Foto’s van de gewelddadige geschiedenis van Afghanistan

Steve McCurry maakt al bijna veertig jaar foto's in Afghanistan. Zijn vroege werk gaat over de strijd van de moedjahedien tegen de sovjet-invasie. In tegenstelling tot veel andere fotografen, besloot hij om in het land te blijven werken nadat de sovjet-strijders zich terugtrokken en het nieuws weer over andere dingen ging. Hij documenteerde een terugkeer naar een soort van normale gang van zaken, een land waar relatief vredig werd geleefd. Maar toen kwam de Taliban en de impact van operatie Enduring Freedom.

McCurry maakte een van de beroemdste foto's ooit van Afghanistan. Zijn focus ligt op de plekken en mensen, niet op gevechten en explosies. Het gevolg is dat hij portretten maakt met compassie en medeleven van een plek die doorgaans geassocieerd wordt met verwoesting en woede.

Ik sprak hem over Afghanistan, het boek dat hij onlangs maakte met een aantal van deze foto's.

VICE: In vergelijking met een hoop andere recente boeken over Afghanistan zijn er in jouw boek weinig foto's te zien van gevechten of geweld. Wat is jouw standpunt over het laten zien van gevechten versus het laten zien van de effecten van gevechten?
Steve McCurry: Nou, ik ben geen oorlogsfotograaf. Ik heb eigenlijk nog nooit gevechten gefotografeerd. Twintig of dertig jaar geleden kwam ik soms in situaties terecht waar er gevochten werd. Maar zelfs in andere landen waar ik heb gewerkt, heb ik nooit foto's gemaakt van geweld. Ik zou mezelf nooit omschrijven als oorlogsfotograaf. Wat ik belangrijker vind, of waar ik meer in geïnteresseerd ben, is de bevolking. Mensen die gewoon hun leven leiden, gevangen tussen twee strijdende groepen. Dat leek me belangrijk.

Er staan in het boek uiteraard foto's die de directe impact van oorlog laten zien. Verwondingen, detentie… maar er zijn ook foto's waarop schoonheid te zien is, en hoop. Met de hoeveelheid werk die je hebt gemaakt, moet het moeilijk zijn geweest om een selectie te maken. Had je een idee voor de balans tussen negatief en positief?
Ik denk dat de selectie een reflectie was op mijn reis door Afghanistan. Het is een soort dagboek. Ik nam de belangrijkste pagina's uit dat dagboek. Afghanistan is natuurlijk een plek waar er al een gewapend conflict is sinds 1978, het gaat maar door. Ik weet dat, ook al is het een prachtig land met geweldige mensen en een mooie cultuur, er ook veel trauma's en problemen zijn. Er zijn een hoop buurlanden in de regio die de uitkomst van dit conflict proberen te beïnvloeden. Rusland, maar ook China. En dan heb je de VS en z'n bondgenoten. Iedereen heeft zijn vinger in de pap. De selectie was vooral gefocust op memorabele momenten, mensen die ik heb ontmoet, en het is zeker ook een persoonlijke reis. Ik wil de cultuur en de mensen laten zien, maar ook wat er in mijn optiek is gebeurd in dit land. Het is geen geschiedenis van de afgelopen veertig jaar in Afghanistan, het is een geschiedenis van mijn ervaringen in Afghanistan van de afgelopen veertig jaar.

Er komt duidelijk naar voren in het boek dat je veel affiniteit hebt met de mensen in Afghanistan. Denk je dat de media een verkeerd beeld scheppen van Afghanen?
Afghanen hebben erg veel humor. Ze zijn vriendelijk en erg gastvrij. Ze werken vaak hard. Ze houden van hun families, ze willen educatie en gezondheidszorg. Maar in het nieuws horen we vaak alleen dat het terroristen zijn. Mijn ervaring is anders. Ik heb veel Afghaanse vrienden, en ik denk dat ik hun ware aard heb gezien.

Je laat bovendien zien hoe divers de bevolking is. Ook het naschrift van de historicus William Dalrymple gaat hierover. Het is een volk dat vaak eenzijdig wordt gezien, terwijl het bestaat uit enorm veel stammen en etnische groepen. Wilde je bewust laten zien dat het in werkelijkheid complex en divers is?
Ik wilde zoveel mogelijk diversiteit laten zien, ja. Maar nogmaals, het is een soort reis. Het is geen boek dat elke stam en elke regio laat zien. Het is geen encyclopedie. Dat was ook niet mijn intentie. Dit is gewoon mijn persoonlijke ervaring. Sommige foto's zeggen niks over politiek of over de situatie, het zijn persoonlijke foto's.

Je hebt bijna veertig jaar in Afghanistan gewerkt. Waarom dacht je dat het nu tijd was om een retrospectief te maken?
Ik denk dat je je hele leven bezig kan zijn met een onderwerp. Maar ik denk ook dat je op een gegeven moment kan kijken naar je woorden en je foto's en tot de conclusie kunt komen dat je hebt gezegd wat je wilde zeggen. De indruk die je wilde wekken is compleet. Er is een punt waarop je voelt dat je een ervaring hebt gehad, dat je misschien vijf of tien keer bent teruggegaan en jezelf aan het herhalen bent. Ik denk dat al dat gebeurt, of het nou in Afghanistan is of waar dan ook, dat het tijd is om door te gaan.

In je boek zie je beelden van veerkracht en optimisme, maar ook van wanhoop. Hoe denk je nu over het land? Denk je dat de situatie nu hopelozer is dan toen je er voor het eerst was? Afghanistan overleeft wel. Ik denk dat wat er nu gebeurt zal doorgaan. De Afghanen zijn erg veerkrachtig, ze vinden wel een manier. Zo is hun geschiedenis al honderden jaren. De huidige koers die het land vaart, met de VS en Engeland en de NAVO? Dankzij de politiek en de hebzucht is het verspilde moeite geweest. Iedereen heeft zijn eigen agenda, en ik denk niet dat de Amerikanen de situatie daar ooit echt hebben begrepen, of zin hadden om het uit te vogelen. Nu zijn er triljoenen dollars uitgegeven – veel daarvan is verspild – er zijn duizenden Amerikanen gestorven…

Ik denk dat de Afghanen het zullen overleven, maar de Taliban, die wonen daar. Het is hun thuis. Zij gaan nergens heen. De Afghaanse strijders hebben een duidelijke missie en hun moraal is hoog, omdat ze feitelijk aan het winnen zijn. Ik denk dat de gemiddelde Amerikaanse soldaat graag naar huis wil. Het is niet hun land, niet hun strijd. Soldaten zijn over het algemeen niet erg geïnteresseerd in cultuur, ze ontmoeten weinig Afghanen, komen niet bij ze thuis.

Van al dat geld, al die triljoenen, hadden zoveel scholen en ziekenhuizen gebouwd kunnen worden. Maar de Afghanen zullen zelf een oplossing vinden. Er komt een punt dat mensen zich realiseren dat ze niet verder komen. Dat het geen nut heeft om er geld in te steken. Ik denk dat we hebben geleerd dat we de wereld niet kunnen beheersen.