generaal pardon vreemdeling paspoort
Foto's met dank aan de geïnterviewden
Identiteit

Hoe het is om vreemdeling te blijven in het land waar je bent opgegroeid

In 2007 kregen ze een verblijfsvergunning, maar Nederlander konden ze niet worden. "Ik moest solliciteren met een cv waarop stond dat ik geen nationaliteit heb. Daar werd natuurlijk over doorgevraagd."

Vreemdeling. Dat klinkt als iets wat onbekend is, raar of niet verwant. Voor meer dan tienduizend mensen is het hun verblijfstitel, ook al wonen ze al meer dan twintig jaar in Nederland. Nederlander mogen ze zichzelf niet noemen, en ze bezitten geen paspoort. Bij het invullen van gegevens voor iets simpels zoals het afsluiten van een verzekering lopen ze daardoor al tegen problemen aan.

Het is een kwestie die al jaren speelt: door een generaal pardon kregen zo’n 27.000 asielzoekers in 2007 een verblijfsvergunning. Na vijf jaar zouden ze in aanmerking komen voor een Nederlands paspoort, maar in 2009 werden de regels om een paspoort te krijgen aangescherpt. Asielzoekers moesten ineens een geboorteakte en paspoort van land van herkomst voorleggen, maar voor tienduizend van hen bleek die eis onmogelijk. Ze bezitten dan wel een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd - wat betekent dat al jaren geleden is besloten dat zij definitief in Nederland mogen blijven - maar volledig burger zijn ze niet.

Advertentie

Vluchtelingenwerk Nederland startte daarom een petitie, die inmiddels meer dan 47.500 keer is getekend. Student en pardonner Yosef Tekeste-Yemane vroeg in Trouw en in het praatprogramma Op1 aandacht voor de situatie waar hij en duizenden anderen in zitten. De Tweede Kamer drong vorig jaar al aan op het verstrekken van een Nederlands paspoort aan de hele groep die onder het generaal pardon valt, en nam in februari daarover een motie aan. Staatssecretaris Ankie Broekers-Knol vertraagde een besluit daarover door te stellen dat er eerst een onderzoek nodig is: het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) moet eerst in beeld brengen welke mensen er precies problemen ervaren, en om welke reden dat is. Broekers-Knol wil nu alleen de groep die in 2007 minderjarig was (zo’n drieduizend mensen) een paspoort geven. De overige zevenduizend pardonners moeten het onderzoek afwachten.

Hoe voelt het om zonder paspoort door het leven te moeten gaan? Wat doet het met je als je ‘vreemdeling’ moet blijven in het land waar je bent opgegroeid? VICE sprak met vier pardonners over het moment dat ze zich realiseerden dat ze niet dezelfde rechten hebben als andere Nederlanders. 

IMG_5173.jpg


Noene (24)

Ik werk als redacteur en dit jaar waren we druk met de voorbereidingen rondom de Tweede Kamerverkiezingen. Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in politiek, dus meedenken over hoe we jongeren naar de stembus konden krijgen deed ik met veel liefde. In gesprek met mijn collega’s werd me gevraagd welke partij mijn stem zou krijgen. Ik vertelde dat ik niet mag stemmen. De blikken van mijn collega’s veranderden meteen. Niet mogen stemmen? Maar je spreekt de taal en je bent gewoon Nederlands, toch? Ze begrepen niet hoe dat mogelijk was. Toen besefte ik: ik mag mijn best doen om anderen naar de stembus te krijgen, maar mijn eigen stem is nooit gehoord. 

Van jongs af aan is ons aangeleerd dat we dankbaar moeten zijn. Dat heeft waarschijnlijk te maken met onze opvoeding, maar ook met de maatschappij. Het is ook iets wat we onszelf voorhouden: we mogen in Nederland blijven en daar zijn we ongelofelijk dankbaar voor. Maar hoe ouder ik werd, des te meer mensen ik ontmoette die ons verhaal niet kennen. 

Advertentie

Toen ik Yosef Tekeste-Yemane zag bij Op1 dacht ik: huh, zijn er meer mensen die in dezelfde situatie verkeren als ik? Toen mijn collega’s het over de uitzending hadden, vertelde ik ze met veel moeite dat ik een van die tienduizend pardonners ben. Dat was best lastig, want ik praatte er nooit over. Wellicht had dat te maken met die aangeleerde dankbaarheid. Ik realiseerde het me natuurlijk veel eerder, maar dit jaar had ik pas echt door hoeveel onrecht mij jarenlang is aangedaan.

