Hoe het is om in Raqqa te leven onder het bewind van IS

Illustraties met dank aan Penguin

De stad Raqqa in Syrië is een van de meest geïsoleerde plekken op aarde geworden. De mensen leven onder het gezag van IS, die de stad in begin 2014 tot hun hoofdstad heeft benoemd. Sinds dat moment zorgen alle strikte, onderdrukkende regels ervoor dat het leven van de inwoners is veranderd in een hel. Zo is het verboden om te roken of om televisie te kijken, en moet iedereen zich aan strenge kledingvoorschriften houden. Doe je dat niet, dan word je gestraft met zweepslagen of de dood.

Raqqa Is Being Slaughtered Silently is een groep die alle wreedheden documenteert, hoewel veel van de activisten de stad inmiddels zijn ontvlucht, omdat ze vrezen voor hun leven. IS houdt heel strikt bij wat voor informatie er Raqqa binnenkomt en uitgaat, en voor communiceren met westerse journalisten krijg je de doodstraf opgelegd. Dit alles maakt het des te opmerkelijker dat BBC-correspondent Mike Thomson het voor elkaar heeft gekregen om contact te krijgen met iemand die wilde praten.

Samer (niet zijn echte naam) is een 24-jarige student, wonend in Raqqa, die aan de hele wereld zijn verhaal wil vertellen, ondanks dat hij daarmee zijn leven riskeert. Afgelopen jaar heeft Mike de dagboeken van Samer ontvangen via gecodeerde berichten die via een derde land zijn verstuurd. Vertaald door Nader Ibrahim, beschrijft hij de wanhopige, verschrikkelijke situatie.

Samer maakt deel uit van Al-Sharqiya 24, een kleine media-activistengroep. Hij deed mee aan de eerste protesten tegen president Assad, voordat zijn thuisstad in handen viel van het Vrije Syrische Leger en een groep extreme islamieten in maart 2013. Kort daarna begonnen er overal in de stad – zoals hij het verwoordt – vreemden onder de vlag van IS te verschijnen, die de controle begonnen over te nemen. De publicatie van zijn dagboeken, in een boek dat is geredigeerd door Thomson en gepubliceerd door Penquin, The Raqqa diaries: Escape from 'Islamic State', maakt van hem een gevaarlijk doelwit; de verhalen zijn populair onder de activisten die nog steeds in Raqqa zijn.

Ik sprak met Mike Thomson over Samer en zijn leven onder IS.

VICE: Hoe heb je voor het eerst contact met Samer gelegd?
Mike Thomson: Ik heb een paar dagen op social media doorgebracht, hopend dat ik iemand in Raqqa zou vinden die durfde te praten over de situatie. Ik kwam in contact met een grote, prominente groep activisten met de naam (vrij vertaald) 'Raqqa wordt in stilte afgeslacht'. Ik legde uit dat ik met iemand wilde praten die in Raqqa zat, maar iedereen die ze kenden was al gevlucht. Uiteindelijk kreeg ik een whatsappnummer getipt. Na een paar dagen ontving ik een berichtje met de vraag: "Wat wil je doen?" Dat was het moment dat ik voor het eerst contact had met Samer.

In eerste instantie namen we audiointerviews op voor de radio, maar Samer en zijn vrienden vonden dat het risico te groot was. Elke keer wanneer we spraken moesten ze speciale audioapparatuur installeren, en allerlei voorzorgsmaatregelen nemen om te voorkomen dat ze via internet gevonden zouden kunnen worden. Ook waren ze bang dat IS ze zou vinden, omdat zij claimden dat ze in het bezit waren van stemherkenningstechnologie. Ze wisten niet of dit waar was, maar was uiteraard genoeg om zich daar vreselijk veel zorgen over te maken. Samer begon toen met het versturen van zijn dagboeken.

Wat staat er in die dagboekverhalen, over het leven onder IS?
Ik had natuurlijk al verwacht dat ik veel over geweld zou lezen, maar wanneer het zo expliciet beschreven wordt, is het toch heel choquerend. Alles, van je hoofd wegdraaien bij het zien van een publieke executie tot de lengte van je broek, is verboden. Mensen blijven binnen en niet veel winkels zijn open vanwege de verplichte sharialessen.

