Nederland wordt een beter land als Big History als schoolvak wordt ingevoerd

Deze foto heet Earthrise en is genomen door astronauten die rond de maan vlogen. Het was de eerste keer dat mensen onze aarde zagen als een kleine planeet in een haast oneindige duisternis. Het werd de inspiratie voor de milieubeweging én voor het vak Big History.

Wie in 2014 een geschiedenisboek openslaat ziet in hoofdstuk 1 iets over mammoeten en holbewoners, snel gevolgd door Egyptenaren en Grieken. Dan duurt het niet lang voordat je Willem van Oranje krijgt opgedrongen, en voor je het weet bestudeer je als veertienjarige belastingmaatregelen van de Spaanse kroon aan de Staten-Generaal. Fascinerend allemaal, maar tegelijkertijd ook helemaal niet.

Dit is een beter verhaal: ooit was er een big bang, die waterstof en helium voortbracht. In het binnenste van sterren werd dat omgezet tot nieuwe elementen. Die vormden uiteindelijk planeten, zoals de aarde. En op die aarde kwamen die elementen tot leven, net zo lang tot het een diersoort voortbracht dat naar de sterren keek en zich afvroeg: wat doe ik hier in godsnaam?

Het verhaal over wie we zijn en waar we vandaan komen is bizarder dan wat sciencefiction of religies ooit hebben voortgebracht, en we beleven het elke dag. Een kosmisch spektakelstuk dat met elk feitje dat je erover hoort je leven net weer iets leuker maakt.

Goud van een trouwring is ontstaan in een ontploffende ster. Alle levende planten en dieren op aarde hebben dezelfde gemeenschappelijke voorouder - wat betekent dat we allemaal familie van de appelboom zijn. Mammoeten liepen nog rond op het moment dat de piramides werden gebouwd. En er is in de hele leeftijd van het universum maar een extreem kort momentje leven mogelijk - en dat is nu.

Onze samenleving zien als het product van een geschiedenis van 13,8 miljard jaar - in plaats van ongeveer 5000 - heeft mijn blik op de wereld volledig op zijn kop gezet. Het gras lijkt groener, wereldproblemen oplosbaar en mijn smartphone is ineens een vorm van pure magie, omdat ik besef hoe bizar het is dat miljarden jaren evolutie ons dat heeft opgeleverd.

Alles komt voort uit atomen die zijn gemaakt in het binnenste van sterren. Dus ook het hier afgebeelde Deventer en je broodje kipfilet. (Afbeelding via.)

Dit is 'Big History'. Het is een manier van kijken naar de wereld, die anders is dan het beperkte perspectief waarmee je in ons huidige onderwijssysteem opgezadeld wordt. Je krijgt niet alleen te horen hoe de dinosaurus is uitgestorven, maar ook hoe we daar dankzij aardlagen en geologie zijn achtergekomen, en hoe het gevolg was dat zoogdieren opeens konden floreren - waardoor ook de mens kon ontstaan.

Om terug te spoelen naar de Big Bang heb je natuurkunde nodig. Het ontstaan van de aarde (4,54 miljard jaar) is kosmologie, geologie en scheikunde. De geschiedenis van de mens (pakweg 2,5 miljoen jaar) is meer antropologie. Big History laat op die manier de verbanden zien tussen de verschillende vakken op school, leert wat wetenschap is en hoe zintuiglijke waarneming ons zo ver heeft gebracht dat we dat nu allemaal weten.

Big History is een project van David Christian, een historicus die al dertig jaar werkt aan het concept voor Big History als schoolvak. Hij heeft nu de steun van Bill Gates, die 10 miljoen dollar aan het project heeft gegeven. In de Verenigde Staten wordt het nu in 1200 klaslokalen gegeven, goed voor in totaal 15.000 scholieren. Australië heeft ook al scholen waar het vak gegeven wordt, en Nederland is de nieuwste proeftuin.

In Nederland wordt Big History gegeven als keuzevak op een aantal universiteiten, en er is een handjevol middelbare scholen dat het nu op het VWO geeft. Je kan het ook zelf volgen op bighistoryproject.com.