Het niet hebben van een paspoort maakt dat ik me een tweederangsburger voel. En het maakt me onzeker - mag ik mezelf Nederlander noemen? Hoe kan ik me identificeren? Ik ben hier opgegroeid en hoe graag ik er ook bij wilde horen, voor mijn gevoel lukte dat vaak net niet. Ik kreeg namelijk niet dezelfde kansen als mijn klasgenoten en vrienden.

Nu zit ik in een WhatsApp-groep met andere pardonners en heb ik voor het eerst het gevoel dat ik begrepen word en deel ben van een groep. We begrijpen elkaar, want we hebben een soortgelijke jeugd en dezelfde kansen gehad. 

Vorige week zag ik ineens heel veel berichten binnenstromen in onze groepsapp. Blijkbaar had de staatssecretaris besloten dat een deel van de pardonners een paspoort krijgt. Ook ik zou een paspoort krijgen. Het nieuws kwam heel onverwachts en onaangekondigd, rond een uur of zeven ‘s avonds. Om eerlijk te zijn had ik niet verwacht dat ik het in mijn leven ooit nog zou meemaken. Ik probeerde altijd positief te blijven, maar ik had mij ook voorbereid op teleurstelling. Toen ik doorhad wat er aan de hand was heb ik echt even zitten janken. Mijn vriend was in de war, want het was toch goed nieuws? Maar ik had gemengde gevoelens. Mijn gezin kan nu een paspoort krijgen, maar anderen in de groep nog niet. Daardoor kon ik niet echt honderd procent blij zijn. Dat heeft te maken met ons gemeenschapsgevoel: we willen ervoor zorgen dat alle pardonners een paspoort krijgen. We hebben ons doel dus nog niet bereikt.

Advertentie

Heel mijn leven probeerde ik binnen de kaders te leven die voor mij waren opgesteld. Daardoor heb ik nog niet echt durven nadenken over wat ik zou doen als ik een paspoort krijg. Ik denk dat we er echt aan moeten wennen dat we binnenkort meer mogen. Ik ben vooral blij dat ik straks niet meer vijftien keer de gemeente of IND moet bellen, om te checken of ik iets wel mag doen. Ik kan niet wachten om volop mee te doen - kom maar op met alle plichten en rechten die ik als echte kaaskop krijg. 


PHOTO-2021-05-01-14-42-57.jpg


Levon (34) 

Op mijn twaalfde kwam ik met mijn familie vanuit Rusland naar Nederland. We woonden in meerdere asielzoekerscentra (azc), waar ik al snel Nederlands leerde. Op een gegeven moment ben ik brieven gaan vertalen voor andere Armenen in het azc. Ik volgde het nieuws en de politiek en probeerde de anderen te informeren over de ontwikkelingen, waaronder het generaal pardon. Na acht jaar in asielzoekerscentra te hebben doorgebracht kregen mijn familie en ik te horen dat we in Nederland mochten blijven. Een euforisch moment was dat, niet te beschrijven. Ik was destijds twintig. Na een tijdje kon ik mijn vreemdelingenpaspoort aanvragen, wat zou dienen als mijn reisdocument. De gemeente had een A4’tje op de balie geplakt, waarop de landen stonden vermeld die we konden bezoeken met ons vreemdelingenpaspoort. Dat waren uitsluitend landen in Europa, en sommige Europese landen waren ook niet toegankelijk. 

Vorig jaar bezochten mijn vrienden en ik Malaga. We huurden een auto en dachten een leuke trip naar Gibraltar te maken. Toen ik zag dat er een paspoortcontrole was, kreeg ik meteen een slecht gevoel. Hier hoor ik volgens mij niet te zijn, dacht ik. Dat had ik vooraf niet uitgezocht, maar ik bleek gelijk te hebben: aan de grens werd ik geweigerd. Hoewel ik er bij mijn vrienden op aandrong dat zij wel moesten gaan, weigerden ze dat zonder mij te doen. Ik waardeerde dat natuurlijk enorm, maar ik had het voor mijn gevoel voor de groep verkloot. 

