Ik ging met de slechtziende Martien (74) naar het museum om kunst te kijken

Martien (links) tijdens de Special Guests-tour in het Van Abbemuseum

Een museum voor iedereen, dat is wat het Van Abbemuseum in Eindhoven wil zijn. Niet alleen ‘gezonde’ mensen mogen er naar kunst komen kijken, ook mensen met een fysieke beperking zijn welkom. Voor bezoekers met beperkt of geen zicht, een matig of niet werkend gehoor en zelfs voor mensen die aan bed gekluisterd zijn, heeft het museum speciale kunstprogramma’s ontwikkeld. Sinds een paar maanden vindt elke tweede zondag van de maand een interactieve rondleiding plaats voor slechtzienden en blinden. Door te luisteren, voelen, ruiken, proeven en praten, beleven deze Special Guests het museum, vaak voor de eerste keer. Omdat ik wel eens wilde weten hoe het is om kunst te ervaren zonder dat je het ziet, keek ik mee door de ogen van de slechtziende Martien (74), en deed ik voor eventjes alsof ik zelf ook blind was.

De rondleiding start met de vaste collectie van het Van Abbe, waar bezoekers driedimensionale reliëf-replica's van de schilderijen mogen aanraken. We beginnen bij het Femme en Vert van Pablo Picasso. Het vrouwelijke portret is opgebouwd uit vlakken met grijzige tinten, die voor Martien moeilijk te onderscheiden zijn, zo vertelt hij. Martien is trouwens een trouwe Special Guest van het museum. Samen met zijn vrouw komt hij een keer per maand langs. "Ik heb nog maar één keer gemist." Met zijn linkeroog zag Martien vier jaar geleden nog voor 70 procent, nu is dat 20 procent. Met rechts ziet hij niets. Het zorgt ervoor dat hij inmiddels weinig meer mee krijgt van de originele Picasso. Wel ziet en voelt hij de zwarte lijnen op de replica die de contouren van de vrouw schetsen, en het kubistische karakter van het schilderij laten zien. “Ik heb de beschrijving gehoord en de replica gevoeld. Nu kan ik me er een beeld van vormen. Toen ik nog kon zien had ik natuurlijk er meer gevoel bij. Maar ik weet nu wel hoe het kunstwerk in elkaar zit."

Zelf volg ik de lijnen die in reliëf op de replica zijn gedrukt enkel met mijn vingers. Ik heb een blinddoek op en mag het kunststuk pas zien als ik het eerst heb als blinde heb ervaren. De wirwar van lijnen voelt chaotisch en zorgt ervoor dat ik in eerste instantie geen idee heb van hoe groot de vrouw op het schilderij eigenlijk is, of wat ze precies doet. Marleen, de coördinator van het programma, vertelt: “We bespreken letterlijk ieder streepje, omdat alleen de meest opvallende lijnen op de replica moeten komen, anders wordt het te moeilijk.” Na minuten voelen en uitleg van Marleen, begin ik in mijn hoofd langzaam een beeld van het kunstwerk te vormen. Maar als ik mijn blinddoek afdoe, blijkt dat beeld nauwelijks te lijken op het echte werk. Als ik vaker blind naar exposities wil gaan, zal ik nog even moeten oefenen.

Na de vaste collectie gaan we ook nog even naar de moderne kunst kijken, in de vorm van de expositie Forward! - Vooruit! van Ahmet Öğüt. Deze Turks-Koerdische kunstenaar houdt zijn eerste solotentoonstelling in het museum en kwam speciaal naar Eindhoven om zijn expositie vorm te geven – en toegankelijk te maken voor elk publiek. De grote werken worden beschreven, beleefd en in hun context geplaatst. Van dat laatste aspect is Martien groot fan. “De discussie is heel verrijkend omdat er meerdere gezichtspunten mogelijk zijn.”

Ahmet Öğüt verwerkt in zijn kunst veel politieke en maatschappelijke thema’s, iets dat direct duidelijk wordt bij zijn eerste installatie, Bakunin’s Barricade. “Het zou voor mijn ogen een tentenkamp kunnen zijn waar een orkaan overheen is geraasd,” zegt Martien. De barricade vind ik zelf iets weghebben van een vuilnisstortplaats waar iemand schilderijen probeert te verkopen. Het verbaast me om te horen dat de schilderijen originele stukken uit de collectie van het Van Abbemuseum zijn. Die hangen normaal netjes waterpas aan de muur. Er wordt met iedereen gepraat over wat er met de installatie wordt bedoeld. Martien mengt zich in de discussie en blijkt nogal wat te weten van geschiedenis en wat er op dit moment allemaal in de wereld speelt. “De chaos is compleet als de kunst het niet meer kan tegenhouden.”

We bekijken ook The Exploded City, een stad van hoekige brokstukken met gebouwen erop. De bouwwerken, variërend van een club tot een hotel, hebben allemaal één ding gemeen: ze zijn ooit getroffen door een terroristische aanslag. De replica’s laten de panden zien in hun originele staat. De meest robuuste mogen aangeraakt worden door iedereen die blauwe handschoentjes aandoet. Ik kijk naar de stad en bedenk me dat als deze stad actueel blijft, hij zou kunnen groeien door meer terroristische aanslagen.

Martien onderzoekt met zijn vingers een kleine steen. “Het heeft de vorm van een bijltje.” De steen hoort bij Stones to Throw, een serie beschilderde stenen op handformaat die Ahmet Öğüt opstuurde naar zijn geboortedorp in Turkije. Daar werden de stenen met strijdlustige cartoons op straat neergelegd. Martien gooit de steen even op, maar legt het daarna weer voorzichtig neer. Het ontketende niet het protest dat Ahmet voor ogen had. In plaats daarvan blijft de steen rustig op een sokkel in het museum wachten op de volgende Special Guests.

Als je wil weten hoe kunst is voor een blinde, over barricades van kapotte auto’s wil discussiëren of eindelijk eens kunstwerken aan wil raken, dan is het Special Guests-programma iets voor jou.