The X-Files is met seizoen tien terug en dat moet niemand willen

Films en series spelen de laatste tijd in op een specifieke, soms fijne emotie: nostalgie. Zo zat je met knikkende knietjes in de bioscoop bij de terugkeer van Star Wars en zorgde je samen met andere mensen die het verleden simpelweg niet los kunnen laten voor recordbrekende bezoekersaantallen bij Jurrassic World. Want niets gaat boven een goed bewaarde tijdscapsule waarin je dierbare jeugd in een nieuw jasje wordt gestoken, in ieder geval volgens de geldmensen in Hollywood. De terugkeer van The X-Files zou mij dit jaar diezelfde delicate gevoelens moeten geven, maar laat me als fan enkel teleurgesteld en geërgerd achter. Dit is niet waar we al die jaren om hebben gesmeekt.

Het tiende seizoen van de mysterieuze sciencefictionserie heeft alle ingrediënten die ervoor zorgden dat ik de serie meerdere malen bijna religieus keek, maar vergeet compleet dat we inmiddels twintig jaar verder zijn. Het is alsof je een crush uit je middelbareschooltijd terugziet in het dorp dat je zonder om te kijken hebt verlaten, en dat blijkt dat degene op wie je vroeger zo verliefd was oud en onveranderd is, en daarom compleet verslagen door de vergankelijkheid van de tijd. Net als die crush zijn ook FBI-agenten Mulder en Scully en de zaken die zij oplossen genadeloos verouderd.

Want als je de eindeloze en geforceerde referenties naar smartphones, drones en post-9/11-paranoia eventjes wegdenkt uit de vier afleveringen die tot nu toe zijn verschenen, is er niets wezenlijks veranderd. Een optimist zou het een feest van herkenning kunnen noemen. Seizoen tien herintroduceert oude bekenden als The Cigarette Smoking Man en Walter Skinner, strooit met snoepgoed voor aluhoedjes en laat Scully nog steeds vol ongeloof toekijken hoe Mulder zichzelf verliest in buitenaardse complotten. Hoewel dat eigenlijk best goed klinkt, werkt het in 2016 helaas averechts.

Als fan kijk je de eerdere seizoenen van The X-Files voor de typische jarennegentigcultuur, waarbij de onvervalste VHS-kwaliteit goed past en waarin de theatrale scripts en onwerkelijke wendingen bij het tijdsbeeld horen. Stiekem wil je als fanatiek aanhanger van de serie dan ook niet anders dan de meest absurde plottwists en onrealistische wezens in volle glorie voorbij zien komen. Geef mij maar de glibberige, tumorvretende Leonard Betts uit seizoen vier, of de wormachtige, uit Tsjernobyl afkomstige Flukeman uit seizoen twee – bizarre creaties die in de televisietijdsgeest van twintig jaar terug fantastisch zijn en waar ik nog regelmatig met plezier naar terugkijk.

Maar plaats ze in het perspectief van moderne series en alles komt onbedoeld komisch, afgezaagd en soms zelfs beledigend over. Vooral wanneer het niet over monsters gaat. Zo wordt in een aflevering een stereotype neergezet van een homoseksuele man, die na twee woorden gewisseld te hebben met Mulder meteen zijn broek in wil. Kom op, de man is oud, zo onweerstaanbaar is Mulder niet meer. Een aflevering later dienen we als kijkers allemaal te lachen om een transgender, die zeer clownesk en betreurenswaardig wordt geportretteerd. Een modern, aan de maatschappij aangepast beeld van van producent Chris Carter ontbreekt kennelijk, aangezien hij Scully-actrice Gillian Anderson aanvankelijk ook maar de helft van David Duchovny's loon aanbood.

Twintig jaar geleden waren de makers misschien met zulke smakeloosheid weggekomen, maar vandaag de dag werkt het gelukkig niet meer zo. Het is hartverscheurend om te zien hoe de serie zichzelf zo te kakken zet. Naast inhoudelijke thema's wordt ook de gekoesterde mythologie vol buitenaardse complotten en wereldovernames compleet vernietigd. In de eerste aflevering wordt één van de meest fundamentele plottwists uit een ander seizoen gereduceerd tot iets onbelangrijks, en schreeuwt Mulder dat op geldbeluste bedrijven Amerika gaan overnemen door DNA van aliens te oogsten. Dat klinkt tegenwoordig als iets dat Donald Trump zou zeggen, waardoor jeugdheld Mulder net zo krankzinnig overkomt als de presidentskandidaat.

Wat de comeback extra zuur maakt is dat The X-Files zo slecht tussen het hedendaagse televisieaanbod past, hoewel de serie ooit de weg heeft vrijgemaakt voor veel van het moois dat je tegenwoordig kijkt. Het was één van de eerste televisieseries die een episch verhaal wist te vertellen en daarmee succesvol was. Grootheden als Vince Gilligan van Breaking Bad begonnen ooit bij The X-Files als schrijver en kreeg zo de kans om verder te groeien. Televisieseries doen tegenwoordig qua productiewaarde niet meer onder voor de gemiddelde bioscoopfilm en dat kan The X-Files niet bijbenen.

Misschien lijkt seizoen 10 over een paar jaar beter, als het eenmaal gepast is om er op ironische wijze, hoofschuddend op terug te kijken. The X-Files zou veel meer moeten zijn dan een guilty pleasure. Ik wil de buitenaardse wezens en gestoorde samenzweringen net zo serieus nemen als Mulder dat doet, met Scully als mijn sceptische wederhelft.

Maar er enkel in willen geloven zoals de poster in het kantoor van Mulder suggereert, is niet genoeg, blijkt uit vier afleveringen. Sommige dingen kan je, net als duistere complotten, het beste begraven laten, en zo is het blijkbaar ook met deze serie. Ik zet ondertussen seizoen één tot en met zes nog een keer aan.