Niemand legt voetbalcultuur zo goed vast als Willem de Kam

Voordat corona de boel verziekte, stond Willem de Kam elke wedstrijd van Feyenoord in De Kuip tussen de schreeuwende supporters foto’s te maken. Waar alle sportfotografen langs het veld de spelers en trainers zo goed mogelijk op de foto proberen te krijgen, richtte De Kam zich op woedende en uitzinnige supporters, afgestoken fakkels en verregende oude vrouwen.

Feyenoord is het onderwerp waar De Kam, als supporter van Feyenoord, de meeste foto’s van maakt. Maar de afgelopen jaren heeft hij zich ook daarbuiten ontwikkeld tot de beste fotograaf van voetbalcultuur in Nederland. Hij ging regelmatig op pad met ons van VICE Sports, maar maakte ook geweldige reportages voor onder meer Santos en Staantribune. Internationaal werd zijn werk ook geprezen door platforms als Soccerbible en Copa90.

Om erachter te komen hoe Willem zo goed is geworden in het vastleggen van voetbalcultuur, gingen we bij hem langs in zijn kantoor in de Rotterdamse haven. Daar spraken we over punkconcerten, een rappende Romelu Lukaku, het fotograferen van fanatieke supporters, en de mooiste aspecten van zijn werk als fotograaf.

VICE Sports: He Willem, hoe ben je eigenlijk begonnen met fotograferen?
Willem de Kam: De allereerste fotos die ik in opdracht maakte, waren voor de Rotterdamse lokale afdeling van 3voor12. Bij Waterfront, Rotown, al die kleine concertzalen in Rotterdam ging ik optredens fotograferen, vooral hiphop en punk. Ik dacht: zo krijg je gratis kaartjes en kan je vooraan staan. Kom maar door. Dat is meteen een goede training geweest, want er is weinig licht, en alles beweegt heel snel. Zeker bij punk en hiphop heb je zomaar een pit in je nek hangen, met het risico dat je een elleboog in je gezicht krijgt terwijl je een foto probeert te nemen. Dus het was wel goed om me staande te leren houden.

Hoe is de voetbalcultuur daar later bij gekomen?
Gaandeweg ging ik meer portretten maken, onder meer voor Hiphop In Je Smoel. Met een van die jongens had ik het idee om een voetbalmagazine op te richten, dat om de hele cultuur om het voetbal heen zou gaan. Toen kwam ik erachter dat Joris van de Wier al heel ver was met het oprichten van Staantribune. Daar ben ik bij het nulnummer betrokken geweest. Al vrij snel daarna begon ook Santos, toevallig in het ontwerpbureau waar ik in Rotterdam mee op kantoor zit. Die twee bladen waren, vond ik, niet met elkaar te combineren, dus toen ben ik vooral met Santos bezig geweest. Even later kwamen jullie van VICE Sports er nog bij.

Je hebt ook nog internationaal werk voor Soccerbible gedaan, met grote spelers als Romelu Lukaku. Hoe kwam dat tot stand?
Ik had voor Staantribune de derby’s van Katwijk en Spakenburg tegen IJsselmeervogels geschoten. Ik zat de statistieken van mijn website te bekijken en zag opeens een piek in bezoekers. Ik dacht: hé, waar komt dit nou weer vandaan? Het bleek dat mijn foto’s op Soccerbible waren gezet. Even later had Soccerbible een voetbaltoernooi in Amsterdam met Lukaku, waar ook foto’s bij moesten worden gemaakt. Hij zat toen bij Everton, waar hij heel goed was, dat weet ik nog wel. Hij was toen 21 en het interview ging deels over muziek. Lukaku vertelde dat hij alleen maar jaren negentig hiphop luisterde. Opeens begon hij hele verses van Jay-Z op te lepelen. Ik stond daar van: Ja man, dit is vet. Dit wordt een leuke baan zo.

Je hebt sindsdien met allemaal verschillende voetballers gewerkt, van Justin Kluivert tot de selectie van Feyenoord. Wat heb je geleerd van het omgaan met zulke spelers?
Het zijn allemaal jonge ventjes, die heel veel op zich af krijgen. Ik zit me dan de hele tijd te verbazen hoe volwassen dat soort gasten al zijn, vaak ook heel sociaal en behulpzaam. Maar hoe bekender mensen worden, hoe minder tijd je met ze hebt, hoe minder je kunt beleven met zo iemand. Met iets minder bekende mensen kan je wat gaan doen. Paardrijden met Kiki Musampa, om maar een voorbeeld te noemen. Als je maar een half uurtje met iemand hebt, is dat soms nauwelijks genoeg om het ijs te breken. Het blijft toch heel gek om zomaar een camera in iemands gezicht te douwen.

