​Het filmkoppel dat door door Kim Jong-il werd ontvoerd om de Noord-Koreaanse cinema op de kaart te zetten

Sommige verhalen zijn populair omdat ze zo opmerkelijk zijn. Neem bijvoorbeeld het verhaal van de beroemde actrice Choi Eun-hee en filmmaker Shin Sang-ok, die in 1978 ontvoerd werden door Noord-Koreaanse geheime agenten in dienst van de beruchte dictator Kim Jong-il. Het is een bekend verhaal in Korea en het onderwerp van A Kim Jong-il Production, een boek uit 2015, en van reportages in This American Life en andere internationale media.

Toen ze werden ontvoerd, waren Choi en Shin gescheiden en had Shin een relatie met een jongere actrice. Choi werd gekidnapt in Hongkong, waar ze naartoe was gelokt onder het voorwendsel van een 'zakenreis'. Haar verdwijning was groot nieuws, en toen Shin naar Noord-Korea ging om haar te zoeken, werd hij verraden door een collega – die een Noord-Koreaanse spion bleek te zijn. In Pyongyang werd Choi (relatief) goed door behandeld door Kim Jong-il, die haar meenam naar feestjes om met haar te pronken. Shin, die probeerde te ontsnappen, werd naar een gevangenenkamp gestuurd waar hij vier jaar lang werd gemarteld en "heropgevoed". Toen het koppel werd herenigd, maakte Kim zijn plannen bekend: hij wilde dat het stel Noord-Korea beroemd zou maken om zijn films. Daarvoor gaf hij ze een blanco cheque, zodat ze de films konden maken die ze altijd al wilden maken.

De nieuwe documentaire The Lovers and the Despot werd gemaakt door filmmakers Robert Cannan en Ross Adam, en richt zich op interviews met Choi en geheime opnames die het stel maakte tijdens hun gesprekken met Kim Jong-il. In deze opnames impliceert hij dat ze op zijn bevel werden ontvoerd, en stelt hij vragen zoals waarom in Noord-Koreaanse films altijd iemand huilt. In de opnames zijn ook Shins plannen om te ontsnappen opgenomen. Het verhaal wordt gedramatiseerd aan de hand van reconstructies die met oude kodakcamera's zijn opgenomen.

Daarnaast zijn in de documentaire scènes te zien uit de films van het stel: aantrekkelijke en baanbrekende werken zoals de eerste romantische film uit Noord-Koreaanse ooit. Volgens Cannan en Adam gaat The Lovers and the Despot over filmmaken en het dilemma van alles krijgen dat je altijd al had willen hebben – behalve vrijheid. Na bijna een decennium in gevangenschap, wist het stel eindelijk te ontsnappen tijdens een trip naar Wenen, waar ze politiek asiel kregen van de Verenigde Staten. Ze kwamen uiteindelijk in Los Angeles terecht, waar Shin onder een pseudoniem werkte tot zijn dood in 2004.

Verhalen zoals The Lovers and the Despot zullen altijd interessant blijven om te vertellen op verjaardagen. De feiten over het regime van Kim dragen alleen maar bij aan het mysterie. De documentaire richt zich op zowel de geliefden als de tiran, hoewel de verkenning van de gevolgen van hun samenkomst hapert. De surrealiteit van het verhaal doet geen recht aan de gevolgen voor Choi en Shins leven, kunst en liefde. Ik belde onlangs met Cannan en Adam om te praten over hun film, de kracht van verhalen en het onwaarschijnlijke scenario van een dictator die cupido speelde.

VICE: Wat sprak jullie persoonlijk aan aan dit verhaal?
Robert Cannan: Het is een verhaal over een regisseur. Natuurlijk komen er wilde verhalen uit Hollywood, maar we hebben nog nooit zoiets bizars gezien in de filmwereld. Maar het was ook een faustiaans verhaal over verleiding en over weten hoe moeilijk het is om een film te maken, en in het bijzonder hoe moeilijk het is om films te financieren. Het gaat over een interessante morele kwestie. Hoe ver ga je om films te maken? We vroegen ons vooral af of Shin vrijwillig is meegegaan, een mogelijkheid we vanaf het begin voor open stonden.