Advertentie

Ook buiten vakanties moet ik er rekening mee houden dat ik niet overal naartoe kan. Ik woon vlakbij de grens met Duitsland, waar ik graag boodschappen doe. Bij controles moet ik mij identificeren met mijn vreemdelingendocument. Dan sta ik weer minstens een kwartier aan de kant van de weg, omdat ik in de ogen van de Duitse politie een asielzoeker ben die de grens probeert over te steken. Het blijft echt een bizar gevoel en het vreet wel aan me. Er komt natuurlijk ook wel schaamte bij kijken. 

Niet alleen reizen is een probleem, maar ook het kiezen van een studie en baan is een hele opgave. Toen ik op het mbo zat kon ik geen stage lopen, omdat ik nog geen papieren had in het azc. Vervolgens ben ik gaan kijken naar mijn mogelijkheden op het HBO, waar een rechtenstudie mij echt aansprak. Ik kwam er al snel achter dat veel beroepen voor mij niet mogelijk zijn: rechter of officier van justitie zou ik nooit kunnen worden. Ook een baan als notaris kan ik op mijn buik schrijven. 

Uiteindelijk ben ik voor vastgoed gegaan, een echte wittemannenwereld. Ik moest solliciteren met een cv waarop stond dat ik geen nationaliteit heb. Daar werd natuurlijk over doorgevraagd, want hoe is het mogelijk dat ik na meer dan twintig jaar nog steeds geen paspoort heb? Ik probeerde de situatie dan uit te leggen, maar merkte dat mijn verhaal in twijfel werd getrokken. Mensen worden wantrouwend en gaan dan liever voor een kandidaat die wel een nationaliteit heeft. 

Advertentie

We zitten niet meer vast in het asielzoekerscentrum, maar we worden nog wel beperkt in onze rechten. Emotioneel is dat zwaar. Ik heb al jaren het gevoel dat ik moet bewijzen dat ik erbij hoor, dat ik het verdien om dezelfde rechten te hebben. Ik probeerde dat gevoel jarenlang te onderdrukken, maar hoe ouder ik word, hoe meer ik ermee word geconfronteerd. Het doet mij oprecht pijn. 

Toen ik Yosef Tekeste-Yemane bij Op1 zag zitten en de moties werden aangenomen door de Tweede Kamer, werd ik hoopvol. Maar helaas kreeg ik vorige week te horen dat ik buiten de boot val, omdat ik tijdens het generaal pardon twintig jaar oud was. Ook aan mijn ouders en vrienden moest ik vertellen dat ze geen Nederlands paspoort krijgen. Ik wil graag positief blijven, maar ik ben de hoop eerlijk gezegd wel verloren.

PHOTO-2021-05-03-16-57-07.jpg



Dina (28)

Voor de meeste mensen is het vanzelfsprekend om hun grootouders regelmatig te zien, maar ik heb mijn familie in China nog nooit ontmoet. Na jaren in Nederland te hebben gewoond kregen we een verblijfsvergunning, waarmee we een reisdocument konden aanvragen. Ons reisdocument, oftewel het vreemdelingenpaspoort, lijkt op een gewoon paspoort, maar dan is het groen van kleur. En je kunt er minder mee - een stuk minder, bleek later. Maar in eerste instantie we waren er ongelooflijk blij mee: eindelijk zouden we vrij kunnen reizen, maar vooral ook onze familie kunnen opzoeken. We keken daar erg naar uit. Het was een enorme bureaucratische strijd geweest om het reisdocument te bemachtigen. Het werd ons echt moeilijk gemaakt. 

Toen we ons reisdocument mochten ophalen en ik ‘m open sloeg, schrok ik. ‘Geldig voor alle landen, behalve voor China’, stond erin. Reizen naar ons land van herkomst mochten we dus niet. Dat was teleurstellend en confronterend. We kregen dan wel een reisdocument, maar er zaten veel kleinerende voorwaarden aan verbonden. Er staat letterlijk: de houder van dit document bezit niet de Nederlandse nationaliteit. Je bent een vreemdeling. En dat is precies hoe ik me voel. 

Advertentie

Als middelbare scholier schaamde ik me. Waar anderen een identiteitskaart of paspoort bezitten om te laten wie ze zijn, vertelt mijn vreemdelingendocument me vooral wat ik niet ben en niet mag. In mijn puberteit raakte ik in een identiteitscrisis: ik vroeg me af waar ik bij hoorde. Ik heb eigenlijk nooit geweten hoe het voelt om bij een grote groep te horen of volledig geaccepteerd te worden. Ik kan je vertellen: dat voelt heel eenzaam. 