Wat voor trucjes gebruik jij om die ongemakkelijkheid zo snel mogelijk te laten verdwijnen?
Bij interviews wil ik er al tijdens het interview bij zijn. Dan kan je iemand al helemaal laten wennen aan je aanwezigheid. Wat ik ook altijd wel een goeie vind, is dat je iemand in het begin heel duidelijke aanwijzingen geeft. Dat kan heel simpel zijn. Maar dan heeft iemand in ieder geval een idee van wat ‘ie moet doen. Dan blijf ik daarna gewoon door die zoeker kijken, en geef ik helemaal geen aanwijzingen meer, om te kijken wat er gebeurt. Daar reageert iedereen anders op, maar het geeft wel een soort eigenheid. Het laat meer de persoon zien.

Je maakt in je vrije tijd veel foto’s bij Feyenoord. Hoe ben je supporter van die club geworden?
Mijn ouders namen me vroeger wel eens mee naar de open dag van Feyenoord, maar het is niet zo dat ze me zaten te pushen. Zelf houden ze helemaal niet zo van voetbal. Tijdens het WK in 2010 stond ik ergens buiten voetbal te kijken, en toen dacht ik: ja, je kunt dit wel eens in de paar jaar voelen, maar als je nou weer eens echt naar je club gaat, dan voel je die spanning en gekkigheid elke week.

Je bent dus eigenlijk pas relatief laat echt gaan supporteren.
Jazeker! Ik herinner me nog dat ik voor het eerst in jaren weer naar Feyenoord ging, met mijn broertje en een paar vrienden. Dat was toen Koeman nog trainer was, met Guidetti in de spits. Het was de wedstrijd dat Guidetti zijn shirt uittrok tegen RKC, waardoor hij rood kreeg en de week erna geschorst was tegen PSV. Het regende de hele avond door, en we speelden gelijk, maar we kwamen thuis en dachten: ja man, dit gaan we vaker doen.

Hoe ben je begonnen met fotograferen in de Kuip?
Ik ging steeds vaker, ook als die andere jongens niet gingen, want ik moest er gewoon heen van mezelf. Ik dacht: anders ga ik wel gewoon foto’s maken, dan maakt het verder ook niet uit of ik in mijn eentje ben of niet. Dan heb ik een opdracht voor mezelf. Op een gegeven moment kocht ik zo vaak losse kaarten, dat ik beter gewoon een seizoenskaart kon nemen.

Nu sta je tussen de schreeuwende supporters foto’s te maken. Maar fanatieke supporters zitten daar niet altijd op te wachten. Hoe zorg je dat je niet een klap op je bek krijgt?
Ik ben wel door schade en schande wijs geworden, haha. In ieder geval moet je de mensen niet belachelijk maken. Op een gegeven moment waren er best veel mensen die tijdens wedstrijden spelletjes op hun telefoon zaten te spelen. Daar ging ik foto’s van maken. Maar iemand had zichzelf herkend op een foto die ik online had gezet. Ik werd in het stadion op mijn schouders getikt door iemand, die zei: “Je wordt gezocht.” Dat was wel effe schrikken. Ik ben maar meegelopen. Daar stond een deel van de oudere garde. Die legden me uit dat de groep groot is, dat je daarvan niemand in de zeik moet nemen. Daar werd ik wel even zenuwachtig van. Dus ik heb die foto snel van internet verwijderd. Daarna was het, geloof ik, wel oké. Toen besefte ik: je bent een van de supporters, dus je moet anderen niet de maat nemen. Eigenlijk was ik er ook wel blij om, dat ik in een omgeving zit waar mensen het gewoon tegen je zeggen als iets ze niet aanstaat.

Weet iedereen om je heen inmiddels wel dat jij de jongen bent die foto’s loopt te maken?
Nu wel, maar een van de eerste keren dat er grootschalig vuurwerk werd afgestoken, stond ik onderaan vak S. Het is daar heel druk met supporters, en dat is wel een plek waar je je moet gedragen. Ik was gewend om gewoon foto’s te maken, en daarna te zien wat er gebeurt. Ik fotografeerde naar achteren toe, want daar gebeurde van alles met dat vuurwerk. Maar toevallig trok iemand net zijn bivakmuts af, en die dacht dat ik hem fotografeerde, terwijl ik hem helemaal niet had gezien. Hij begon te schreeuwen: “Opdonderen met die camera! Wegwezen!” Toen werd ik in een keer bij mijn nek gepakt en van het vak naar beneden verplaatst. Ik stond wel even te trillen.

Wat gebeurde er toen?
Nou, veel van die jongens vinden het ook wel weer leuk om die foto’s te zien. Ik kende gelukkig wel iemand die in de buurt stond en die zei: “Hij is wel oké, laat hem maar.” Daarna hebben we samen, voor de zekerheid, alle foto’s gewist, zodat er toch niks meer tussen stond waarmee mensen problemen konden krijgen. Dus de mensen die herkenbaar op de foto staan, probeer ik wel altijd te benaderen of om te vragen of het oké is dat ik die foto online gooi. Gaandeweg ken ik steeds meer mensen en kan ik beter inschatten wie het wel en wie het niet leuk vindt.

