Waarom is het zo pijnlijk als je partner vreemdgaat?

Oppervlakkig gezien is seksuele jaloezie misschien wel een van de meest contraproductieve emoties. Denk aan alle uren die we verspillen met heimwee naar exen of aan onbeantwoorde liefde, en laten we alle verwoestingen niet vergeten die het gevolg zijn van een crime passionel. Daarnaast, vanuit evolutionair perspectief bekeken: meer mensen die seks hebben, betekent ook meer mensen op aarde. Dus waarom winden we ons zo op over wat iemand anders doet tussen de lakens?

Het antwoord op deze vraag is complex en wordt nog onderzocht. Maar er zijn veel theorieën over, en die stellen vaak dat seksuele jaloezie onze verre voorouders een evolutionair voordeel gaf. Wat we wel weten, is dat mannen en vrouwen dezelfde mate van jaloezie kennen, alleen verschillen we op het punt waardoor de jaloezie getriggerd wordt.

Volgens een onderzoek van een paar decennia geleden, door psycholoog David M.Buss, zijn mannen geprogrammeerd om jaloezie te voelen als hun partner seksueel ontrouw is, terwijl vrouwen eerder jaloezie voelen als hun partner emotioneel ontrouw is. Als we naar onze voorouders kijken is dat best logisch en leidde het tot wat we nu kennen als het parental-investment model. Vanuit evolutionair perspectief moesten mannen er vanuit kunnen gaan dat hun partners trouw waren, zodat ze geen tijd en middelen hoefden te verspillen aan het opvoeden van kinderen die niet van hun waren. Vrouwen hoefden zich daar geen zorgen over te maken, maar moesten wel in materieel opzicht op hun mannen kunnen rekenen, terwijl ze hun kinderen opvoedden. De vrouw voelt zich daarom eerder aangevallen door emotionele ontrouw, omdat het ervoor kan zorgen dat haar partner zijn middelen gaat delen met een andere vrouw en haar kind.

Deze dynamiek is natuurlijk niet van toepassing in relaties waar zwangerschap en opvoeding geen rol spelen, maar bij online relaties bijvoorbeeld blijven deze emoties wel hetzelfde. Een onderzoek dat gepubliceerd werd in het Journal of Applied Social Psychology in 2010 kwam erachter dat de kans groot is dat mannen eerder jaloers worden als hun vrouwelijke partner cyberseks heeft, dan van de gedachte dat ze online een emotionele band krijgt.Vrouwen daarentegen vonden het idee dat hun mannelijke partner een emotionele relatie vormt met iemand anders bedreigender. Hoewel de uitkomsten over verschillen in jaloezie, gekoppeld aan geslacht, uit meerdere onderzoeken naar voren kwam, is er ook kritiek op. Veel van deze onderzoeken vragen deelnemers namelijk wat ze denken dat het meeste pijn zou doen: seksuele of emotionele ontrouw. Het is algemeen bekend dat mensen slecht zijn in het voorspellen van toekomstige emotionele reacties, en daardoor wordt de geldigheid van deze resultaten in twijfel getrokken. Maar ook uit onderzoeken die jaloers gedrag observeerden (zoals een onderzoek uit 2011 door Barry X. Kuhle waarbij afleveringen van het realityprogramma Cheaters werden geanalyseerd) komen resultaten die deze theorie bevestigen.

Hoe dan ook, geslacht is zeker niet het enige wat telt. In 2010 onderzochten psychologische wetenschappers Kenneth Levy en Kristen Kelly de verschillende soorten emotionele banden die mensen tonen in relaties. Ze kwamen erachter dat onze banden niet aangeboren zijn, maar gevormd worden in onze jongere jaren door ouders en verzorgers, en later in ons leven door vriendschappen en intieme relaties. Levy en Kelly kwamen erachter dat mensen met een 'afwijkende' bindingsstijl (mensen die autonomie in relaties boven verplichtingen verkiezen) een grotere kans hebben om moeite te hebben met seksuele ontrouw. Deze bindingsstijl kwam vaker voor komt bij mannen. In tegenstelling vinden mannen en vrouwen wiens bindingsstijl gebaseerd is op 'zekerheid' of 'bezorgdheid' (dat laatste komt vaker voor bij vrouwen) emotionele ontrouw erger.

Net als de meeste onderzoeken op dit gebied is het werk van Levy en Kelly niet zonder kritiek. De auteurs van een onderzoek uit 2015, dat gepubliceerd werd in het Human Ethology Bulletin zijn hier een voorbeeld van. Zij lieten zien dat in een test met 88 mannen en 170 vrouwen uit Chili de sekseverschillen in jaloezie niet geconcludeerd konden worden uit de bindingsstijl. In werkelijkheid was geslacht de enige factor die voorspelde welk type jaloezie het pijnlijkst was voor de deelnemers. (Misschien moeten we concluderen dat Chileense relaties niet leunen op zulke voorspelbare bindingsstijlen?)

Zoals altijd in evolutionaire psychologie zijn er nog andere factoren die meespelen, met verschillende mate van beïnvloeding door onze genen, opvoeding en omgeving. Toch is er bewijs dat mannen de neiging hebben om boos te worden vanwege seks, terwijl vrouwen zich juist opwinden over emotionele intimiteit. En dat zal waarschijnlijk niet snel veranderen.