Maskers en trance, van Tiruvannamalai tot de Anti-Atlas

Als de westerse samenlevingen vandaag de dag steeds minder gelovig zijn, dan is dat met een reden. De storm aan schandalen en conflicten omtrent de verschillende dogma’s binnen de bekendste monotheïstische religies hebben er vast iets mee te maken. Een enquête van het Pew Onderzoekscentrum vroeg mensen uit 27 landen of ze vinden dat religie een minder belangrijke rol speelt in hun land dan 20 jaar geleden. In de meeste landen uit de bevraging, attesteerden mensen dat de rol van religie verkleind is. In België is het katholicisme, het meest wijdverspreide geloof in het land, al enkele decennia aan het ‘afnemen in populariteit’ en (bijna) niemand gaat nog naar de zondagsmis. 

Maar het sublieme, het goddelijke, leeft niet enkel binnen het monotheïsme. De invloed van zogenaamde heidense culturen (dus polytheïstische geloven, in tegenstelling tot het christendom, de islam, het jodendom nvdr.) is nooit echt volledig verdwenen. De mens heeft al altijd, sinds het begin der tijden, in een bovennatuurlijke kracht geloofd. En enkele van die tradities hebben het overleefd tot op vandaag, ergens tussen mysticisme, folklore en intense verafgoding in. 

Velen hebben een bijzondere bewondering voor deze gebruiken. Dat geldt ook voor Yannick Cormier (48) die bedachtzaam fotografeert sinds 1999. “Ik ben al twintig jaar aan het reizen om deze beelden te vinden,” legt hij uit. “Ik had een interesse voor visuele kunst van een vrij jonge leeftijd, vooral voor film en tekenkunst. Maar ik koos uiteindelijk voor fotografie omdat ik dacht dat dat de meest geschikte manier was om intens te kunnen leven en reizen.” Doorheen zijn reizen, die hem al in India, Portugal, Spanje en Marokko brachten, is er één onderwerp dat in zijn fotoseries spreekt: paganisme. 

VICE sprak met hem om de verschillende rituelen die hij vastlegde tijdens zijn reizen, en de ontmoetingen in zijn leven, beter te kunnen begrijpen. 

VICE: Hé Yannick, van waar komt die focus op het heidense in je werk? 
Yannick Cormier: Wat mij interesseert is dat deel van de mensheid die een sterke fysieke en psychische link heeft behouden met de natuur en de rest van de levende wereld. Er is ook dat proberen om in steen bepaalde beelden of symbolen te graveren om, zeg maar, een snede te maken in de werkelijkheid. Tot op het punt waar je, met helderheid iets anders ziet dan wat men in het algemeen ziet als de werkelijkheid. Er is ook de kwestie van verborgen identiteiten en waarneembare verschijningen. Voor mij zijn rituelen een van die dingen die de mensheid redden en zo mooi maken. Hoewel de pijn soms echt voelbaar is, helpt het de mensen eerbiedig te leven, om betekenis te vinden in hun leven en dichter bij hun ‘ware aard’ te komen. Ik hou van mensen die hun leven leiden door het alledaagse te mythologiseren.

Welke praktijken hebben de grootste indruk op je nagelaten?
De extreem intense. De Karthigai deepam in het stadje Tiruvannamalai, in het zuiden van India, bijvoorbeeld, waar men bij het vallen van de nacht een gigantische ketel gevuld met enkele tonnen ghee in brand steekt. Op dat moment gaan zo’n honderd duizenden volgelingen allemaal in een staat van trance. Er is ook het Dassarafestival in Kulasekharapattinam, ook in het zuiden van India. Duizenden mannen en vrouwen kleden zich op om het moment dat de godin Durga de demoon met het hoofd van een buffel doodt, na te spelen. Alles wordt er uitgebeeld: godinnen, buffels en andere - nogal vreemde - dieren, goden, asceten, paardenmensens, jonge stammeisjes en allerlei soorten demonen… Uiteindelijk, in Piornal in Spanje, is er het Jarramplasritueel, waar men rapen gooit op de zondebok genaamd Jarramplas. Dat doen ze om al het kwade te verdrijven. Natuurlijk bestaan er nog veel meer.

Hoe lang doe je zo over een fotoproject?
Voor mijn serie Dravidian catharsis heb ik 15 jaar doorgebracht in het zuiden van India in Tamil Nadu, waardoor ik mezelf kon onderdompelen in de symbolische en mythologische wereld van de Tamil. Voor Tierra Magica ging ik vaak heen en weer tussen Frankrijk, Spanje en Portugal, van 2017 tot 2020.

Je Dravidian Catharsis serie richt zich vooral op volkeren die Dravidisch spreken. Wat maakt deze cultuur zo speciaal?
De Dravidische talen zijn er vandaag nog enkel en vooral in het zuiden van India. De voornaamste daarvan zijn Tamil, Kanara, Telugu en Malayalam. Zuid-India heeft altijd een eigen geschiedenis gehad en beschermd.  In Tamil Nadu zijn ze ervan overtuigd dat ze de eerste inwoners waren van India en Tamil, de taal, die al enkele duizenden jaren oud is, blijft een sterk culturele grondvest. Al sinds de oudheid draait het bestaan van de Tamil rond de tempels, met hun hoge torens gedecoreerd met delicate beeldhouwwerken. Er bestaan er ook cultussen die je nergens anders kunt vinden, zoals de verering van de goden, godinnen en helden van het dorp. Elk jaar zijn er festivals die plaatsvinden, ter ere van die goden van het dorp. Soms worden ze ook georganiseerd om het volk af te leiden van de natuurlijke rampen, epidemies en mensgemaakte bedreigingen. We vinden er Ayyanar (beschermer van de dorpen), Koothandavar (patroonheilige van transgenderpersonen), Periyachi Amman (beschermer van kinderen, gelinkt met geboortes en zwangerschappen) en Mariamman (godin van de vruchtbaarheid, regen en ziekte).

