Dit is het ultra-exclusieve afscheidsinterview met de Neutrale Kijkers

Lang, lang geleden waren er eens twee jonge schrijvers te gast bij een online talkshow over voetbal. Een van die jonge schrijvers was ik, de andere was Peter Buurman (de Speld, Promenade, de roman Een Goede Nachtrust) en de talkshow werd gepresenteerd door Yordi Yamali. Het klikte destijds dusdanig goed tussen Yordi en Peter dat ze na de opnames contact hielden, en toen er onvoorzien vlak voor het WK-voetbal van 2018 een gat viel in de agenda van Yordi vroeg hij hoe Peter in z’n tijd zat, en of hij het hem een leuk idee leek om samen een podcast te maken over dit aanstaande toernooi.

Dit bleek een uitstekend idee. Althans, dat Yordi en Peter samen doorgingen. Want, kritische noot: hoe goed is het idee van een podcast over voetbal nou echt, objectief gezien? Voetbal is bij uitstek iets waar iedereen naar kijkt en een mening over heeft, maar tenzij je echt iets toe kan voegen – in de rol van journalist, of als insider op een andere manier – doe je verder niemand buiten je vriendenkring echt een plezier met het verspreiden van deze mening. 

Peter en Yordi zijn allebei niet echt journalist, en ook niet echt insiders op een andere manier. Bovendien wisten de landen die zij supporten – Nederland en Turkije – zich niet eens te kwalificeren voor het toernooi in Rusland. Hoe leuk is de poppenkast van het internationale topvoetbal als je niet instinctief op de banken klimt zodra er gescoord wordt? Op precies deze vraag hebben Yordi en Peter hebben in uiteindelijk ongeveer tweehonderd afleveringen, verspreid over meerdere seizoenen en toernooien, op een unieke manier een antwoord op proberen te vinden in hun podcast Neutrale Kijkers, die samen met het EK ten einde kwam. 

“Als de vraag wat voetbal nou zo leuk maakt makkelijk was, hadden we geen tweehonderd afleveringen gemaakt, denk ik,” vertelt Peter als ik de jongens bel en vraag of ze het antwoord voor zichzelf inmiddels duidelijk geformuleerd hebben. “Maar wat ik heb geleerd in al die afleveringen is dat voetbal vooral vet is omdat het een venster op de wereld kan zijn, waardoor je veel over jezelf kunt leren. Yordi en ik hebben eigenlijk altijd een voorkeur voor de underdog gehad. In een wedstrijd is dat leuk omdat het kan zorgen voor spanning en voor verrassingen, maar dat geldt echt niet alleen voor voetbal. Iemand iets zien doen waar iedereen van denkt dat het nooit gaat lukken zorgt altijd voor de mooiste verhalen.” 

Wat Peter hier zegt geldt in meer of mindere mate ook voor Neutrale Kijkers zelf. Als je probeert uit te leggen wat de podcast zo succesvol maakt, kom je tot de conclusie dat het leuk is omdat het in de basis verschilt van alle andere randprogrammering rondom voetbal. Waar in gerenommeerde en goed bekeken televisieprogramma’s oeverloos gezanikt wordt over wat het juiste systeem is voor een ploeg, krijgt voetbalprofessor en hoofdredacteur van voetbalinstituut VI Pieter Zwart in elke uitzending van Neutrale Kijkers precies een minuut om iets inhoudelijks te zeggen. En waar oud-profs en commentatoren overal waar ze komen spreken alsof zij de waarheid in pacht hebben, is het niet uitzonderlijk dat Yordi en Peter een aflevering beginnen met een rectificatieronde van vijftien minuten waarin ze tot in de puntjes uitleggen welke fouten ze de week ervoor hebben gemaakt. Het is bij vlagen satire, of nee, meer een parodie, gericht op de vastgeroeste en lui-makende gedachte dat de voetbalindustrie en het vermaak daaromheen goed is, alleen maar omdat er veel mensen naar kijken.  

