Muziek Maken in Vooroorlogs New York

Een jaar voor de VS zich in de eerste Wereldoorlog wierp was New York City - en vooral Little Armenia op Lexington Avenue en Little Syria dichtbij de City Hall - een enclave voor immigranten wiens levens thuis door de oorlog werden verwoest. Terwijl ze daar hun brood verdienden in hun kleine zaken, ontstond er een muzikantenmilieu. Columbia en Victor waren de twee grote platenlabels. Zij ontgonnen het migrantenmilieu en maakten platen van 78 rpm. Muziek voor zij die met heimwee zaten.

We spoelen een aantal decennia door. Ian Nagoski, eigenaar van een platenzaak in Baltimore, kreeg een doos Griekse grammofoonopnames in zijn bezit. Terwijl hij meer en meer platen van dezelfde soort vastkreeg, ontwaarde hij verhalen over de levens van de muzikanten die ze hadden gemaakt.

Ik belde Ian op om wat over retro etnische muziek te praten.

VICE: Hey Ian. Hoe ben je voor het eerst bij die platen van 78 rpm terechtgekomen? Waren dat allemaal grammofoonopnames?
Ian Nagoski: Ja, het zijn allemaal platen van 78 toeren per minuut, van de eerste vier decennia van de 20ste eeuw. Ik maakte er een gewoonte van om alles te kopen dat 78 toeren per minuut was, en niet in het Engels. Ik had iets in het Turks en het Arabisch vastgekregen. Daarna zat ik met een doos platen in het Grieks, en ik besefte dat de Turkse en Arabische die ik al had rond dezelfde tijd en plaats waren opgenomen. Dat wil zeggen in de jaren 1910 en 1920 in New York, door mensen die elkaar misschien kenden. Toen ik besefte dat er daar een onderlinge relatie was, maakte ik er mijn werk van om zoveel mogelijk te weten te komen over de verhalen en de verbanden tussen die mensen.

Er is een bepaalde stem tussen deze opnames die er bovenuit schiet, Marika Papagika. Hoe ben je op haar gekomen?
Zij stapte mijn leven in via een houten doos vol platen uit een verlaten huis in Baltimore. Ik kocht de hele doos voor vijf dollar. Dat was in 2006. Een doos vol Grieks materiaal die me echt dieper in het konijnenhol dreef. Ik wou echt alles weten, in het bijzonder over Marika.

Je bracht een album van Marika Papagika uit op Mississippi Records, The Further The Flame The Worse It Burns Me. Hoe is dat tot stand gekomen?
Ik heb al jaren contact met hen en heb mijn eigen kleine platenzaak in Baltimore, Maryland. Eric Iasaacson, die Mississippi runt, en ik houden contact via de telefoon. Ik had in 2007 een plaat gemaakt, genaamd Black Mirror, waar een lied van Marika Papagika op stond. Hij had dat gehoord, vond het echt heel goed en vroeg me om iets gelijkaardigs te doen voor hun label. Het komt erop neer dat het label me mijn sublabel aanbood, Canary Label. Ik probeerde alles dat ze ooit heeft opgenomen, te verzamelen.

Mooi. Wat weet je van haar leven? Zijn al haar liedjes opgenomen in New York?
Haar doodscertificaat zegt dat ze geboren werd in Kos. En we weten dat ze eerst heeft opgenomen in Alexandrië in Egypte op het einde van 1914. Ze kwam in 1915 in New York aan, en begon op te nemen tegen het einde van 1918. Vanaf toen nam ze enkel op in New York, denk ik, op zes liedjes na die ze in Chicago maakte, voor een klein, onafhankelijk label dat Greek Record Company heette.

Degene die ze opnam in New York, waren dat dan allemaal Columbia Records?
Dat zijn allemaal platen van Columbia en Victor. Dat waren de twee grote labels in die tijd en nu zijn die beide bezit van Sony.

Ik ging eens door de nummers op To What Strange Place, en er is een kerel, Panagiotis Toundas, die werkte als art director voor Columbia Records en His Master's Voice. Hij was ook een grote naam in het Griekse rebetikomilieu. Waren die op een of andere manier verbonden met Papagika?
Toundas werkte voor die bedrijven in Griekenland en hij is degene die Roza Eskenazi en Rira Abatzi heeft ontdekt. Zij waren de twee grote Griekse zangeressen van de jaren 1930. Het is dus ingewikkeld, maar er is zeker een verband. Marika nam enkele van Toundas' composities op in de jaren 1910. Rita Abatzi was een klein meisje toen Marika op de piek van haar roem zat - ze was zeven jaar oud. We hebben het dus over een andere generatie, maar er is een verband.