Tegenwoordig maak je soms ook foto’s voor Feyenoord zelf, voor de officiële kanalen. Hoe was het toen je door de club werd benaderd?
Ik weet nog wel dat ik daar heel, heel, heel erg blij mee was. Ik dacht: ja man, ze zien het en vinden het vet. Het hoogtepunt was vorig jaar tijdens de Europa League tegen de Glasgow Rangers, dat het spandoek gefotografeerd moest worden van bovenaf. Ik mocht in de lichtmast klimmen om het vanuit daar te fotograferen. Als je daar bovenin zit, hoor je het geluid van de supporters niet meer als losse stemmen, maar wordt het echt een geheel. Ik weet nog dat ik bij het naar beneden klimmen af en toe even bleef hangen, omdat het zo vet was. Dat ga ik nooit meer meemaken.

Je bent ook bezig met het fotograferen van de Nederlandse uitvakken. Waarom ben je daarmee begonnen?
Ik vind het belangrijk om er foto’s van te maken, omdat het niet in beeld gebracht wordt. Het is  er zo’n waanzin. Dat is visueel heel interessant. Als je met de bus moet in een combi, moet je een uur of vier uur voordat de wedstrijd begint verzamelen bij het stadion. De bus dumpt je bij het uitvak, in een omheind stuk, waar je als je mazzel hebt kunt pinnen om iets te eten te krijgen. Maar er komt 800 man in een keer aan, daar zijn die horecapunten niet op berekend. Alles staat meteen vol. Er is nooit drank, hooguit een colaatje als je geluk hebt. Als je het vak opgaat, moet je door tunnels, naar tribunes met hekken ervoor, netten, plexiglas. Je wordt na de wedstrijd meteen weer in de bus gekieperd, en dan sta je na vier uur weer bij het stadion. Er zijn dagen dat ik bij terugkomst bij de Kuip dacht: ik moet nou wel eens wat eten. In principe zou ieder normaal mens zeggen: “Je bent niet goed als je dit doet.”

Op tv laten de camera’s altijd uitzinnige uitvakken zien, en dan denk je als kijker: die hebben de dag van hun leven. Maar er zit dus een hoop onzichtbaar gezeik achter.
Klopt, je hebt het goed als je eenmaal op de tribune staat. Maar het decor erachter is zo fascinerend dat je alles kunt gebruiken voor de foto’s. Mensen worden door die kooien en tunnels in zo’n rare omgeving gegooid. Als jouw insteek is: ik wil gewoon naar alle wedstrijden van mijn club, dan moet je naar uitvakken. Maar eigenlijk slaat het nergens op.

Mis je het dat je nu niet naar het stadion kunt gaan?
Ja, dat is eigenlijk een van de weinige dingen die ik mis. Net iets te veel mensen, in een net iets te kleine ruimte, die allemaal net iets te zat zijn en een geluid produceren dat net iets te hard is voor je oren. Dat je er een ruis van in je oren krijgt. Dat je zelf net aangeschoten op en neer staat te deinen en het publiek ontploft omdat er iets is gebeurd. Dat mis ik wel, ja.

Waar haal je het meeste plezier uit in jouw werk als fotograaf?
Het belangrijkste voor mij is dat je als fotograaf iedere dag in andere wereldjes kan duiken. Daar is voetbal er een van, en ik vind het superfascinerend. Maar ik vind het ook interessant om voortuinen te fotograferen in gemiddelde Nederlandse wijken, of om een directie van een bedrijf vast te leggen. Je kunt iedere dag iets anders zien of doen. Omdat je binnen zo’n wereldje dan mensen fotografeert met een bijzonder verhaal, zit je er gelijk zo diep in dat je kunt voelen wat er gaande is. Daardoor krijg je een veel breder beeld van heel Nederland. Het is heel fijn om als een soort toerist overal doorheen te lopen, omdat alles nieuw en bijzonder is. De avonturen die je erdoor beleeft, zijn minstens zo leuk als een goede foto. Dat heb jij met VICE natuurlijk precies hetzelfde. Je kunt goed schrijven over een avondje op de tribune bij Lanaken, maar alleen voor dat moment al zou je het doen.

Helemaal mee eens. Heb je nog een doel voor de komende tijd?
Ik wil de serie over de uitvakken nog afmaken, maar denk verder niet per se aan een groot project. Kijk, toen ik voor VICE naar Eindhoven ging, met de uitsupporters van FC Volendam, was dat een van de momenten waarop ik me het allergelukkigst voelde met mijn baan. We waren er op reportage om de kleinste hoeveelheid uitsupporters van Nederland vast te leggen. Ze waren met twintig man, maar ik werd er zo blij van. Eigenlijk gebeurde er precies hetzelfde als wat er bij Feyenoord gebeurt, maar dan op een superkleine schaal. Misschien is mijn doel wel om zulke dingen te blijven meemaken, en dat ik daar dan zo blij van kan blijven worden.

-

Naast onze geschreven verhalen en video's hebben we ook een podcast: De Wereld van VICE Sports. De afleveringen zijn hier te luisteren bij Apple of hier op Spotify: