In Ghana trekken marktvrouwen de kar van de economie

Het is bewolkt boven de Makolamarkt in Accra, de hoofdstad van Ghana. Er komt slecht weer aan. De hordes vrouwelijke handelaren laten zich niet door het weer van de straten wegjagen, terwijl de meesten van hen niet eens een afdakje boven hun hoofd en hun spullen hebben.

Je ziet er vrouwen van alle leeftijden. Ze sjouwen met pinda's, ananassen, haarborstels, drankjes of met stapels kranten op hun hoofd. Je komt amper vooruit in dit eindeloze doolhof van bakstenen kraampjes, waarop de vrouwen hun koopwaar hebben uitgestald. Als je even niet oplet, stoot je zo een tros bananen uit de handen van een passerende fruitverkoper, of struikel je over een stapel stoffen.

De vrouwen die deze hectische markten runnen, bekleden geen politiek ambt, maar ze hebben wel politieke invloed. Samen zijn ze een drijvende kracht in de economie van Ghana, dat in 2012 ongeveer 25 miljoen inwoners telde. De overheid probeert de vrouwen daarom te vriend te houden. De markten zijn een groot deel van de dienstensector in het land, die ongeveer de helft van Ghana's BNP vormt, volgens het Ghanese Bureau voor de Statistiek.

Vroeger was dat anders. Tijdens het militaire bewind in de jaren zeventig en tachtig werden markthandelaren, vooral vrouwen, regelmatig beticht van prijsverhogingen, het teweegbrengen van recessies, en het veroorzaken van, in de woorden van een toenmalige politicus, "morele decadentie en economische achteruitgang." Door te blijven handelen riskeerden vrouwen in die tijd inbeslagname van hun waar, mishandeling, faillissement en zelfs de dood. In 1979 plantten soldaten een bom op de Makolamarkt. Alles vloog de lucht in en de marktmeesteres ook, wat haar dood betekende.

Maar vandaag de dag zijn het eerder vrouwen dan mannen die in Ghana een onderneming starten. In tegenstelling tot Noord-Afrikaanse markten, waar islamitische denkbeelden heersen, worden markten in Ghana gedomineerd door vrouwen. Per product, zoals tomaten of zoete aardappelen, is er een 'markthoofd'. Die markthoofden worden gecoördineerd door 'marktmeesteressen', die de hele markt overzien. Alle marktmeesteressen van Accra samen vormen de directie van de Verenigde Markten in Accra (VMA).

Mercy Naa Afrowa Needjan is de huidige voorzitter van de VMA. Ze legt uit dat er dagelijks handelaren vanuit Accra naar andere West-Afrikaanse landen afreizen om te handelen en vice versa. "We zijn altijd op pad," zegt ze. Volgens haar vergadert de VMA maandelijks en bespreekt "dingen over vrouwen, de wet en hun rechten."

Historicus en oud-burgemeester Nat Nunoo Amarteifio bevestigt dit. Vrouwen in de ondernemersraad oefenen druk uit op de overheid om wetten en regelgeving te verbeteren, zegt hij. Hij benadrukt dat de overheid graag samenwerkt met de vrouwen, omdat ze zo goed georganiseerd zijn. "Als de overheid plannen maakt voor de gezondheidszorg, worden de markten daar meestal bij betrokken, vooral als zo'n plan vrouwen en kinderen betreft," zegt hij.

De marktplaatsen zijn onderdeel van Ghana's informele economie, wat betekent dat ze niet in de officiële cijfers tot uitdrukking komen, doordat ze niet worden waargenomen door het Ghanese CBS. Ook al betalen de marktvrouwen wel belastingen aan het plaatselijke bestuur, dat zijn best doet om de markten schoon te houden en van water te voorzien, worden ze toch gezien als onderdeel van de informele economie. Die beslaat volgens Amarteifio tachtig procent van Ghana's totale economie. Dit is moeilijk vast te stellen — er zijn immers geen officiële cijfers over. Experts bevestigen in ieder geval wel dat de marktvrouwen aanzienlijke invloed hebben.

Naast voedsel kun je op West-Afrikaanse markten ook kleding kopen. Handelaren reizen vaak naar Europa en Azië om tweedehands kleren op te kopen, om die vervolgens te verkopen aan Ghanezen. "De markt is een belangrijke factor voor de informele economie," zegt Amarteifio. "Negentig procent van de mensen op straat loopt in tweedehands kleding van de markt. Dus als je me vraagt welk deel van de economie door vrouwen wordt gedomineerd, dan zou ik zeggen: makkelijk zeventig tot tachtig procent. Weinig Ghanezen gaan naar een winkelcentrum om kleding te kopen."

Ook voor vrouwen die bedreven zijn in bepaalde ambachten is er een plek op de markt. Meerdere mensen vertelden me dat sommige vrouwen in het noordoosten van Ghana gedwongen worden om voor hun bejaarde ouders te zorgen, en niet mogen trouwen. Dat is de cultuur. Ze worden echter wel aangemoedigd om kinderen te baren, want Ghanese vrouwen worden beoordeeld op het aantal kinderen dat ze hebben. "Tot hun baarmoeder is uitgeput, zijn vrouwen niet vrij," legt James Suran-Era uit, die gids is in de noordoostelijke regio. Voor die vrouwen zit er niets anders op dan hun kinderen alleen op te voeden.

Een groep alleenstaande vrouwen in de stad Bolgatanga verdient geld op de markt in het centrum. Het meeste verdienen ze met het maken en verkopen van manden. Hoe groter de mand, hoe duurder. Sommige grotere manden gaan voor dertig Ghanese cedi (€ 6,77) over de toonbank, zegt de negentienjarige Modester Aasisb. Ze heeft geen kinderen en maakt al tien jaar manden maakt om rond te komen. De verkoop van manden is voor deze vrouwen van levensbelang. "Manden maken en verkopen is de voordeligste handel die we kunnen doen. Het is beter dan rijst verkopen," zegt Celia Atambire, secretaris van de vereniging voor vrouwelijke mandenmakers.

De economie van het land leunt stevig op de marktplaatsen, maar de invloed van marktvrouwen is niet terug te zien in wat mensen over ze denken. "Ghanezen, vooral middenklassers, denken dat alleen ongeschoolde of ongeletterde vrouwen markthandelaar worden. Dat zit echt verankerd in hun denken. Mensen doen altijd een beetje neerbuigend en betuttelend, wat irritant is, want deze vrouwen kunnen de duvel en zijn ouwe moer verkopen."

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.