Deze plantaardige meth uit Afghanistan neemt de hele wereld over

In een woonkamer in Khayelitsha, een township in Kaapstad, zit een groepje mannen. Een van hen laat tijdens ons videobelgesprek een zakje met wit, kristalachtig poeder erin zien. “We roken hier al jaren tik, maar dit is iets nieuws,” zegt Maninja, die al langer meth gebruikt en in dit verhaal een gefingeerde naam heeft. “Het kost evenveel als normale meth, maar het effect is anders. Van het ene spul wordt je hyper, van het andere krijg je juist een wat verdoofd gevoel.”

Met ‘tik’ doelen ze op crystal meth, dat hier in Zuid-Afrika al gebruikt wordt sinds de jaren negentig. De afgelopen tien jaar was met name een variant populair die in Nigeria wordt geproduceerd, maar nu is er een nieuwe in zwang: meth uit Afghanistan. Deze ontwikkeling is exemplarisch voor de verschuiving in de methmarkt, die bijdraagt aan het feit dat deze drug wereldwijd meer dan ooit wordt gebruikt.

Afghanistan staat vooral bekend om zijn uitgestrekte papavervelden, die goed zijn voor zo’n negentig procent van de wereldwijde heroïne. Maar deze nieuwe Afghaanse meth is op planten gebaseerd, wat goedkoper en makkelijker is om te maken. En nu duikt het in de hele wereld op: van het zuiden en oosten van Afrika tot Irak, Iran en Turkije, en van Australië tot Pakistan, India en Indonesië.

Nu westerse troepen zich uit Afghanistan hebben teruggetrokken, en het land in een chaotische staat verkeert, dreigt er een narcostaat te ontstaan. Vanwege de opkomst van deze nieuwe meth komen internationale misdaadsyndicaten en corrupte functionarissen namelijk in een gespreid bedje terecht.

De efedra-plant leek altijd een wat nietszeggende struik te zijn die in bergen voorkomt, totdat men erachter kwam dat je het ook kunt gebruiken om meth te maken. Normaal gesproken moet je daarvoor onder meer pseudo-efedrine koken, dat eerst uit medicijnen wordt geëxtraheerd – een ingewikkeld, langdurig proces. Maar sinds Afghaanse drugsproducenten in 2017 met efedra begonnen te werken, konden ze ook meer en betere kwaliteit verkopen.

“Afghanen moesten deze medicijnen allemaal importeren en verschepen naar afgelegen gebieden,” zegt David Mansfield, die al dertig jaar veldonderzoek doet in de Afghaanse drugshandel. “Dat kostte erg veel – ze maakten op een gegeven moment vooral verlies. Maar met efedra zijn de productiekosten meer dan gehalveerd. Als gevolg daarvan zijn veel mensen ermee begonnen: een boer in een woestijngebied laat nu vaak niet alleen papaver groeien, maar ook efedra. Daar maakt hij dan efedrine van, wat hij weer doorverkoopt op de bazaar of aan labs.”

Het team van Mansfield heeft 448 efedrinelabs gezien in alleen al twee districten: Bakwa en Khash Rod. “Volgens de mensen die wij spraken kan er duizend ton per jaar worden geproduceerd. Wat meth betreft, kan het land wereldwijd meedoen – het is tien keer zo goedkoop te produceren als in Zuidoost-Azië, maar je kunt het verkopen voor dezelfde prijs.”

Omdat efedra-planten gewoon in de bergen groeien en geen geïmporteerde chemische stof zijn, gaan de Afghaanse drugsproducenten veel minder gebukt onder mislukte oogsten of de pandemie. “De efedrine-industrie heeft hun leven een stuk makkelijker gemaakt,” zegt Mansfield.

Meth wordt geëxporteerd via smokkelroutes die ook voor heroïne worden gebruikt. “Er bleek een overlap te zijn tussen de organisaties die heroïne importeren en die van Afghaanse meth. Ze lijken hun portfolio te diversifiëren,” zegt Jason Eligh, de auteur van een recent rapport over hoe Afghaanse meth in het zuiden en oosten van Afrika wordt verspreid. “Dat zien we aan de mensen die betrokken zijn bij deze nieuwe meth-handel, en nog duidelijker aan hoe vaak er meth- en heroïneverzendingen in dezelfde schepen worden vervoerd.”