Zoals bij zo veel in het leven is dit volgens Yordi goed uit te leggen aan de hand van een meme. “Er is zo’n domme cartoon van mensen die op een plank staan en niet doorhebben dat alle machthebbers vallen wanneer het volk een stap opzij doet. Daar moet ik vaak aan denken als ik kijk naar vaste analisten. Hoe kan het dat de mensen die hier mee bezig zijn en een groot publiek en een groot budget hebben, nooit plezier en nieuwsgierigheid uitstralen? Neem als voorbeeld Marco van Basten. Hij zit bij de NOS en pakt daar z’n geld, maar je krijgt nooit het idee dat hij echt heeft gekeken naar de wedstrijden waar hij over praat. Zonder gevolgen. Volgend jaar gaan we naar Qatar en dan zit ieder programma weer te vechten om zijn mening, die hij vervolgens niet eens geeft. Ach, misschien is hij ook gewoon bezig met een kunstproject en is hij degene die zich het hardste afvraagt hoe lang hij door kan gaan voor iemand een keer vraagt of het niet eens tijd wordt om te stoppen.” 

Zoals gezegd begon de reis van de Neutrale Kijkers bij het wereldkampioenschap in Rusland, maar behandelden ze in latere seizoenen ook de reguliere competities. Eerst de grootste clashes ter wereld, maar na de zoveelste saaie Manchester Derby of topper in Italië daalde het besef in dat, hoe kan het ook anders, ook in het voetbal het grootkapitaal de zwaarste vijand is. De beste (en daarmee op papier de leukste) spelers spelen bij de teams waar het meeste geld wordt verdiend, maar omdat met dat geld zoveel druk komt kijken, ligt in die wedstrijden de focus niet op vermaak maar op het maken van zo min mogelijk fouten. Een crime voor de neutrale kijker, en een van de redenen dat Peter en Yordi in latere seizoenen liever naar obscure wedstrijden keken, ver weg van betaalmuren en ongeïnteresseerde analisten. 

“Het voelde soms bijna een beetje activistisch, zeker als iemand riep: ‘waarom zou je in godsnaam op je vrije dag naar een wedstrijd in de tweede divisie van Portugal kijken?’,” vertelt Peter, als we het hebben over waarom we niet wegzappen bij saaie topwedstrijden. “Maar die vraag komt voort uit de gedachte dat al het onverwachte altijd een doel moet dienen, terwijl: er is nooit iemand die je vraagt wat je in godsnaam doet als je naar de twintigste Marvel-film gaat. Die vragen worden namelijk alleen gesteld bij dingen die niet massaal worden omarmd. Maar die wedstrijd die we in Portugal hebben gekeken, was voor een select groepje supporters een van de mooiste dagen van hun leven. Dat je daar invalt als kijker zonder vooraf een idee te hebben van waar je naar gaat kijken, is zo vet. Hierin is het voetbal een extreme weergave van wat er gebeurt in de mediawereld als geheel. Het draait om een zieke, totale focus op de top, op de massa en op aantallen. Nieuwsgierigheid wordt hier door platgestampt, dat kun je kijkers niet kwalijk nemen. Mensen willen toch weten wat ze gaan krijgen, voor ze ergens met aandacht en zonder vooroordeel naar kijken.”

Het grote geld en het belang van cijfers is niet alleen in het voetbal en op de televisie iets wat Yordi en Peter stoort. Sinds ze begonnen met hun podcast heeft het die industrie ook volledig overgenomen, en de vraag “hey, hoe veel verdienen jullie hier eigenlijk mee?”, is voor hen een van de redenen dat het tijd wordt om wat anders te gaan doen. Al maakten ze hun eigen podcast met hulp van sponsoren als Zalando en auto.nl natuurlijk ook niet helemaal voor niets.

