Klimaatverandering bedreigt nu ook al champagne

Niets past beter bij oudejaarsavond dan de knallende kurken van een paar flessen bubbels. Cava, spumante, franciacorta, crémant – de feestelijke bubbels zijn in verschillende Europese landen en in vele varianten te vinden. Maar er gaat niets boven de beroemdste mousserende wijn: champagne, gemaakt in de Franse regio met dezelfde naam en door puristen bestempeld als de enige echte.

 En toch zijn druiven uit de champagnestreek, net als andere etenswaren, niet immuun voor de grote veranderingen die onze planeet doormaakt. Er zitten twee kanten aan de impact van klimaatverandering op de champagneregio. Eén: de warmere zomers met koele nachten zorgen er eigenlijk voor dat de champagne die de laatste jaren geproduceerd wordt beter smaakt. Twee: alle maisons – de wijnhuizen die champagne maken – weten dat de situatie op elk moment kan omslaan. 

 “Wie zegt dat klimaatverandering niet bestaat, liegt,” zegt Alexandre Chartogne van Maison Chartogne-Taillet. Het valt hem op dat de druiven nu veel eerder rijpen dan vroeger. 

Chartognes observatie wordt bevestigd door zijn concurrent Arthur Larmandier, van Maison Larmandier-Bernier, die zijn jaarlijkse familievakantie in augustus heeft moeten omgooien vanwege dit feit. “Maar dat maakt niet uit, de oogst is fantastisch,” aldus Larmanier. “Voor mensen zoals wij, die wijn produceren op traditionele wijze, is het op dit moment een zegen. Maar natuurlijk zal dat over tien jaar niet meer zo zijn.”  

Meer dan 16.000 wijnboeren verbouwen hun gewassen op kleine percelen verspreid over de noordoostelijke regio Champagne. Iedereen die er geweest is weet dat het eten en het klimaat er allesbehalve uitnodigend zijn (uiteraard met een paar uitzonderingen). Maar ondanks de minder aantrekkelijke aspecten is de regio nog steeds een bezoek waard als je van wijn houdt, vanwege de overvloed aan de bubbelende godendrank en chique wijnkelders.

Wel kun je je bezoek maar beter voorbereiden: de grote huizen – zoals Pommery, Veuve Clicquot en Pol Roger – zijn bijna altijd open voor publiek, maar als je de kleinere producenten wilt bezoeken is het aan te raden dat van tevoren te regelen en er zeker bij te zeggen dat je van plan bent om flessen in te kopen. 

Ik bezocht de regio voor het laatst in 2019, nog voor de pandemie. Dat jaar vond de oogst vrij laat plaats: ze waren net een paar dagen voor mijn komst klaar. De lucht was bewolkt, de zon scheen er maar af en toe doorheen. Geen wonder dat de wijnproducenten blij zijn dat het misschien wat warmer wordt, juist omdat wijnstokken meestal goed gedijen bij hogere temperaturen. 

De gemiddelde jaartemperatuur in de champagneregio ligt tussen de 10 en 11 graden Celsius en er zijn zo’n 1800 zonuren per jaar: 235 uur meer dan 30 jaar geleden. Ter vergelijking: in de Bordeaux, het vruchtbaarste wijnbouwgebied in Frankrijk, heeft een gemiddelde temperatuur van 13,8 graden Celsius en 2100 zonuren per jaar.

In de afgelopen dertig jaar is de gemiddelde temperatuur in de champagnestreek met 1,1 graden Celsius gestegen, wat de lokale wijnproductie absoluut ten goede is gekomen. Volgens persberichten van Comité Champagne, een lokale commissie van wijnproducenten en -boeren, was de oogst in 2018, 2019 en 2020 “buitengewoon”. 

 Maar de statistieken voorspellen dat de opwarming van de aarde in deze regio waarschijnlijk gaat leiden tot extreem koude lentes en hete zomers, en dat verstoort het wankele evenwicht dat de wijn zo uniek maakt. De grootste bedreiging voor de oogst van champagnedruiven is nachtvorst in de lente. “In de toekomst krijgen we hier waarschijnlijk met veel meer ijs te maken,” zegt Alexandre Chartogne van champagnehuis Chartogne-Taillet. 