De voornaamste exportroute uit Afghanistan gaat richting het westen, via Iran. Tussen 2019 en 2020 is de hoeveelheid meth die in Iran is aangetroffen verdubbeld, wat wordt toegeschreven aan de toevoer vanuit Afghanistan. Ook in Turkije hebben de autoriteiten grotere hoeveelheden meth onderschept.

Een andere route gaat richting de Pakistaanse kust, vanwaar het naar Afrikaanse landen als Kenia, Tanzania en Mozambique wordt gebracht. Vanuit die landen wordt het weer vervoerd naar de grootste drugsmarkt in de regio: Zuid-Afrika.

“Meth is hier heel goedkoop,” zegt Shaun Shelly, die aan de wieg stond van het eerste schadebeperkingsproject van Zuid-Afrika in 2014. “Als je een vaste klant bent en vijf gram per keer koopt, kost dat zo’n 150 rand per gram (8 euro). De maximumprijs is twee keer zoveel.”

Ondanks dat het niet eens hun eigen product is, lijken de Nigeriaanse drugsbendes zo’n grote vinger in de pap van Zuid-Afrika te hebben dat ook zij Afghaanse meth leveren. “Dit nieuwe spul op basis van efedra heb ik sinds afgelopen jaar,” zegt Maninja. “Ik heb het van een Nigeriaan gekregen. Hij heeft nog nieuwe klanten nodig, dus zei dat ik wat weg mocht geven.”

Pakistan is vooral een doorvoerpunt voor Afghaanse meth, maar het wordt ook daar steeds meer gebruikt, en doordat het aanbod er zo groot is kost het maar een paar euro per gram. In april schoot de Indonesische politie een verdachte dood, en werden zeventien anderen gearresteerd bij een operatie waarbij 2,5 ton Afghaanse meth werd buitgemaakt. Meerdere verdachten zaten al in de dodencel, en zouden vanuit daar hun zaken hebben geregeld.

Ook in Australië is de Afghaanse meth al opgedoken. Het is daar al langer populair, maar werd altijd geïmporteerd uit China en Zuidoost-Azië – en sinds kort ook uit Nederland. Eenmaal in Australië wordt het over het hele land verspreid door motorbendes. Afgelopen jaar vond de Australische douane een gigantische hoeveelheid vloeibare meth die verstopt zat in flessen mineraalwater. Uit forensisch onderzoek bleek dat de meth gemaakt was van een natuurlijke vorm van efedrine, wat erop wijst dat het uit Afghanistan kwam.

Het is voor smokkelaars aantrekkelijk om meth naar Australië te brengen, omdat ze het daar kunnen opslaan om vervolgens verder te transporteren naar Azië en Oceanië. Het komt er vaak via Iran. Criminelen misleiden Iraniërs die in Australië wonen geregeld door ze flessen mee te geven met handdesinfecterende gel of shampoo, dat vervolgens wordt opgepikt door hun compagnons.

De meth-business heeft de Afghaanse drugshandel stevig in het zadel geholpen, en ervoor gezorgd dat mensen die de planten oogsten, maar ook transporteurs, handelaren, molenaars, laboratoriummedewerkers en smokkelaars meer werk kregen. Dat geldt ook voor corrupte functionarissen en de Taliban, die een graantje van de winst meepikken. In Afghanistan zijn de winstmarges vrij laag – het echte geld valt er te verdienen door mensen die het product naar het buitenland exporteren.

Zodra de meth in Pakistan of Iran terechtkomt, begint de waarde te stijgen. “Over de grens smokkelen is erg duur, maar als je een grote hoeveelheid mee kunt nemen valt er veel geld te verdienen,” zegt Mansfield.

In het Werelddrugsrapport van de Verenigde Naties staat dat de belangrijkste fabrikanten van meth de Mexicaanse kartels zijn, gevolgd door de Chinese, Iraanse en Afghaanse producenten. Eligh en Mansfield denken dat Afghanistan snel de nummer één zou kunnen worden, omdat de productiekosten er zo laag zijn – er groeien meer dan genoeg wilde efedra-planten, en de producenten kunnen ongestraft hun gang gaan.

“Overal waar je in Afghanistan heroïne vindt, zou je ook meth kunnen aantreffen,” zegt Eligh. “Het is niet zo dat er in de toekomst een grote internationale stroom van Afghaanse meth gaat komen – het gebeurt nu al.”

Dit verhaal kwam tot stand met medewerking van Nomaphelo Mpambani en Machteld Busz, en verscheen oorspronkelijk bij VICE World News.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.