Ondanks alles is er ook nog steeds humor te vinden. In een van de dagboekverhalen vertelt Samer dat hij op een dag het risico nam om gevangen genomen te worden, en te laat kwam opdagen bij zijn sharia-klasje, alleen omdat hij de afwas voor zijn moeder nog moest doen. Zijn verhalen maken het mogelijk om een beeld van de plek te krijgen. Het verbaast me hoe veerkrachtig mensen als Samer zijn.

Samer heeft zijn leven geriskeerd met het schrijven van deze dagboeken. Heeft hij uitgelegd waarom hij ze met je wilde delen?
Samer vertelde me over een bloedbad dat in 1982 plaatsvond. In de stad Hamer, zo'n 200 kilometer ten noorden van de hoofdstad Damascus, doodde het leger van Hafez al-Assad tussen de 2000 en 40.000 mensen. Er waren geen journalisten bij aanwezig, dus het daadwerkelijke aantal is niet bekend. De verhalen van degenen die hebben geleden zijn verloren gegaan zonder te zijn verteld. Samer wilde niet dat hetzelfde zou gebeuren in Raqqa. Hij hoopt dat door het schrijven van zijn dagboek – tot in de details, over de meest verschrikkelijke daden als kruisiging en marteling – niemand ooit zal vergeten wat er is gebeurd. Hij heeft me ook verteld dat het schrijven van de dagboeken een uitlaatklep was: "Wanneer je je ergens heel erg zorgen over maakt, is het dan niet beter om het te delen met de wereld?"

Hoe zag je jouw eigen verantwoordelijkheid naar hem toe?
Toen hij er voor het eerst mee instemde om zijn dagboeken naar mij op te sturen, zei hij: "Mijn leven ligt nu in jouw handen." Ik moest heel voorzichtig zijn om niks los te laten dat eventueel naar hem kon leiden. Afgelopen jaar zijn er tijden geweest dat ik wekenlang niks van hem had gehoord. Op een gegeven moment hoorde ik dat twee Syrische activisten, die Raqqa hadden verlaten, vermoord zijn in Turkije. Ik had toen al twee weken lang geen berichten ontvangen van Samer en ik kon de namen van degenen die waren omgekomen niet achterhalen. Ik maakte me vreselijk zorgen.

Weten de mensen in Raqqa over The Raqqa Diaries?
Een paar weken geleden sprak ik Samer en hij vertelde me dat de delen van de dagboekverhalen die online zijn gekomen erg populair zijn onder de activisten in Raqqa. Ze zijn vertaald naar het Arabisch en hebben voor veel reacties gezorgd. Ze hebben er zelfs voor gezorgd dat IS z'n eigen versie heeft uitgebracht: A young man from Raqqa, dat juist gaat over hoe geweldig alles er is.

Samer heeft Raqqa verlaten – waar wil hij in de toekomst naartoe?
Hij praat in zijn dagboeken over hoe erg hij van de stad houdt. Hij wil graag weer teruggaan en zijn stad opnieuw opbouwen. Hij gelooft erin dat het aankomt op mensen zoals hij, die naar de universiteit zijn gegaan, om het land weer bij elkaar te brengen. Ik vroeg hem ook of hij naar Europa zou willen reizen. Dat wil hij niet. Hij heeft verhalen gehoord over vluchtelingen die slecht worden behandeld en hij wil zijn familie niet verlaten.

Samer kijkt met een wantrouwende blik naar de toekomst. Hij haat het regime van Assad evenveel als IS. Hij maakt zich zorgen dat wanneer IS is verslagen, Raqqa wordt geregeerd door het leger van de overheid. Soms vraagt Samer zich af of iets van dit het wel waard is. In zijn dagboek schrijft hij over het bezoeken van zijn oudere vriend, voor advies over hoe hij moet omgaan met zijn huidige leven vol angst. Zijn vriend antwoordt: "Stel je voor dat je over een touw tussen twee bergen loopt. Het heden is de grond onder je. Loop recht door en focus je alleen op het oversteken naar de andere berg. Kijk nooit naar beneden."

Bedankt, Mike.

The Raqqa Diaries: Escape from 'Islamic State' is nu verkrijgbaar bij Penguin.