Ik belde met twee van de voorvechters van het nieuwe schoolvak: Constance van Hall van het A. Roland Holst College in Hilversum, en Esther Quaedackers van de Universiteit van Amsterdam.

VICE: Ik ben zelf dus van mening dat dit vak aan elke Nederlander gegeven zou moeten worden. Op de UvA bestaat het in een zekere vorm al jaren, op middelbare scholen pas sinds 2012. Waarom is het nog niet overal te volgen?

Constance: Het moet eerst erkend worden en vervolgens gefaciliteerd. Je moet er docenten voor opleiden die het aandurven en het een beetje kunnen brengen. Een nieuw vak kost ontzettend veel geld. Je kan ook niet zomaar leerlingen een extra vak geven - het gaat ten koste van iets anders.

Esther: In Amerika weet Bill Gates het nu keurig in te passen in het schoolsysteem, maar voor Nederland is daar nog geen goede manier voor gevonden. Er zijn allerlei belangengroepen binnen het onderwijs voor verschillende onderdelen en dus wordt het een politieke strijd. Studenten die komen, die vinden het hartstikke leuk. Maar het is moeilijk om mensen die gaan over budgetten daarvan te overtuigen. "Ja maar het gaat over alles en dus past het nergens in," hoor ik dan. Maar de vraag voor het vak is er.

Dit klinkt misschien een beetje raar maar ik geloof hier best wel in: denk je dat dit vak de wereld kan veranderen?

Esther: Daar moet je mee uitkijken, want je kan als wetenschapper nooit zeggen: zo moet de wereld in elkaar zitten en zo moet je hem zien. Maar het neemt in ieder geval bestaansonzekerheid weg. Het wordt makkelijker om met zaken als zingeving om te gaan. Je hoeft niet meer naar andere ideeën over de wereld te grijpen als je ziet dat de realiteit zoveel interessanter is dan de vaagste fictie die je kan creëren. De studenten zijn heel positief. We hebben er altijd een paar die zeggen dat het hun wereldbeeld totaal op z'n kop heeft gezet.

Constance: Ik weet het niet. Mij heeft het wel heel erg veranderd. Ik denk wel dat er behoefte is aan een origin-story. Vroeger was dat de Bijbel en religie en dat hebben we niet meer. Nu heeft de wetenschap een coherent, inzichtelijk verhaal voortgebracht op basis van waarneming. En dat kan bijdragen aan het begrip over hoe kort mensen pas een beschaving kennen (20.000 jaar) ten opzichte van die 13,8 miljard jaar die het universum oud is. Hoe bijzonder dat is, en hoe snel dat uit onze handen kan glippen.

Op middelbare scholen een nieuw vak introduceren lijkt me moeilijk. Mag het wel van de inspectie?

Constance: Ja, die was echt enthousiast. We hebben gekeken naar hoe we het konden inpassen in het bestaande systeem, anders was het niet te doen. We hebben ANW [algemene natuurwetenschappen, voor wie op school zat vóór 2000] nu helemaal vervangen met Big History, maar voldoen nog aan alle eindtermen van ANW. Daar is een lijstje voor en de toetsen voldoen aan die eisen. Op het rapport van de leerlingen staat nog steeds 'ANW', maar we geven Big History.

Wat hoop je dat leerlingen in ieder geval meekrijgen als ze het vak hebben gevolgd?

Esther: De Club van Rome kwam in 1972 met een toekomstscenario waarin werd gezegd dat de toekomst grote problemen voor ons in petto heeft. Recent kwam er een update en die bevestigde dat. Dat neem je serieuzer als je geschiedenis vanuit een veel groter perspectief ziet. Als natuur en mensen als hetzelfde ding gezien worden. De mens heeft vaker voor enorme uitdagingen gestaan en toch een oplossing gevonden. Maar men moet zich wel bewust zijn van de problemen. Ik hoop dat dit vak helpt om studenten in te laten zien hoe bijzonder deze planeet is, en hoe onwaarschijnlijk het is dat we überhaupt bestaan.