Ziekenhuisselfies zijn niet narcistisch, maar therapeutisch

De wrakstukken van een branderig busongeluk in Californië, waarbij tien mensen omkwamen en tientallen mensen gewond raakten, smeulden nog na toen de zeventienjarige overlevende Jonathan Gutierrez een foto van zichzelf in het ziekenhuisbed naar al zijn vrienden snapchatte. Bijna meteen daarna werd de foto openbaar, en daarna ging hij viral. Dat leverde nogal wat ophef op, op internet.

 “Net als de begrafenisselfies zorgt de ziekenhuisselfie voor een gigantische verdeeldheid tussen generaties over hun ideeën over zelfexpressie en te veel willen delen – zeker als het gaat om rampen,” stelde Joe Coscarelli in New York Magazine, terwijl ziekenhuisselfiemakers in de reacties onder het stuk “emotioneel verlamd” of “fucking dom” genoemd werden.

Maar ernstig zieke en afschuwelijk gewond geraakte mensen delen veel vaker foto’s. Misschien zijn ze niet zo populair als #yolo of #selfie, maar de hashtags zoals #piccline, #dialysis, #chemo en #amputee leveren allemaal duizenden resultaten op, de meeste van hen gegeotagged in ziekenhuizen en klinieken. En hoewel de vergelijking met concentratiekamphashtags verleidelijk is, is hier toch iets heel anders gaande.

 “Er bestaat al een lange geschiedenis van mensen die choquerende foto’s van zichzelf maken om zo hun eigen situatie beter te begrijpen,” zegt Professor Susan Bell, een socioloog die aan Bowdoin College les geeft over ziektenarratieven. Zij is van mening dat de ziekenhuisselfies nauw verwant zijn aan zelfportretten van artiesten zoals Jo Spence of Frida Kahlo – in ieder geval meer dan de selfies van hun deelzieke maar kerngezonde leeftijdsgenootjes. “Ik denk dat er iets achter zit, achter het maken van zo’n afbeelding en hem naar buiten brengen zodat mensen ermee geconfronteerd worden. Het verbindt en raakt mensen op een heel andere manier dan dat woorden dat doen.”

Patiënten die voornamelijk medische foto’s van zichzelf op sociale media zetten beschrijven Instagram vaak als een soort pijnstiller. Zo gebruikt Libby Schaffer sociale media om haar fantoompijnen te stillen en Nöel Day Bishop, die een hersentumor overleefde, gebruikt het als een vorm van groepstherapie. Voor Alex Blaszcuck, die onlangs vanaf haar borst af aan verlamd raakte bij een auto-ongeluk, is het posten van haar trauma niks minder dan een soort uitdrijving.

 “Hoe vaker ik het herhaal, hoe minder echt het wordt,” zei de derdejaars rechtenstudent nadat ze haar complete dwarslaesie en de hele nasleep op sociale media had gezet. “Het idee van het delen van een trauma, tenminste voor mij, is niet bedoeld om een reactie te ontlokken maar gewoon om het uit me te krijgen.”

Als ze niet in colleges zit kun je haar vinden met #swaggerjackingstehphenhawking op Twitter, terwijl ze haar hele leven documenteert op Flickr en  YouTube. En hoewel haar handicap vaak het eerste is dat mensen aan haar opvalt, merkt Blaszcuk op dat het via sociale media vertellen van het verhaal van haar nieuwe lichaam haar helpt om zichzelf te definiëren als meer dan alleen iemand in een rolstoel.

Het is allemaal net iets anders voor Day Bishop – haar epilepsie is meestal alles behalve zichtbaar. In haar posts zijn de reacties juist het belangrijkst voor haar. “Met medische dingen weten mensen gewoon vaak niet hoe ze erover moeten praten of een gesprek moeten beginnen,” legt ze uit. “Het helpt echt om het gesprek via sociale media naar buiten te brengen.”

De filmmaker en actrice uit New York stelt dat vooral Instagram haar kennis heeft laten maken met een heel netwerk van medepatiënten. Sinds ze in 2012 haar tumor heeft laten verwijderen kan op ze op al deze mensen in dit netwerk rekenen voor medische informatie en emotionele steun.

 “Als ik op Instagram zat, dan klikte ik altijd op verschillende hashtags zoals #hersenoperatie of #craniotomy en bekeek andermans foto’s van hun littekens. Dat was zo gaaf,” vertelde Day Bishop. “Ik was op zoek naar bevestiging via andere mensen.”

De 32-jarige Schaffer gebruikt sociale media ook als een vorm van steun, alleen dan net op een iets andere manier. Voor haar was het zien hoeveel mensen kracht putten uit de selfies van haar stomp een enorme bron van optimisme in de moeilijke maanden nadat haar been geamputeerd was. Schaffer lijdt aan posttraumatische dystrofie, een ontstekingsziekte die begon toen zij op zesjarige leeftijd haar been brak. De ziekte veranderde haar been in een gezwollen, onbruikbaar aanhangsel dat haar constante pijn bezorgde. Ze vertelde me dat de afbeeldingen die zij online zet dennodige aandacht trekken voor deze zeldzame en slopende ziekte, die al meer dan drie decennia haar leven beïnvloedt.

Onlangs hebben haar online activiteiten haar geholpen te genezen van een ander medisch trauma: sinds haar operatie in september gebruikt Schaffer Instagram om haar fantoompijnen te verlichten – een complex neurologisch fenomeen waar ongeveer tachtig procent van de mensen met een amputatie last heeft. Het is een raar onaangenaam gevoel op de plek waar het ledemaat eerst zat.

“Als ik een selfie maak en ik zie daarop dat ik geen been heb, dan bevestigt het dat ik geen been heb, en dat helpt tegen de pijn,” vertelde ze. “Als mensen die hetzelfde mee hebben gemaakt zeggen dat je goed bezig bent, dat je er goed en gezond uitziet, dan kun je makkelijker bij jezelf denken: ik ben een paar maanden geleden mijn been kwijtgeraakt, maar ik ben er nog.”

Zieke mensen zullen altijd beelden van zichzelf blijven posten. Het zijn vooral gezonde mensen die bang zijn voor selfies van zieken en die dit soort foto’s afdoen als een nieuwe vorm van narcisme op sociale media. Maar eigenlijk is het grootste probleem dat ziekenhuisselfies gezonde mensen confronteren met een realiteit waar ze liever niks mee te maken hebben: dat als het lichaam niet meewerkt en er deels mee ophoudt, het leven zich toch voortsleept – net zo complex en menselijk als het voorheen deed.