanval op zaterdag een jong meisje gedood en zijn meer dan achthonderd burgers gewond geraakt. Na de aanval, die mogelijk werd uitgevoerd met een mengsel van chloor en mosterdgas, zijn meer dan de helft van de drieduizend inwoners van de stad op de vlucht geslagen. De meesten van hen zijn sjiitische Turkmenen.

Chemische wapens zijn weer terug in Irak. Volgens de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens heeft de Islamitische Staat al meerdere soortgelijke aanvallen uitgevoerd op Koerdische peshmergamilities, maar de aanvallen op Taza waren opmerkelijk vanwege het grote aantal burgers waar IS zich op richtte. De aanval gebeurde vlak voor de datum waarop het 28 jaar geleden is dat de gifgasaanval in Halabja (in maart van 1988) plaatsvond – de ergste chemische massamoord op burgers ooit.

De raket die Fatimah Samir doodde, is nooit ontploft. Hij landde op de stoep en veroorzaakte daar een kleine krater, tien meter van de plek waar het driejarige meisje voor haar huis aan het spelen was. Hassan Hussein, een leraar die toevallig in de buurt was, zag wit gas uit de raket komen.

Hussein zei dat hij de eerste was die ter plekke was. "Het rook naar gas of rotte eieren, en de huid van het meisje was bedekt met een olieachtig, dun laagje," vertelde de 29-jarige leraar in zijn huis in Taza, waar hij aan het genezen is van de effecten van het gas.

Hussein tilde Fatimah op en bracht haar naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. "Ik wilde haar redden," zei hij.

Maar Fatimahs gezondheid ging alleen maar achteruit, en ze overleed in het ziekenhuis. Foto's laten zien hoe ze eraan toe was: haar romp was in verband gewikkeld en haar huid was verkleurd en bedekt met blaren. Hussein werd later zelf ook ziek en zijn keel en ogen brandden. Zijn borst, waar hij het meisje na de aanval tegenaan had gedrukt, zat onder de blaren.

Deze symptomen kwamen overeen met vergiftiging door mosterdgas, aldus Nanem Saboh Mohamed, die als arts werkzaam is in het ziekenhuis waar veel van de slachtoffers van zaterdag behandeld worden.

In Irak wordt mosterdgas 'khardal' genoemd, een woord dat bijna synoniem staat aan die andere chemische aanval bijna dertig jaar geleden. "Mensen zijn bekend met khardal door Halabja," zei Mohamed.

Op 16 maart in 1988, 150 kilometer ten oosten van Taza, werd de stad Halabja vlakbij de Iraanse grens getroffen door een chemische aanval, die uitgevoerd werd door de Iraakse luchtmacht. Meer dan vijfduizend dorpelingen werden gedood in wat later als de meest beruchte misdaad van dictator Saddam Hoesseins genocide tegen de Koerden bekend zou komen te staan.

Degenen die in de jaren tachtig verantwoordelijk waren voor de chemische aanvallen op de Koerden, zouden nu mogelijk achter de aanvallen op Taza en de peshmerga zitten. "Het zijn dezelfde daders," zei Najat Hussein Hassn, een lid van de provincieraad van Kirkuk, en zelf afkomstig uit Taza. "Experts in chemische wapens die toen deel uitmaakten van het leger van Saddam Hoessein, hebben zich nu aangesloten bij IS."

Hassns vermoedens worden ondersteund door een recente aankondiging dat de Amerikaanse speciale eenheden een belangrijke speler in de chemische oorlogsvoering van IS hebben opgepakt. Hooggeplaatste Iraakse ambtenaren zeiden dat Sleiman Daoud al-Afari een expert was in chemische en biologische wapens voor Saddam Hoesseins Militaire Industrialisatie Autoriteit, en dat hij in februari tijdens een inval in een dorp vlakbij Mosul dat in handen was van IS is gearresteerd.

Maar tot dusver zeggen experts dat de door IS gebruikte chemische wapens niet extreem dodelijk zijn. Een forensisch team, dat Taza na de aanvallen bezocht, suggereerde dat het gas uit zwavelmosterd en chloor was opgebouwd; tijdens de aanvallen op Halabja, waarbij veel meer dodelijke slachtoffers vielen, werden naast mosterdgas meer dodelijke chemicaliën gebruikt, waaronder het zenuwgas sarin.

De raketten van de aanval afgelopen zaterdag werden afgevuurd vanuit Bashir, een dorp met veel sjiitische Turkmenen zes kilometer ten westen van Taza, dat al sinds juni 2014 beheerst wordt door IS. Bashir en Taza liggen zo dicht bij elkaar, dat Taza – waar Irakese speciale eenheden vaak doorheen rijden om bij hun basis in Makhmour te komen – makkelijk kan worden geraakt door mortieren en raketten. Lokale sjiitische militieleiders wijzen het gebrek aan politieke wil en de afwezigheid van luchtsteun door de coalitie aan als oorzaak van het feit dat Bashir nog steeds niet heroverd is.

"We hebben de steun nodig van leiders in Bagdad, en de Koerdische Regionale Overheid," zei Zaki Kamal, het hoofd van het Al Qaim-bataljon, een militiegroep van Turkmenen uit Taza. "Wij hebben al die dorpen zonder enige hulp heroverd," zei hij, terwijl er buiten het stadje, op de plek waar een militie gepositioneerd is, schoten te horen waren.

Maar sinds de chemische aanval hebben luchtaanvallen van de coalitie IS-posities vlakbij Bashir geraakt, wat zou kunnen betekenen dat er binnenkort een militaire operatie gaat plaatsvinden om de stad terug te nemen. Aanvoerder Sayid Mohammed deelde, vanuit de Turkmeense militaire hoofdkwartieren in Kirkuk ongeveer twintig kilometer ten noorden van Taza, mee dat ze de stad "bij Gods wil" snel zouden herwinnen.

Het gebruik van chemische wapens door de Islamitische Staat is volgens hem een teken van wanhoop. "Het betekent het einde van IS, dat ze alles willen inzetten wat ze hebben," zei Mohammed, terwijl zijn headset begon te kraken, en hij zichzelf excuseerde om een konvooi van militieleiders te begroeten dat net uit Bagdad kwam.

Ondertussen zegt de lokale bevolking in Taza dat ze zich niet veilig voelen zolang Bashir niet bevrijd is.

In een klein, gezellig straatje, een paar honderd meter van waar Fatimah vergast werd, landde een andere raket tijdens dezelfde aanval voor een huis. De explosie liet alle ramen aan de voorkant van het huis ontploffen, en blies alle blaadjes van een fruitboom in de voortuin. Plastic waarschuwingstape sloot het hek afgelopen dinsdag af, en er hing een sterke, chemische geur in de lucht.