Ik zocht naar een existentiële crisis op Amsterdam Light Festival

In de rij in de Albert Hein, in de club, op netwerkborrels. Ik word constant omver geblazen door mijn eigen filosofische vraagstukken. Waarom sta ik in de rij om geld uit te geven aan genetisch gemanipuleerde en met pesticide ondergespoten groenten? Waarom steun ik het kapitalisme? Wat zegt dit over mij? Wat zegt dit over de wereld? Waarom bestaat geld eigenlijk? Waarom dans ik soms in een donkere ruimte met andere zwetende mensen terwijl we kijken naar iemand die muziek opzet? Waarom doe ik met een borrel op interessant over marketing tegenover mensen die ik niet ken?

Het thema van de zesde editie van Amsterdam Light Festival lijkt dus speciaal voor mij uitgekozen. ‘Existential’ is een relatief zwaar thema voor een festival waar een paar jaar geleden het thema nog ‘vriendschap’ was. Wat betekent het als mens om te bestaan? Hoe beïnvloedt dit bewustzijn de manier waarop je je leven leidt? Heeft het leven zin? Daar raken filosofen (en ik) nooit over uitgemijmerd. Ik vraag me hoe je dit serieuze thema terugziet in een gezellig lichtfestival. Kan Amsterdam Light Festival kunstcritici én dagjesmensen tegelijkertijd aanspreken?

Ik ging op onderzoek uit bij de landexpositie op het Marineterrein en belde met Menno de Bree – filosoof bij onder andere The School of Life en iemand die net zoals ik zenuwachtig wordt van vage kunstbeschrijvingen – voor wat filosofische duiding.

De zaklampen van Existential: a Collection of Individuals vormen samen een geheel. Bij een briesje bewegen ze in harmonie maar bij hardere wind wordt de cirkel verbroken. Menno vertelt dat de relatie tussen deel en geheel een klassieker is in de filosofie. Zo vond Aristoteles dat je pas een volledig mens kan zijn in een gemeenschap. Ik krijg het voornamelijk benauwd van dat idee. Gelukkig staat het individualisme hier recht tegenover. De strijd tussen deze twee uitersten wordt in dit kunstwerk uitgebeeld.

En zo kom ik al snel bij het existentiële vraagstuk: ben ik hier uit vrije wil lichtkunst aan het kijken, of omdat mijn omgeving dat van me verwacht? Ben ik een van de zaklampen? Of ben ik juist de wind? Ik begin een beetje misselijk te worden.

“De prijs voor de luiste kunstenaars gaat naar Sjoerd en Nick,” hoor ik een jongen met een hip snorretje zeggen. Hij klinkt een beetje als Maarten van Rossem. Dat deze vuurtoren communicatie verbeeldt – “een van de meest essentiële behoeftes van de mens” – lijkt inderdaad een beetje vergezocht. “Die boot lag hier toch al? Ze hebben alleen de lamp aangezet,” relativeert de besnorde man verder. Het kunstwerk past goed bij het Marineterrein, dat wel. Misschien mis ik de existentiële essentie.

Door de 24-uurseconomie moeten veel mensen hun dag beginnen met “een energiedrankje,” wordt er uitgelegd in de beschrijving bij deze automaat. Ik drink meestal gewoon koffie, maar dit terzijde. “Maar wat neem je als je wil slapen?” Nou, wat dacht je van kamillethee. Of rode wijn. Jäger werkt ook goed. Ik val slecht in slaap – iets met die existentiële vraagstukken – dus ik weet dit soort dingen.

Maar voor 2 euro kun je ook een fles melatonine-houdende drank kopen uit deze automaat, met appel-kersensap en maar liefst 7,017 nanogram melatonine. In de slaappillen die ik weleens gebruik zit 900.000 nanogram per dosis.

Maar het gaat om het idee. White Sheep is vooral een satirische knipoog naar de maatschappij. “Wie slaapt, consumeert en produceert niet. Slaap zien we als een noodzakelijk kwaad,” merkt Menno op. Ik ken inderdaad meer mensen met dan zonder burn-out dus de kunstenaar, ATI Suffix, maakt een relevant punt. Kan je mens zijn met te weinig slaap? Is slaap even gezond als je het moet opwekken? Ben ik wel een mens? Ik word weer misselijk. Amsterdam Light Festival is tot nu toe hartstikke gezellig.

Ik kijk naar een wit scherm dat na tien minuten langzaam rood wordt. Zeven minuten later is er nog steeds niet heel veel gebeurd. Is dit kunst? Vinden de mensen die hier nog langer zitten dan ik dat dit kunst is? Wat is kunst ook alweer überhaupt? Dat “Fields of Frequencies de grenzen van je waarneming uitdaagt” kan ik in ieder geval beamen. Dan draait een man die voor me staat draait zich om en vraagt met een klein beetje wanhoop in zijn ogen waar ik mijn glühwein vandaan heb gehaald. Ik denk dat hij ook lekker wil slapen vannacht.

Eindelijk! Het is lekker als kunst raak is. Brocken 6 A voelt alsof je een darkroom betreedt. Wat een zielloze metalen container lijkt aan de buitenkant, is vanbinnen zo ijzersterk dat ik er makkelijk een uur zou kunnen blijven. Dit kunstwerk is geïnspireerd door een lichtfenomeen, waar zwevende waterdruppeltjes van mist gebroken worden door zonlicht, er een schaduw van jezelf ontstaat.

Het lichamelijke en tastbare werd in de filosofie gezien als datgene dat ons onvrij maakt, vertelt Menno. Descartes dacht bijvoorbeeld dat onze ziel niets met ons lichaam te maken heeft en we denkende wezens zijn. Heidegger benadrukt dat we juist tastbaar zijn. Deze installatie die licht tastbaar maakt door duisternis te gebruiken, laat mij weer inzien hoe fijn kunst kan zijn. Vooral als een jongen – die een beetje op een geit lijkt – de lichtstralen nóg tastbaarder maakt met de rook van zijn vaporizer.

In de beschrijving van The Would Wood staat dat door in het water te stappen de reflectie in het water verwoest wordt. Net zoals onze verlangens soms juist kapot maken wat we najagen. Menno legt uit dat volgens Aristoteles zelfbeheersing een teken is dat je nog niet uitontwikkeld bent. Als je in harmonie met jezelf bent, doe je ook vanzelf het goede.

Als impulsief mens klinkt dit pijnlijk bekend. Ik ben duidelijk nog niet uitontwikkeld. De houtskooltekening is prachtig. Dus stap ik enthousiast het water op. Enkel om een modderige voetafdruk achter te laten. Typisch. Tijd om naar huis te gaan.

Als ik weer in bed lig, kom ik wederom in een existentiële crisis terecht en ondanks de melatoninedrank en gluhwein niet kan slapen. Of de dagjesmens het snapt en de kunstcriticus het spannend genoeg vindt, blijft een mysterie. Dan realiseer ik me dat het thema dit jaar gaat wellicht niet zo zeer gaat over de essentie van zijn (en alle zware gedachten die daarbij komen). Maar over de essentie van licht zelf. Een lichtkunstfestival met licht als thema dus. Erg meta.

De landexpositie van Amsterdam Light Festival is nog te zien t/m 7 januari 2018. De waterexpositie tot 20 januari 2018.