In de beschrijving van die reeks lezen we “mannen en vrouwen in een trance zinken diep in de duisternis van het licht, en de individualistische psychologie maakt plaats voor een groot gedeeld lichaam dat in eenheid vibreert.” Kun je ons wat meer vertellen over deze toestanden, de trance?Dat gebeurt meestal tijdens de Shiva of Shaktische rituelen. Dan verzamelen volgers in heilige plaatsen op een doorlopend geluid van intoxicerende percussie, in intense vurigheid, extreme trances en devotie. De Tamil zijn ervan overtuigd dat rivieren, bergen, dieren, bomen, planten en aspecten van de mens de uitbeeldingen zijn van ethische wezens - geesten, djins en goden - die over ze waken en belichamen. Dat is waarom bepaalde dieren, bomen en andere plaatsen gezien worden als heilig. Het is door middel van rituelen, extatische dansen, symolen en magische praktijken dat een contact tussen de natuurlijke wereld en die van de etherische wezens en goden wordt gelegd. Hetzelfde geld voor offerandes, rituele piercingceremonies, die een symbolische betekenis hebben en de leden van de groep in een hogere toestand brengen.

Je maakte ook Pagan Poem in Marokko, daar ben je nu nog mee bezig?
Ja, dat begon ik in 2021. Afgelopen zomer ging ik naar de Anti-Atlas (een bergketen in het zuidwesten van Marokko, nvdr.), voor een van de hoofdstukken in dat project, om de Boujloud te volgen. Dat is een fertiliteitscultus van heidense origine en vindt normaal plaats na het Offerfeest, Aid-El-Kébir, en kenmerkend is het gemaskerde deel. Jonge mannen dragen de huiden van de geslachte geiten. Na anderhalf jaar binnen dit Pagan Poem project gewerkt te hebben, zijn enkele hoofdstukken af: het Reunion eiland, de carnavalsrituelen in het noordwesten van Spanje en Portugal, de sites met megalieten in Turkije zoals Göbekli Tepe… De volgende stap is Indonesië.

Je deelt dit project op in hoofdstukken, heb je dan een richtlijn die je volgt?
Dit project is gericht op natuur, symbolische identiteiten, mythologie, religieuze ceremonies, animisme, megalithische sites, uitvaartrituelen, het universum van de sjamaan en andere exorcisten via een reeks van foto-essays over eeuwenoude praktijken die konden overleven door zichzelf heruit te vinden, verspreid over vier continenten: Europa, Azië, Afrika en Latijns-Amerika.

Maskers lijken een belangrijk centraal element te zijn in je werk, geldt dat ook voor heidense culturen?
Vanaf ik mijn eerste maskerade fotografeerde in Indië in 2011, heb ik nooit echt interesse verloren voor die maskers. Het masker van de geesten is nog steeds een deel van heilige tradities binnen heidense en polytheïstische culturen. Overal is het rituele masker een instrument van transformatie en een incarnatie van het heilige. Een masker dragen brengt een aanwezigheid voort, het evoceert de krachten van de Andere Wereld, het masker toont op een directe en tastbare manier de aanwezigheid van geesten of goden. De maskers hebben ook een vreemde soort van invloed op de verbeelding, ze lokken een beeld van de heidense goden, de feeën, de demonen uit en maken ze zichtbaar, ze brengen de grenzen tussen de werelden in evenwicht. Er is hier iets dat me fascineert op een esthetische en gevoelige manier.

Tierra Magica focust zich meer op tradities die geografisch dichterbij liggen dan?
Tierra Magica gaat vooral over carnavalsrituelen en maskerades in het noordwesten van Spanje en Portugal. Overal worden die rurale maskerades en carnavals opnieuw georganiseerd en heruitgevonden, in de hoop oude rituelen te herstellen. Of ze halen inspiratie bij vormen van verder weg. Een van de symbolen van carnaval die mij echt interesseert is de aanwezigheid, overal, van verschillende vormgevingen van dat sacrale, in dieren en planten. Harig, met blaadjes of van stro, de wilde man komt terug als een essentieel element, hij is verantwoordelijk voor het leiden van de zielen naar de andere wereld. Er is ook een soort van publieke catharsis om de gemeenschap te vernieuwen, om haar te helpen haar angst voor de komende beproevingen te overwinnen, om de vernieuwing van het leven te stimuleren.

Het is best interessant om dezelfde esthetiek en mystiek terug te vinden in de Europese heidense cultuur als in je voorgaande series. 
Als ik naar een bepaalde plek op een bepaald moment ga, dan is dat omdat ik op voorhand weet dat het symbool van het ritueel me interesseert en tot me spreekt. En het is in die momenten dat ik mijn beelden wil vinden. Daar leeft het werk, in de articulatie van het geheel dat logisch moet zijn.

Volg Yannick op Instagram.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.