Nu is besloten dat ik een Nederlands paspoort krijg ben ik natuurlijk dankbaar, maar ik voel me ook een beetje belazerd. Er is nu verdeeldheid binnen gezinnen, wat de situatie echt oneerlijk maakt. Het probleem is nog steeds niet opgelost. Ik begrijp niet waar de keuze van de staatssecretaris op is gebaseerd. Het is gewoon niet logisch. 

Een van de eerste dingen die ik wilde doen zodra ik een paspoort zou krijgen, was met mijn ouders en broertjes onze familie in ons land van herkomst opzoeken. Helaas krijgen mijn ouders nog geen paspoort en kunnen zij dus niet mee. Het idee dat ik zonder hen naar mijn grootouders zou gaan, breekt mijn hart. Maar mijn grootouders verkeren in slechte gezondheid, dus we weten niet hoe lang zij nog met ons op de wereld mogen zijn

PHOTO-2021-05-01-17-19-57.jpg


Sevda (33)

In 2016 vloog ik naar Turkije voor een vakantie. Op het vliegveld in Istanbul werd ik bij de paspoortcontrole raar aangekeken. De controleur vroeg me wat dat ding in mijn handen moest voorstellen. Ik legde uit dat het een reisdocument was en ik gewoon een visum had gekregen van het Turks consulaat in Nederland. Hij keek zijn collega aan en rolde met zijn ogen. Andere passagiers liepen door zonder moeite. Ik schaamde me dood, alsof de hele wereld naar mij keek. Alsof ik niets voorstelde. Ik kon echt door de grond zakken. Uiteindelijk mocht ik er door, omdat mijn visum gewoon in orde was. Maar voor iemand die heel graag reist, is het wel vervelend om dit soort situaties steeds weer mee te maken. 

Op de weg terug kreeg ik op Schiphol weer gedoe. Op mijn reisdocument staat dat ik niet naar Bosnië mag, mijn land van herkomst. Er werd me gevraagd of ik me daar bewust van was, wat ik bevestigde. Ik weet dat het niet mag en zou het risico ook niet nemen. Toch werd er wantrouwend gereageerd en moest ik bewijzen dat ik echt in Turkije was geweest en niet stiekem was doorgereisd naar Bosnië. Om mezelf te bewijzen liet ik een kassabon zien van iets dat ik in Istanbul had gekocht, eigenlijk te gek voor woorden dat dat nodig was. 

Ik was negen toen ik met mijn vader en broertje vanuit Bosnië naar Nederland vluchtte. Op mijn twintigste kregen we een verblijfsvergunning. Ongeveer vijf jaar later besefte ik hoe vreemd de situatie was. Ik ben geen asielzoeker meer en ik mag blijven, maar ik kan geen Nederlander worden? Het voelde een beetje alsof ik een stap terug ging. Ik heb een aanvraag tot naturalisatie gedaan, maar die werd afgewezen. Het was heel zwaar voor mij om dat te accepteren, het voelde echt als een klap. Het was net alsof ik niemand mocht zijn.

Ik baalde er enorm van toen ik hoorde dat ik een van de zevenduizend mensen ben die nog geen paspoort krijgt. Ik vind het echt oneerlijk dat er zonder verklaarbare reden zo’n keuze wordt gemaakt. Ik was twintig toen ik mijn verblijfsrecht kreeg, dus ik verlies mijn recht op een paspoort alleen door mijn leeftijd. Het is leeftijdsdiscriminatie, een andere reden kan ik niet bedenken. Het voelt het alsof de staatssecretaris een spel met ons speelt. Ik heb altijd goed meegedaan in de samenleving, maar dat doet er kennelijk niet toe. Toch heeft het besluit me ook hoop gegeven. Misschien is dat niet verstandig, want ik wil natuurlijk niet worden teleurgesteld, maar diep van binnen geloof ik: dit gaat veranderen en goed komen. 

CORRECTIE (7 mei 2021): In een eerdere versie van dit artikel stond dat staatssecretaris Broekers-Knol een onderzoek wil laten uitvoeren door de IND. Dat klopt niet, het onderzoek wordt uitgevoerd door het WODC. Dat is aangepast.