Waarom haat iedereen Björks retrospectief in het MoMA?

FYI.

This story is over 5 years old.

Muziek

Waarom haat iedereen Björks retrospectief in het MoMA?

Het verzet van de critici past heel goed bij de Björkheid van de expo.

Na 22 jaar, 36 muziekvideo's, acht albums en een zwanenjurk is het onstuitbare schepsel dat Björk wordt genoemd eindelijk gevangen en in een doos gestopt, zodat het grote publiek haar kan bekijken. Deze zondag exposeert het Museum of Modern Art in New York een overzichtstentoonstelling over de favoriete excentriekeling uit de popcultuur. Verdeeld over drie verdiepingen zijn kostuums, rekwisieten, muziekvideo's, instrumenten en een video-installatie van Björk te zien. Het heeft MoMA-directeur en hoofdcurator Klaus Biesenbach twaalf jaar gekost om het IJslandse icoon over te halen om deel te nemen aan de expo, en daarna nog drie jaar om alles op te zetten. Gezien de wereldfaam van Björk en de aantrekkingskracht van het museum voor toeristen, zijn lange wachtrijen een feit. De megatentoonstelling is echter al op grote schaal bekritiseerd door kunstcritici. Het is "weer een ander gênant dieptepunt in de popprogrammering," "niet ambitieus," "ambivalent," en "gewoon slecht, heel erg slecht." De muziekwereld is iets minder bitter, maar ook hier wordt de tentoonstelling niet goed ontvangen. Wat ging er mis?

Advertentie

Vanaf het begin waren de ambities van de tentoonstelling al warrig. Biesenbach vertelde journalisten tijdens een voorvertoning vorige week dat Björk een artiest is die graag vooruit kijkt - en niet terug. Om haar aan boord te krijgen omlijstte hij het overzicht van haar carrière als zijnde "drie jaar in de toekomst." Biesenbach weidde verder niet uit over hoe hij deze tijdsprong uit had gewerkt, en vertelde niet eens wat het toekomst-retrospectief eigenlijk betekent. Niets over de tentoonstelling of de bijbehorende muurteksten lijken dit conceptuele idee stuwkracht te geven.

Nog erger is het onvermogen van het museum om te voldoen aan Björks eigen ambities over wat deze tentoonstelling zou kunnen zijn geweest. Haar doel was volgens Biesenbach om een kunsttentoonstelling te houden waarbij de focus op geluid ligt en niet op visuals. "Ik ben tenslotte muzikant," zou ze tegen hem hebben gezegd. "Kun je muziek als een echte belevenis ervaren, net als schilderen?". In plaats van het aangaan van deze uitdaging, besloot MoMA om met bluetooth uitgeruste hoofdtelefoons uit te delen die gesponsord zijn door Volkswagen. Dit had in theorie cool geweest kunnen zijn, maar in de praktijk is het niet veel meer dan een standaard audiogids.

Die dure koptelefoons vind je bij Songlines: een audiovisuele tour door Björks zeven full-length albums, tevens de centrale attractie van de show. Eerst zal je echter moeten wachten in een onvermijdelijk lange rij, kijkend naar clips van memorabele concerten van Björk geprojecteerd op de muren. De herhalende dissonantie van haar jammerende emoties stijgen en dalen met je verwachtingen. Tot slot zal een begeleider je een iPhone-achtig apparaat en een hoofdtelefoon overhandigen. Zodra je de koptelefoon opzet, hoor je een man met een Brits accent vragen om te communiceren met de "muzikale bewegingen" en "sonische landschappen." Wat dat echt betekent is dat het apparaat je locatie achterhaalt en een andere soundtrack start, afhankelijk van de kamer waarin je je bevindt. De soundtrack draait om een fictieve biografie, geschreven door de IJslandse dichter Sjón en verteld door Björk zelf, met fragmenten van haar albums op de achtergrond. Volkswagen zou deze technologie kunnen gebruiken voor handsfree bellen, maar in het museum zou dit apparaat je moeten helpen om de kunst en muziek te kunnen beleven zonder gehannes met het apparaat in de hand. Helaas leidt het je totaal af van de ervaring.