Het verhaal dat ik in Korea hoorde, ging over Kim Jong-il's obsessie met de actrice, Choi. De film lijkt zich meer te richten op Shin.
Cannan: Ik vraag me af of dat komt doordat Choi, als actrice, beroemder was dan Shin. Shin was heel bekend, maar omdat zij een actrice was, is dat het verhaal dat iedereen kent. Het is alsof je vertelt dat Marilyn Monroe of Elizabeth Taylor een keer was ontvoerd en naar een ander land werd gebracht. Misschien is dat het. We zien het als een verhaal met drie hoofdpersonages. Het ging aanvankelijk over deze actrice en regisseur, maar we realiseerden ons als snel dat Shin was overleden en Choi nog leefd, en dat zij het verhaal zou vertellen. Voor ons was het eigenlijk een verhaal over deze drie levens die met elkaar verwikkeld raakten.

Hoe kwamen jullie aan de opnames?
Ross Adam: We wisten dat er een opgenomen bekentenis was, maar we kenden alleen die ene opname. Pas laat in de productie kregen we het voor elkaar om de overige opnames te vertalen, en toen realiseerden we ons pas dat de gesprekken tussen Kim en Choi soms zakelijk waren – denk aan productie en andere kleinigheden – maar dat er ook interessante aspecten van Kim Jong-ils karakter boven kwamen drijven en dat het ging over het spel tussen Shin en Kim. Nog belangrijker was de opname die we vonden waarin Shin in het Japans fluistert, terwijl hij gevangen zit in Noord-Korea. Hij vertelt zijn verhaal van begin tot eind, inclusief het moment waarop hij zich afvraagt of hij moet ontsnappen; of hij Kim Jong-il moet verraden. Dat werd een cruciaal deel van het verhaal.

Het klinkt alsof jullie vooral geïnteresseerd waren in de vraag of hij wel of niet vrijwillig meedeed aan het hele gebeuren.
Cannan: Er zijn zeker delen van de op de opnames die doen vermoeden dat Shin is gehersenspoeld, maar hij was ook een slimme en berekenende man. Hij beweerde later dat hij altijd het spel met Kim heeft meegespeeld, dat hij altijd van plan was geweest om toenadering tot Kim te zoeken zodat hij kon ontsnappen. Natuurlijk klinkt het als een smoes, maar wanneer Shin het zei geloofde je het. Het is daarom moeilijk voor ons om te peilen in hoeverre Shin een vrijwillig deelnemer was, die meer wilde dan films maken.

In de film lijkt hij niet echt mee te willen werken.
Adam: We wilden ons altijd op het idee richten dat dit waarschijnlijk onbetrouwbare bronnen waren. Choi is een actrice. Zouden we haar moeten vertrouwen of acteert ze? Kim Jong-il is natuurlijk een dictator die aan het hoofd van de Noord-Koreaanse propagandamachine staat. Hij is zeker niet te vertrouwen. Shin zelf was een meester in het vertellen van verhalen. Zijn hele carrière is daarop gebaseerd. Door de opnames is ons standpunt wel veranderd. We presenteren het materiaal zo objectief als we kunnen. Het publiek moet beslissen, maar de opnames waarin Kim Jong-il blijkbaar bekent, of in ieder geval impliceert, dat hij ze vanwege de films heeft ontvoerd, zijn aardig duidelijk.