Het Comité Champagne, waarin zowel grote merken als kleine champagnehuizen zitten, loopt voorop in het verkleinen van de impact van de lokale wijnproductie op het milieu. In het bijzonder als het gaat om pesticidengebruik, wat bodem- en watervervuiling tot gevolg heeft. Het Comité dringt er ook bij de wijnboeren op aan om hun ecologische voetafdruk te verkleinen, die ontstaat door de opslag en het vervoer van wijn en druiven, plus de uitstoot van de tractoren tijdens de oogst. 

“De omgevingsdiagnose van de champagnestreek is in 2011 begonnen met een analyse van de hele productieketen, waarmee we onze ecologische voetafdruk berekend hebben,” zegt Pierre Naviaux, hoofd duurzame ontwikkeling van het Comité. “We hebben ons eigen [milieu]keurmerk toegepast, in plaats van te wachten op de nationale variant, die later kwam.” Het doel van het Comité is om “in 2030 100 procent milieuvriendelijk te zijn,” zegt Naviaux.

Om dat te bereiken probeert het Comité alle betrokken partijen om tafel te krijgen en te pleiten voor geavanceerde, pesticidenvrije teelttechnieken. Eén daarvan is de feromoonverstuiver: een apparaat dat chemische stofjes, die insecten normaal gesproken gebruiken om een partner aan te trekken, in de lucht pompt. De mannetjes raken hierdoor in de war, met als gevolg dat de insecten elkaar nooit tegenkomen en geen nakomelingen produceren. En dat leidt vanzelf tot minder insectenplagen.

Sommige lokale diersoorten zijn bij wijnproducenten misschien niet welkom, maar het werk van Naviaux draait om het behoud van de rest van de planten en dieren die rond de wijnstokken leven. “We hebben een inventarisatie van de aanwezige flora gemaakt en een plan opgesteld voor het onderhoud van deze plekken,” aldus Naviaux. “We registreerden 350 soorten, soms zelfs zeldzame, 50 vogels en zo’n 100 regenwormen per vierkante meter. Deze zijn essentieel voor het ecosysteem. Zonder zouden we niet kunnen functioneren.”

 Wijngaarden zijn in feite veel meer dan alleen maar rijen met wijnstokken. “Een onderwerp dat nauwelijks wordt aangekaart is de agro-ecologische infrastructuur [rondom de wijnstokken] – de stenen stapelmuurtjes, de bermen waarin planten groeien,” voegt Naviaux toe. “Die kunnen van onschatbare waarde zijn voor de biodiversiteit.” 

De milieuvriendelijke aanpak wordt door de ene wijnboer meer omarmd dan door de andere, wat tot een kleine generatiekloof in het gebied leidt. Alexandre Chartogne kostte het bijvoorbeeld aardig wat moeite om zijn vader ervan te overtuigen dat de toekomst pesticidenvrij zal zijn. "Toen ik had gezegd dat we geen pesticiden meer moesten gebruiken, ging hij er 's avonds gewoon stiekem mee naar de wijnranken, als ik het niet kon zien", zegt hij lachend.

“Ik kan het [mijn ouders] niet kwalijk nemen – ze zijn van een andere generatie,” gaat hij verder. “Het is nu aan ons om richting duurzame landbouw te bewegen. We willen dat toekomstige generaties hier ook nog steeds kunnen werken.” Nu hij de zaak heeft overgenomen, heeft Maison Chartogne-Taillet deze veranderingen doorgevoerd. 

 Dat vat de schoonheid van de champagnestreek samen: lokale wijnproducenten die van hun grond houden, waarbij de meeste ondernemingen familiebedrijven zijn die van generatie op generatie worden doorgegeven. Het is ook een bruisende bron van inkomsten, waar grond gemiddeld 1,3 miljoen euro per hectare waard is. Hoe dan ook, het is het zeker waard om te behouden, voor onze kinderen en voor de rest van de snel opwarmende aarde. 

Dit artikel verscheen eerder bij VICE Italië.

 Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.