Advertentie

Songlines is gevuld met allerlei zeldzame Björkonica - de robots van de All Is Full Of Love-video, intieme jeugdfoto's, proto-Rookie Mag tijdschriften volgekrabbeld met haar meest intieme bekentenissen, een griezelige wassen mannequin die de beruchte zwanenjurk draagt. Critici hebben dit rariteitenkabinet vergeleken met Planet Hollywood en het Hard Rock Café - een uithaal die deze objecten bagatelliseert tot fanmateriaal, in plaats van ze te zien voor wat ze werkelijk zijn: weelderige uitlatingen van creativiteit die hun popculturele context overstijgen.

In een verduisterde kamer staat een doorschijnende mannequin van Björk, gedrapeerd in een trouwjurk van Alexander McQueen. Ze houdt een muziekdoos vast die is ontworpen door haar ex-partner Matthew Barney. Langzaam draait het model rond, wat zorgt voor een glorieus schouwspel van kunststof, kant, parels en doorschijnende tepels. Als dit onderdeel was geweest van het de overzichtsexpo van McQueen in 2011, was dit de hemel in geprezen, maar bij deze tentoonstelling slaat het de plank compleet mis.

Het probleem ligt niet bij de inhoud van de tentoonstelling, maar meer in het onvermogen van de show om te beslissen wat ze willen - audio of visueel. In de kamer die gewijd is aan haar album Volta uit 2007 trekken een gigantisch yakhoofd, kleurrijke garenkostuums en een kunstwerk van een paasei-achtig lichaam van Bernhard Willhelm de aandacht. De lage hoorns van 'Wanderlust' schetteren echter in je oren terwijl Björk spreekt over een moedermeisje, tribale vuren en velden van lava. Je aandacht wordt voor alles gevraagd, dus je kan je nergens echt op richten. Hiermee is het effect precies tegenovergesteld aan wat Björk eigenlijk wilde bereiken: muziek is niet de hoofdzaak, maar het afleidende klatergoud op de muur.

Advertentie

Geluiden spelen een belangrijkere rol in Black Lake, een tien minuten durende video die je in een donkere, baarmoederachtige filmzaal ziet. De zaal is geluidsdicht gemaakt door zesduizend met de hand gemaakte, vilten kegels. Elke kegel is verbonden aan een seconde van het nummer. Het nummer is de kern van Vulnicara, Björks recente album dat gaat over haar breuk met kunstenaar Matthew Barney. Wanneer ze in een lichte IJslandse grot staat, haar hand op haar borst klopt en de meest beklijvende zin van Black Lake zingt - "Family was always our sacred mutual mission / Which you abandoned" - kruipt haar liefdesverdriet

onder je huid op een manier die hoofdtelefoons of speakers nooit zouden kunnen veroorzaken. De meeslepende geluidstechnologie leidt niet af, maar versterkt juist de kwaliteit waar zo veel mensen Björk om prijzen: haar onbegrensde emoties.

De aanval op deze overzichtstentoonstelling is uiteindelijk onderdeel van het verzet dat groter is dan Björk zelf. Kunstcritici reageren op wat zij beschouwen als een angstaanjagende trend: MoMA zou haar erfgoed bederven door toe te geven aan populistische smaken en daarmee minacht ze haar 'ware' publiek.

Maar dit is niet echt van belang voor het publiek dat op de show af zal komen, en dat moet ook niet. Wat er wel toe doet is dat Björk een enorm complexe artiest is die in staat is om zonder contradictie allerlei stijlen en smaken in zich op te nemen en te vertegenwoordigen, en ze verdient een retrospectief dat dit weerspiegelt. Het is jammer dat het museum (misschien wel door de keuze of beperkingen van de ruimte of technologie) niet verder is gegaan dan het veilige audiogidsmodel toen ze gevraagd werd een ervaring te ontwerpen waarbij muziek de hoofdrol moest spelen. Dat betekent echter niet dat je de tentoonstelling zou moeten skippen. De tentoonstelling resoneert nog steeds met typische Björkness - een sterk gevoel van het hart, bloed en vlees.

Björk zelf vindt de tentoonstelling mooi. Tijdens de pre-opening vorige week, voordat de lawine van slechte persberichten begon, verscheen ze voor een paar seconden in een cactuskostuum. "Het was een grootmoedige en vruchtbare reis voor mij!," zei ze. Tientallen journalisten stormden op haar af na haar praatje, maar binnen enkele seconden was ze de deur al uit - de deur die zachtjes in het gezicht van de journalisten werd dichtgesmeten.

Michelle Lhooq schrijft veel voor THUMP en ze is in de ban van deze Björk mix - @MichelleLhooq