Aan het begin van de film wordt er gekeken naar de driehoeksverhouding tussen Choi, Shin en Shins nieuwe vriendin. Die kon natuurlijk niet doorgaan toen Choi en Shin gevangen werden genomen, maar als ze herenigd werden, lijkt het liefdesverhaal op de achtergrond te raken, en ligt de focus meer op Kim Jong-il. Was dat een bewuste keuze of hebben jullie dat besluit gemaakt op basis van de informatie die jullie tot jullie beschikking hadden?
Cannan: Nogmaals, het was moeilijk om de balans te vinden in een verhaal dat in feite een thriller is, maar dat ook romantische elementen heeft. Voor ons was het geweldig dat dat element erin zat, het feit dat hun relatie zeer melodramatisch eindige, en dat ze herenigd werden op een aparte manier: door een dictator die cupido speelde. Als Kim Jong-il er niet was geweest, waren ze misschien nooit meer samen gekomen en als Shin niet zoveel had meegemaakt in het gevangenkamp om Choi te zoeken, had ze hem misschien nooit vergeven dat hij er met een ander vandoor was gegaan. We hadden dat romantische moment, waarin ze herenigd werden en vanaf dat punt weer een geweldig filmmakersduo waren, nodig. We hadden het gevoel dat we de opbouw naar de finale in de film meer als een thriller gestructureerd wilden hebben, omdat het vanaf dat punt een ontsnappingsverhaal wordt.

Zijn er Koreaanse reacties op de film geweest?
Cannan: Bedoel je uit zowel Noord- als Zuid-Korea?

Ik ga ervanuit dat niemand in Noord-Korea deze film te zien krijgt, dus laten we het maar over het zuiden hebben.
Cannan: De film komt in Zuid-Korea een dag eerder uit dan in de VS en het Verenigd Koninkrijk, dus daar komen we dan wel achter. Hij zal vast stof doen opwaaien, aangezien het best een controversieel verhaal is. Veel mensen twijfelen nog steeds aan Shins verhaal. Ik denk dat er op tv in Zuid-Korea wel over gesproken gaat worden.

Wat hoop je dat de mensen opsteken van de film?
Adam: Het is een film over verhalenvertellers. Het is een film die laat zien dat verhalen heel invloedrijk kunnen zijn. Waarom zou Kim Jong-il überhaupt een regisseur willen kidnappen? Ja, misschien omdat hij een heel eigenaardig individu was. [Maar het verhaal gaat ook over] hoe film gedachtes kan vormen, iets waar het Korea en Kim Jong-il allemaal om ging. Op die manier wordt de urgentie van de film op een gekke manier aangetoond. Maar we willen ook de verschrikkelijke schoonheid van Noord-Korea laten zien. Het is niet alleen maar een rare plek. De film eindigt met huilende mensen. Waarom huilen ze? Deels omdat ze overstuur zijn, deels omdat ze gedwongen worden om te huilen. Er zit een kracht in deze beelden, die denk ik soms verloren gaat in westerse media, die altijd klaarstaan om een karikatuur van Noord-Korea te schetsen. Dit zijn echte mensen, ook al acteren ze.
Cannan: Het is ook belangrijk voor ons om deze beelden aan het einde van de film te laten zien. Het allerlaatste wat je ziet is Kim-Jong-un. We willen dat mensen realiseren dat ze een gek, intrigerend verhaal hebben gezien over iets wat in het verleden is gebeurd, maar dat het verhaal van Noord-Korea zeker nog niet over is. De mensen leven nog steeds in dezelfde horrorwereld.

En zoals Ross zei, hoop ik dat mensen iets leren over de kracht van verhalen. Ik denk dat dit een handige manier is om te begrijpen waarom Noord-Korea zo succesvol is en hoe het ze is lukt om het volk zo lang onder controle te houden – tientallen jaren, en onder drie opeenvolgende dictators. Het vermogen om mensen te laten geloven in verhalen kan iets geweldigs zijn voor films en in kunst, maar het kan ook verschrikkelijk gevaarlijk zijn. Wij krijgen er ook mee te maken in de moderne westerse politiek. Dat zijn dingen die ook nu nog relevant zijn en waar we over moeten nadenken.