Een belangrijke les van deze pandemie: verbouw je eigen voedsel

Diipti Jhangiani – een vrouw die in Bandra woont, een voorstad van Mumbai – liep een paar dagen geleden over een groot stuk land in haar wooncomplex. Op een oppervlakte van 150 vierkante meter groeiden tomaten, wortels, okra, spinazie en een heleboel andere groenten. Ze kwam er om wat kurkuma uit de grond te trekken. “Tijdens een crisis als deze zal er altijd een voedseltekort zijn voor arme mensen,” zegt de 34-jarige stadsboer en oprichter van landbouwstart-up Edible Gardens. “En ook als je het wel kunt betalen, zijn er soms tekorten. In de winkeltjes in de buurt hebben ze geen kurkuma meer, dus nu gebruik ik gewoon deze, die ik zelf verbouw.”

Een paar jaar geleden, toen Jhangiani lege openbare ruimtes begon om te bouwen tot gemeenschapstuinen (zoals die in haar eigen wooncomplex, drie jaar geleden), kreeg ze vaak te horen dat het een “lullige tuinierhobby” was. “Maar nu doet het me deugd dat mensen het steeds vaker hebben over het verbouwen van hun eigen voedsel, en het beheren van hun eigen afval. Er komen weleens oudere mensen langs voor bittere kalebas, omdat dat goed werkt om je bloed te zuiveren,” vertelt ze aan VICE. “Of iedereen echt anders aankijkt tegen stadsboerderijen zullen we pas zien als de lockdown voorbij is – dan zie je of mensen echt willen veranderen. Maar het is goed dat dit gespreksonderwerp eindelijk is aangeboord.”

De pandemie heeft over de hele wereld verschillende problemen extra onder de aandacht gebracht – van falende zorgstelsels tot de kloof tussen arm en rijk. Maar wat ook duidelijk aan het licht komt, is hoe bang we zijn voor voedseltekorten. In zo ongeveer ieder land met coronamaatregelen werd er de afgelopen tijd op los gehamsterd, en waar veel mensen alleen even tijdelijk geen toiletpapier of pastasaus konden kopen, zijn er ook een hoop die ondervoed raken.

De vrees voor voedseltekorten en inflatie, en de verstoring van de voedselvoorzieningen wijzen erop dat de mogelijkheid groot is dat we afstevenen op een ineenstorting. Organisaties als de Wereldgezondheidsorganisatie en de Verenigde Naties hebben al aangegeven wereldwijd grote voedseltekorten te verwachten. “Onzekerheid over over de beschikbaarheid van voedsel kan een golf van exportrestricties veroorzaken, waardoor er een tekort op de wereldmarkt ontstaat,” aldus een gezamenlijke verklaring van de VN Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO), de Wereldgezondheidsorganisatie en de Wereldhandelsorganisatie.

Ontwikkelingslanden lopen momenteel een risico op hongersnood en voedselrellen. Dominique Burgeon, de directeur crisissituaties bij de FAO, waarschuwde al dat de rijkeren deze voedseltekorten niet alleen als probleem van de minder bedeelden moeten zien. “Als er voedseltekorten ontstaan zullen de gevolgen over de hele wereld voelbaar zijn,” zei hij. Veel boeren kampen al met grote verliezen omdat ze door de lockdowns niet meer op hun land konden werken, en vanwege het tekort aan arbeiders zijn de kosten opgedreven en is de vraag juist gedaald.

In India had de lockdown onder andere tot gevolg dat arbeidsmigranten massaal terug naar hun dorp wilden. 37 procent van de Indiase bevolking behoort tot deze groep, die erg afhankelijk is van daglonen. De verwachting is dat hier veel geweld en onrust plaats zal vinden vanwege de voedseltekorten. “Dit is iets heel nieuws en moeilijk om te voorspellen,” zei Abdolreza Abbasian, een econoom van FAO. “De onzekerheid is momenteel het grootste gevaar.”

En juist in zo’n onzekere tijd als deze beginnen mensen het verbouwen van hun eigen voedsel een aantrekkelijker idee te vinden. Zoals Jhangiani dus, die een van de vele voorstanders is van zelfvoorzienend leven. Eigenlijk is er voor haar niet eens zoveel veranderd sinds de pandemie is uitgebroken. “Bij mij begon het ermee dat we ons afval zelf gingen verwerken, en van daaruit gingen we ook ons eigen voedsel verbouwen. In stedelijke gebieden zou je bijna overal wel stadsboerderijen kunnen opzetten, in elke straat of tuin,” zegt ze. “Je hebt er ook helemaal niet zoveel ruimte voor nodig, je moet alleen de techniek onder de knie hebben. Ik laat nu sapodilla’s en moerbeien groeien in containers.” Wat ook meer in trekt lijkt sinds de pandemie is uitgebroken, zijn keukentuintjes – waar de meeste mensen die in grote steden en dus kleine huizen wonen nu eenmaal snel op aangewezen zijn.

