IDFA Doclab: In de virtuele wereld van The Enemy staan aartsvijanden letterlijk tegenover elkaar

Als onderdeel van onze partnership met IDFA Doclab interviewen we makers van grensverleggende documentaires over de toekomst van het medium. Ga naar de website voor kaartjes en meer informatie over het programma in de Brakke Grond. Vandaag: The Enemy van Karim Ben Khelifa.

Iedereen heeft zo zijn eigen vijand. Voor de een is dat een volk waarmee je in oorlog bent, voor de ander een voetbalclub die je niet bepaald een warm hart toedraagt. Voor sommigen zijn het meer abstracte vijanden als ‘de buitenlanders,’ ‘de EU’ of ‘de windmolens’ (mocht je naam toevallig Don Quichot zijn).

Maar ook wanneer je deel uitmaakt van een militair conflict, kan het beeld van je vijand nog verre van concreet zijn. Wie behoort er tot dit abstracte leger tegen wie je vecht, wat drijft deze soldaten om de strijd aan te gaan met jou en welke keuzevrijheid hebben ze daarbij überhaupt gehad? Dat zijn dingen die je eigenlijk alleen maar te weten zou komen als je je vijand een keer zou ontmoeten en met ze in gesprek zou raken, in plaats van met ze te vechten.

Vanuit die gedachte begon Karim Ben Khelifa, een Tunesisch-Belgische oorlogsfotograaf die talloze conflictgebieden van dichtbij heeft meegemaakt, aan het project The Enemy. Het stelt je als bezoeker in staat om een virtuele ontmoeting aan te gaan met diverse oorlogssoldaten. En, niet onbelangrijk, ook met hun vijanden. Ik belde Ben Khelifa op om meer te weten te komen over deze mix tussen technologie, neurowetenschap en journalistiek.

VICE: Hoi Karim. Je hebt de afgelopen vijftien jaar in conflictgebieden gewerkt. Hoe heeft dat geleid tot dit idee?
Karim Ben Khelifa: Ook al zijn veel verschillende mensen met elkaar in oorlog, is de manier waarop ze met die oorlog omgaan vaak precies hetzelfde. In grote lijnen staan ze recht tegenover elkaar, maar op een persoonlijk niveau komen hun dromen en angsten heel erg met elkaar overeen. Als ik vanuit Israël naar Gaza afreis, hopen mijn Israëlische vrienden dat ik voorzichtig zal zijn. En op de terugweg is mijn afscheid met de Palestijnen precies hetzelfde.

In de installatie kunnen bezoekers kennis maken met oorlogssoldaten. Hoe moeten we ons deze virtuele ontmoeting voorstellen?
Je krijgt een Oculus Rift-headset op en waant je in een kamer waarin twee vijandige soldaten tegenover elkaar staan. Je kunt ze allebei ‘ontmoeten’: als je naar ze toeloopt, hoor je het verhaal achter hun strijd. De soldaten komen uit landen als Israël en Afghanistan, maar ook Congo en Zuid-Soedan, en ik heb ze allemaal persoonlijk geïnterviewd. In de installatie hoor je de opnames daarvan. Er verschijnen ook begeleidende teksten en foto’s op de muur.

Je waant je dus niet midden in een oorlogsgebied?
Nee en dat is ook precies het punt. Bij de term ‘oorlog’ kunnen we denken aan van alles, het oorlogsgebied dus of de aangerichte schade. Maar wie precies deel uitmaakt van die oorlog, daar staan we niet bij stil. Dat komt niet doordat we geen empathie voor ze kunnen opbrengen, maar doordat we niet de middelen hebben om ons goed in hen te verplaatsen. Als je alleen maar het nieuws kijkt, blijft een term als ‘oorlog’ eigenlijk maar een abstract iets – laat staan dat je de menselijke kant ervan leert kennen.

En virtual reality zou daar wel bij kunnen helpen?
Virtual reality heeft in ieder geval veel potentie, ook als nieuwe journalistieke vertelvorm. Wat je in de installatie ziet zijn immers interviews, alleen zijn de quotes niet in de geschreven vorm, maar worden ze tegen je uitgesproken alsof je naast ze staat.

Het gaat er bij dit project ook om dat je ‘actief participeert.’ Hoe zien we dat terug?
Het is niet zo dat je de kamer binnenkomt en de soldaten een voor een tegen je aan gaan praten. Je mag zelf kiezen op wie je het eerste afloopt: de Palestijn of de Israëliër? Het is aan de bezoeker welk verhaal hij het eerst hoort, die vrijheid heb je. Ondertussen wordt er aan de hand van neurowetenschappelijke meetinstrumenten nagegaan hoeveel empathie je voor beide soldaten hebt, voor en na het horen van hun verhalen.

Naast deze installatie is op de Brakke Grond ook een app te zien. Wat kun je daarmee?
Het is een augmented reality-app. Je kunt er dezelfde verhalen mee horen, maar dan geprojecteerd op de echte wereld om je heen. Een soortgelijke ervaring dus, maar dan on the go.

Klinkt goed. Kunnen we die niet ook stiekem al downloaden?
Nee, helaas. Het is nog een prototype. Maar kom hem gerust uitproberen tijdens Doclab.

Bekijk hier wanneer je de installatie zelf op IDFA Doclab kunt ervaren.