Photo courtesy of Hugo Strötbaum. Wie waren de andere producers?
In New York was er nog Tetos Demetriades, die geboren werd in 1900 in Constantinopel, en die kwam naar de VS en werd heel goeie vrienden met Marika. Ik geloof dat hij een aantal van haar platen in de late jaren 1920 heeft geproducet. Hij is degene die voor het eerst Misirlou heeft opgenomen [dat later door Dick Dale gecoverd werd en op de officiële soundtrack van Pulp Fiction staat].

Wat was de mainstream popmuziek toen dit undergroundmateriaal gebrouwen werd?
Toen Marika aan het opnemen was voor Victor, was hun grote ster Nora Bayes. Haar lied "Over There" was een gigantische hit rond 1918, 1920. Het was heel pre-jazz. Ragtime was de zowat de vibe, hoewel dat vaudeville, music hall, patriottische liedjes en pop ditties meer de plak zwaaiden. Amerikaanse populaire muziek had niet echt een band met de muziek van de zwarten, de mensen uit het Zuiden of de arme blanken. Het was nog steeds een wereld van bladmuziek. Ze konden het mee naar huis nemen en het op de piano spelen. Bluegrass en jazz kwamen later in het milieu.

Maar er was wel een markt voor dit soort muziek.
Ja, zeker. De platenindustrie was heel nieuw en ze probeerden alles. Ze probeerden op de migrantenmarkt in te spelen.

Er waren nog twee andere muzikanten die door Columbia werden uitgebracht, Nishan Sedefjian en Achilleas Poulos. Kan je iets meer vertellen over hen?
Dat waren vrienden. Nishan was van Trabzon in de Zwarte Zee. Hij emigreerde naar het Little Armenia van Manhattan. En Achilleas was van Balikesir in Marmara. Hij kwam aan in Amerika vroeg in de jaren 1910. Zij produceten het lied "Neden Geldim Amerika'ya?" ("Why Did I Come To America?"). Dat is interessant, want er is een Turkse versie van hetzelfde lied. Dat laat zich letterlijk vertalen naar "Why I Came To Istanbul?"
Ja, er zijn verschillende versies. Het kan een veel ouder volkslied zijn dat Poulos niet heeft geschreven en dat hij heeft aangepast vanuit zijn eigen ervaring.

Hebben we informatie over waar deze mensen rondhingen?
Achilleas Poulos opende een bar met zijn vrouw, die twee keer werd gesloten tijdens de Prohibition [het verbod op alcohol in de Verenigde Staten  van 1919 tot 1933]. Ze serveerden ouzo in koffiekoppen. En Marika Papagika had een bar op 8th Avenue, waar ze nacht na nacht zong. We weten niet veel over de scene. Er zijn geen foto's, behalve één die werd opgenomen door Amerikaanse fotograaf Alfred Stieglitz, de man van Georgia O' Keefe. Maar dat is een foto van de buitenkant van het café. Er staat een foto op To What Strange Place van een man en een vrouw die dansen in een Turkse nachtclub in New York. Die is genomen in wat toen de Joodse buurt was van de Lower East Side, die gerund werd door een Sefardische jood.

Er was nog een figuur, Jack Gregory, die zo'n beetje een dope dealer was?
Ja. Hij was de eerste grote bouzoukispeler op een opname. Hij woonde in New York City, nam op voor Columbia in 1931, 1932 voor een korte periode voor hij zich realiseerde dat hij een contract van 20 jaar had getekend dat hij niet van plan was te volbrengen. Hij heeft niet opnieuw opgenomen. Hij was een echt personage en omdat hij een drugsdealer was, was hij gekend bij de muzikanten in New York in de jaren '30 en '40. We weten dat Roza Eskenazi en George Katsaros bij hem thuis rondhingen. Zijn zoon heeft een grote collectie muziektapes die gemaakt zijn in de woonkamer van Jack. Hij was de kerel bij uitstek die je spul kon bezorgen. Hij had ook zakkenrollen als hobby. Niet omdat hij het nodig had, maar omdat het leuk was. Ze zeggen dat hij een kleerkast vol portefeuilles had.

Cool, bedankt om ons de verhalen van die mensen te brengen.