Het internet staat momenteel vol instructies waarmee mensen zelf vrijwel overal gewassen kunnen laten groeien. “Je hoeft maar om je heen te kijken om geschikte ruimtes te vinden: grasvelden, bermen, gemeenschapstuinen, het einde van een doodlopende weg,” schreef Palisa Anderson, een Australische restaurateur en boer. “En thuis kan het ook prima in gedeelde ruimtes.” En Jeanette Marantos, een journalist van de Los Angeles Times, schreef: “Voedselbanken krijgen veel meer aanvragen. Door nu voedsel te verbouwen zou je jezelf en anderen door de onzekere dagen kunnen helpen die voor ons liggen.”

Je eigen voedsel verbouwen is al langer een ding voor mensen die zelfvoorzienend willen leven, maar het lijkt erop dat veel mensen het nu ook als noodmaatregel zijn gaan doen. “Meer mensen denken na over waar hun voedsel vandaan komt, hoe makkelijk die keten verstoord kan raken en wat je daartegen zou kunnen doen,” zei landschapsarchitect Kotchakorn Voraakhom, die de grootste stadsboerderij op een dak heeft ontworpen van Bangkok, tegen de Thomson Reuters Foundation. “Mensen, planners en overheden zouden allemaal opnieuw ten rade moeten gaan hoe we in steden tegen stukken grond aankijken. Stadsboerderijen kunnen goed zijn voor de voedselzekerheid, de impact van klimaatverandering beperken en stress verminderen.”

De trend is ook interessant als je bedenkt dat de VN heeft voorspeld dat in 2050 twee derde van de wereldbevolking in steden zal leven. In veel westerse landen zijn zelfvoorzienende praktijken als permacultuur, hydrocultuur of stadslandbouw een manier om biologische producten te verbouwen, maakt het deel uit van een farm-to-table-project of is het gewoon een leuke of efficiënte manier om je tuin in te richten. Maar in landen als Singapore, dat erg afhankelijk is van de voedselimport omdat er amper lokale voedselbronnen zijn, zijn dit soort dingen ook een uitkomst om met voedseltekorten om te gaan.

Sommige experts denken dat de pandemie tot een aantal nieuwe trends kan leiden die waarschijnlijk zelfs blijvend zijn. “Het is belangrijker dan ooit om ons op een hyperlokaal voedselsysteem te richten,” zegt Anusha Murthy van Edible Issues, een platform over voedselsystemen. “Je eigen voedsel verbouwen is de beste garantie om er het hele jaar toegang toe te behouden. Stadstuinen kunnen een grote uitkomst zijn voor mensen die zich kunnen veroorloven. Het is ook slim om het te benaderen vanuit de gemeenschap. Om zelf in ons voedsel te kunnen voorzien, is het een belangrijke eerste stap om ten minste te weten waar het vandaan komt.”

Jhangiani voegt toe dat, hoewel je voor sommige dingen toch op de supermarkt blijft aangewezen, zoals granen of olie, je dit zelfvoorzienende idee ook op andere producten kunt toepassen. Je kunt bijvoorbeeld je eigen wasmiddel maken (met sinaasappel- en citroenschillen), je eigen schoonmaakmiddel (met water, zeepnoten en citroenwater) of zelfs tandpasta (met baksoda en kokosolie).

Sommige klimaatactivisten proberen het gesprek over zelfvoorzienend leven al jaren op gang te krijgen, maar dat gaat nu een stuk sneller. Misschien komt het door onze collectieve kwetsbaarheid dat we naar manieren zoeken om met onze onzekerheden om te gaan. In India zijn volgens Murthy stadsbewoners er in ieder geval toe gedwongen om hun lokale voedselsystemen beter te begrijpen. “Mensen grijpen terug op traditionele recepten en leren te koken met ingrediënten die ze normaal gesproken niet eens zouden gebruiken,” zegt ze. “Er zijn ook mensen die nieuwe dingen verzinnen op basis van wat ze beschikbaar hebben.” Ook staan er volgens haar sinds de pandemie beduidend meer mannen in de keuken.

De pandemie is misschien niet eens zo rampzalig voor de kleinere boeren, die nog altijd het grootste aandeel hebben in het voeden van de 1,3 miljard Indiase monden. De economische rampspoed blijft ze waarschijnlijk bespaard, en de verschuiving naar lokaal voedsel zou zelfs in hun voordeel kunnen werken. “Farm-to-table is in India niet iets voor hipsters, maar gewoon een traditie,” schreef journalist Samrat in zijn column voor de Indiase website Firstpost. “Het kan voor samenlevingen ook een manier zijn om veerkracht op te bouwen voor de keerzijden van de globalisering, waar de huidige pandemie een voorbeeld van is.”

Natuurlijk: de wereld zit momenteel diep in de problemen. Maar het is goed om te blijven beseffen dat iedere crisis ook lessen met zich meebrengt.

VICE blijft ook tijdens een pandemie verslag doen van de wereldwijde klimaatcrisis. Lees hier alle stukken rondom de Dag van de Aarde 2020, en hier wat we nog meer over klimaatverandering hebben geschreven.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE India.