“Ik heb het gevoel dat iedereen die creatief is zich ook direct moet presenteren als ondernemer,” vertelt Peter, op de licht geërgerde toon die trouwe luisteraars goed kennen. “Dan komt Sander Schimmelpenninck voor de tiende keer in de krant om te vertellen over z’n podcastproductiebedrijf en zegt hij dingen als ‘we willen de podcast in Nederland volwassen maken’, terwijl het precies nul keer gaat over de inhoud. Want waar gaat zijn podcast nou eigenlijk over? Ik heb het gevoel dat alle makers alleen nog maar kunnen praten als VVD-transitiemanagers en ik vind dat echt vreselijk. Zorg gewoon dat je creatieve werk op orde is, want het is echt niet zo raar dat mensen willen betalen voor iets zolang het goed smaakt, en je hebt zeker Sander Schimmelpenninck niet nodig om dit uit te leggen. Het is gewoon duidelijke luchtfietserij van gasten die dit zien als een hippe markt die leeg te trekken is, terwijl het volgens mij veel beter was geweest als ze allemaal weg waren gebleven.”

Als ik begin over balans, en over dat er in het medialandschap genoeg ruimte is voor zowel programma’s als Tegenlicht als programma’s waarin Jaap van De Gouden Kooi zichzelf van een duikplank naar beneden stort, fluit Yordi me terug. “Ja, dat klopt misschien. Maar wat het wel is, Wouter, wij kwamen binnen in een landschap waar ze dit bij bij Dag en Nacht Media een leuk idee vonden. De mensen daar zeiden: ‘ja jongens, probeer het gewoon.’ Maar je denkt toch niet dat een nieuwe Yordi en Peter die met een vergelijkbaar plan aankloppen nog dezelfde kans krijgen? Je gaat het gewoon niet meer redden. Als we nu de cijfers zouden inleveren die we tijdens de eerste weken hadden aangeleverd, waren we ook weggestuurd met de boodschap dat we het leuk geprobeerd hadden, maar dat we dit voortaan lekker op ons zoldertje moeten gaan doen. We zijn maar een klein landje, met een taal die weinig mensen op deze wereld spreken, en het wordt erg moeilijk om daar nog tussen te komen. Het kan, natuurlijk kan het, maar weet dat er altijd ongeïnspireerde en ongeïnteresseerde mensen zijn die jou in de weg gaan zitten.”

Peter vult aan: “Ik denk dat het in de praktijk gewoon enorm tegenvalt hoeveel ruimte er actief geboden wordt aan experiment. We leven niet voor niets in een land waar de VVD de dienst uitmaakt. Als het erop aankomt zijn boekhandels en musea dicht maar de vliegvelden open. Podcast voelde drie jaar geleden veel meer als een medium waarop het experiment gevierd werd. Als dit is wat ‘het volwassen maken van de podcastwereld’ betekent, zijn we echt op het juiste moment gestopt, want in die volwassen wereld is het niet echt gezellig.”

Hoog tijd om uit te stappen dus, en met veel plezier terug te kijken op de afgelopen jaren. “Op dit moment voel ik me vooral trots dat we het altijd leuk hebben weten te houden, en dat het zo natuurlijk is gegaan. Dat heb je wel nodig. Dag en Nacht zag het zitten, Peter had zin en tijd, illustrator Barry Pirovano vond het leuk, Pieter Zwart wilde meedoen, maar vooral het contact met de luisteraars is mooi. Ik kreeg een berichtje van iemand die doodziek is geworden in de jaren dat we de podcast hebben gemaakt. Als iemand als hij dan zegt dat hij in die periode plezier heeft weten te halen uit iets wat wij tweehonderd afleveringen hebben gemaakt, naar aanleiding van de vraag ‘heb je zin om met mij over voetbal te praten?’, dan is dat heel fijn,” sluit Yordi af. “Ik ben ook trots, en blij dat het gelukt is, maar vooral ook moe,” voegt Peter toe.  “Ik wil niet zeggen dat ik weet hoe die Engelsman die bier aan het drinken was door de billen van z’n medesupporters zich voelt, maar wel dat ik me gaar voel.”